Жадвал 1
Давлат маблағларининг улуши ,%(01,01,2011й)
АҚШ
Канада
Франция
Германия
Республикамиз
ОТМда
(2020йил)
Ўртача
ФарДУ
54,7
60,3
87,7
76,5
25,0
23.7
Бугунги кунда Республикамиздаги ОТМда таълимни молиялаштириш
харажатларида давлат бюджетидан ажратилаётган маблағлар улуши ўртача 25
фоизни, техника йўналишидаги ОТМда эса 30 фоизни ташкил этмоқда.
Олий таълим тизимининг бозор томонидан сезиларли даражадаги
босимга дуч келиши таълим муассасаларини ўз молиялаштириш манбаъларини
диверсификациялашга,яъни ўз тадбиркорлик фаолияти ва бошқа хўжалик
фаолияти хисобига маблағ туширишга, шунингдек, бу жараёнга кўпроқ
хомийларни жалб этишга мажбур этади.
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
111
Шу сабабли бугунги кунда қатор хорижий давлатларда амал қилаётган
тадбиркорликка
асосланган
замонавий
университет
(университет-3)
концепциясини республикамиз олийгоҳларига хам тадбиқ этиш зарурдир.
Тадбиркорлик университети ўз фаолиятини молиялаштиришнинг
кўпканалли тизимига эга бўлиб, уларнинг асосий манбаълари бўлиб таълим
хизматларини амалга ошириш, ўқув-услубий адабиётларни нашр этиш ва
сотиш, маблағларни бизнесдан қўшма тижорат лойиҳаларни жалб этиш орқали
топиш, эндаумент (хайрия инвестиция) фондларини ташкил этиш хисобланади.
Тадбиркорлик университетларида бугунги кунда эндаумент инвестиция
фондлари маблағларидан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади.
Эндаумент-фондлар (инглизча еndowment – ҳисса, совға, хайрия) –
қоидага кўра ижтимоий аҳамиятга эга бўлган, маълум мақсадларга узоқ
муддатли маблағларни жалб қилиш ва фойдаланиш шаклидир.
Бугунги кунда турли мамлакатлардаги тижорат университетлари
эндаументнинг 3 та – Инглиз-саксон, Европа ва Осиё моделларидан
фойдаланмоқдалар. Эндаументларнинг Инглиз моделидан АҚШ, Австралия,
Канада, Буюк Британия ва Янги Зеландия университетларида фойдаланилади.
Ушбу модель университет эндаументларидан тўлиқ фойдаланишни,
университетнинг рақобатбардошлигини таъминлашнинг муҳим омили
сифатида қабул қилади ва энг катта мақсадли фондларни шакллантиришни ўз
ичига олади. Жумладан, 2012 йилда эндаумент фондининг ҳажми Гарвард
университетида 30,7 млрд., Йель университетида 19,2 млрд., Принстон
университетида 17,4 млрд., Стэнфорд университетида 17,0 млрд., Массачусетс
технология институтида 10,1 млрд. долларни ташкил этган
[3].
Шуни таъкидлаш лозимки, республикамиздаги барча ОТМга турли
соҳаларда бюджетдан ташқари фаолият билан шуғулланиш ва ушбу
фаолиятлардан ОТМнинг ривожлантириш жамғармаларига тушурилган
маблағлардан мустақил фойдаланишга рухсат берилган. Лекин ушбу
маблағларнинг ОТМнинг умумий даромадларидаги улуши унча катта эмас.
INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM
Стр.
112
Ўзини-ўзи молиялаштиришга ўтказилган ОТМда бу кўрсаткич 2019 йилда
ўртача 1,8 фоизни ва 2020 йилда 0,6 фоизни ташкил этган (жадвал-2).
Do'stlaringiz bilan baham: |