Innovatsiya 2021: dolzarb muammolar va zamonaviy yechim

 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – 
yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. Oʻzbekiston Respublikasi 
Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bagʻishlangan tantanali marosimdagi 
ma’ruza. 2016-yil 7-dekabr / Sh.M.Mirziyoyev. – Toshkent: Oʻzbekiston, 2017. – B. 
6-8. 
2. 
Qonun 
hujjatlari 
ma’lumotlari 
milliy 
bazasi, 
08.08.2018-y., 
06/18/5505/1639-son 
3. Najimov M.K.Norma ijodkorligi. Darslik.–Toshkent:TDYUU, 2018. – B.5. 

---

INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM 
Стр. 
70
4. Oʻzbek tilining izohli lugʻati // A.Madvaliyev tahriri ostida. T.: Oʻzbekiston 
milliy ensiklopediyasi. 2018. – B.68. 
5. Қаранг: Семенов А. В. Этимологический словарь русского языка. М.: 
ЮНВЕС, 2006. URL: http://evartist.narod.ru/text15/008.htm (Мурожаат этилган 
сана: 12.03.2021). 
6.Қаранг.: Ожегов С. И. Толковый словарь русского языка. –М.: Мир и 
Образование, 2020. – С. 163. 
7. Сайдуллаев Ш. А. Вопросы совершенствования научно-теоретических 
и методологических основ нормотворческой деятельности в Республике 
Узбекистан на фоне зарубежного опыта //Studia Politologiczne. – 2019. – С. 52. 
8. Авакьян С. А. Пробелы и дефекты в конституционном праве и пути их 
устранения // Конституционное и муниципальное право. 2017. № 8. С. 3-12. 
9. Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 20.04.2021 й., 
03/21/682/0354-сон 
 
ЭКОЛОГИЯ ДАРСЛАРДА ИННОВАЦИОН МЕТОДЛАРНИ ҚЎЛЛАШ 
Ҳушвақтова Хуснобод Солиевна 
и.ф.н., доцент 
Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети 

 
 
 
 
 
 

Кейинги йилларда республика ОТМларида Экология ва атроф муҳитни 
ҳимоя қилиш фани қандайдир, эътибордан қолган фан сифатида бўлиб 
бормоқда. Аслида инсонлар ўзларини табиат билан боғлиқларини унутиб 
қуймоқда, шунинг учун айримлари ҳар куни, ҳар қадамда табиатга озор бериш 
ва уни ифлослантириш билан оворадир.
Талабага Олий таълим муассасасида табиатга бўлган меҳр берилмаса, 
кейин унинг табиатни тушуниши ва англаши анча қийин бўлади. Табиатда 
узулуксиз тайфунлар, селлар ва ҳароратнинг ошиб бориши билан ўзини 
англатмоқда. Қачонки табиат ва инсон ўзини биргаликда ҳамкорликда тутиши 

---

INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM 
Стр. 
71
учун инсонда экологик тушунча, маданият ва онг шаклланиши табиатга 
муносабатни ўзгартиради[1].
Эндиликда экология фанини талабаларга янада тушунарли қилиб олиб 
бориш учун бир қатор янги педагогик технологиялардан фойдаланиш бугунги 
куннинг зарур талабидир. Олий таълимда бугунги кунда мустақил таълим 
методи билан ўқитиш ишлари амалга оширилмоқда. Экология ва табиатни 
муҳофаза қилиш фани бошқа гуманитар фанларда нисбатан бошқа бўлиб, уни 
ўрганиш жараёнида бажариладиган кузатишлар, экспериментлар олиб бориш, 
турли мисол ва масалалар ечиш ҳамда талабалар томонидан табиатда олиб 
борилади ва талаб шахсан иштирок этади. Мустақил таълим тизимида 
талабалар томонидан бажариладиган амалий методлар қуйидагича бўлиши 
мумкин. Қиш фаслида ҳайвонларни санаш, уларни изларига қараб, қайси 
ҳайвон эканлиги аниқлаб олиш, бунда уларнинг юрадиган жойлари олдиндан 
кузатилган бўлади. Ўсимлик турларини санаб чиқиш, уларда борадиган 
фенологик фазаларни аниқлаш каби амалий ишлар хисобланади. Ушбу методни 
Бухора вилоятида жойлашган “Экожайрон” маркази қуйидагича кузатилди. 
Марказда ҳар йили 30 октябр куни ҳайвонларни санаш куни ҳисобланади. Бу 
кузатувда Экомарказда бўлган барча ҳайвонлар ва катта майдонда эркин 
юрувчи ҳайвонлар сони кўпчилик ёрдамида саналди.
Ёки бир метр2 майдонда мавжуд чувалчанглар сонини аниқлаш ишлари 
талабалар томонидан қийналмасдан бажарилди. Ўқитувчи талабалар билан 
биргаликда бир метр2 майдонни 45-50см. чуқурликда қазиб, шу худудда 
мавжуд бўлган чувалчангларни йиғиб олиб сувли идишга солишди ва санаб 
кўришди. Чувалчанглар сони қанча кўп бўлса, шунча шу майдонда тупроқ 
унумдорлиги юқори бўлади, чувалчанглар тупроқнинг экологик индикатори 
бўлиб ҳисобланди. Бундай амалий тажрибалар олиб бориш талабага завқ 
бағишлаб, илмий изланишларини бошлайди ва натижада табиатни кузатиш 
ишларида иштирок этади ва экологик билимларни мустаҳкамлайди. Амалий 
ўқитиш методида талаба олган назарий билимларини босқичма босқич 

