Innovation in the modern education system

 
 
INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM 
798
федерал тузилишга эга давлатларда ма
ҳ
аллий ўзини ўзи бош
қ
ариш 
тў
ғ
ридан-тў
ғ
ри ва вакиллик демократияси институтларининг органик 
бирлиги ор
қ
али хал
қ
суверенитетини амалга ошириш шакли сифатида 
эътироф 
этилади. 
Умуман 
олганда, 
ма
ҳ
аллий 
бош
қ
арув 
органларининг ривожланиши хал
қ
суверенитети тамойилини амалга 
оширишга фойдали таъсир кўрсатади. Бунда а
ҳ
олининг ма
ҳ
аллий 
бош
қ
арувни амалга оширишда бевосита ва билвосита иштирок этиш 
шакллари учун ало
қ
а механизмларини ишлаб чи
қ
иш му
ҳ
им рол 
ўйнайди (масалан, вакиллик органи аъзосини сайлаш ѐки ма
ҳ
аллий 
сайланган мансабдор шахсни ча
қ
ириб олиш институти). Шунингдек, 
умумий принциплар билан муста
ҳ
камланган ма
ҳ
аллий бош
қ
арув 
концепцияси хал
қ
ҳ
окимиятини ма
ҳ
аллий суверенитет шакли сифатида 
ма
ҳ
аллий ўзини ўзи бош
қ
ариш органлари фаолиятига нисбатан 
ҳ
имоя 
қ
илиш механизмларини ишлаб чи
қ
ишга имкон беради . Шу сабабли 
ма
ҳ
аллий бош
қ
арув тизимини исло
ҳ
қ
илишда умумий тузатишлар 
билан чекланиб 
қ
олмасдан, балки фу
қ
аролар ўзларининг демократик 
ҳ
у
қ
у
қ
ларини тўли
қ
ва мунтазам равишда амалга оширишлари учун 
ма
ҳ
аллий вакиллик органларини шакллантириш, ташкил этиш керак. 
Тад
қ
и
қ
отчи А.А.Замотаев ―Ма
ҳ
аллий ўзини ўзи бош
қ
ариш ма
ҳ
аллий 
ҳ
окимият органлари фаолияти ор
қ
али амалга оширилади‖ , − дея 
таърифласа, В. С. Вет эса ―
қ
онун доирасида, ўз ваколатлари ва 
манфаатларидан келиб чи
ққ
ан 
ҳ
олда фу
қ
аролик жамиятига оид 
ишларни мувофи
қ
лаштириш 
ҳ
амда бош
қ
аришга 
қ
одирлик ма
ҳ
аллий 
ҳ
амжамиятлар фаолиятининг му
ҳ
им жи
ҳ
ати 
ҳ
исобланади‖ , − деб 
тал
қ
ин 
қ
илишни таклиф 
қ
илади. Шундай 
қ
илиб, бу 
ҳ
олда ма
ҳ
аллий 
а