---

INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM 
Стр. 
72
мустаҳкамлаб боради ва бажаради, албатта бу вазитда ҳам ўқитувчининг роли 
жуда катта бўлади.
Бу методда талабанинг олган билим ва кўникмалари шаклланиб, янада 
чуқурлашиб боради. Талаба тўғридан тўғри бажараётган тажрибасини ўқитувчи 
ёрдамида олиб боради, талабалар гуруҳларга бўлинaди ва 2-3 таси амалиёт 
ишларни бажаради, қолганлари ўқитувчи раҳбарлигида кузатиб туради. 
Амалиёт раҳбари ўқитувчи бажарилаётган ишдаги хато ва камчиликларни 
тўғрилайди. Ўқитувчи тажриба сўнгида ҳар бир талаба томонидан бажарилган 
ишга ва топшириқни бажаришига алоҳида таъриф беради. Аслида 
экспериментал тажрибалар олиб бориш натижасида талаба илмий ишларни 
бажаришга ўрганади, илмий ишларга мойиллик бўлса, келажакда у табиат 
билан боғлик илмий изланишлар йўлидан боради. Шунингдек унда ишни тўғри 
бажариш, мақсадни англаш, берилган вазифаларни тахлил қилиш, тажриба 
учун жой танлаш, зарур асбоб ускуналардан тўғри фойдаланишга ўргатади. 
Лаборатория методи – экология ва табиатни муҳофаза қилиш фанини ўқитишда 
мустақил тажрибаларни олиб бориш тушунилади. Лаборатория методи билан 
экология ва табиатни муҳофаза қилиш фанини ўрганишни барча олий ўқув 
юртларида олиб бориб бўлмайди. Қачонки ОТМда экология йўналишига 
ихтисослашган бўлса, шундагина махсус кафедраларда жиҳозланган 
лабораториялар бўлади, шу лабораторияларда экологиядан лаборатория 
кузатишиларини олиб бориш мумкин бўлади.
1
Лаборатория бўлса талабаларда 
фанни ўзлаштириш учун билим ва кўникмалар экспериментларни бажариш 
жараёнида ҳосил бўлади.
Масалан, Тошкент шаҳри атмосферасида қанча зарарли газлар 
борилигини аниқлаш; ёки Тошкент шаҳридаги дарахтлар баргида қанча чанг 
миқдори мавжудлигини аниқлаш; Тошкент шаҳри канал ва сойларидаги 
индикатор қушларни аниқлаш каби таҳлилларни амалга ошириш учун 
лаборатория жиҳозлари бўлиши ва талаба ўз қўли билан ўқитувчи 

---

INNOVATSIYA 2021: DOLZARB MUAMMOLAR VA ZAMONAVIY YECHIM 
Стр. 
73
раҳбарлигида экспериментни бажаради. Бунда ўқитувчи ва талаба биргаликда 
тажрибани бажаришга тайёргарлик кўришадилар. Лаборатория методи олиб 
борилса талабани илмий изланишга қизиқтириш ишлари бошланган бўлади. 
Гуманитар йўналишдаги олий ўқув юртлари ўқув режасида Экология ва атроф 
муҳитни ҳимоя қилиш фани бўйича амалий дарслар семинар тарзида олиб 
борилади. Аммо ОТМларда лабораториялар шакллантирилса, эмпирик 
тажрибалар орқали қизиқарли дарсларни олиб бориш имкони туғиларди.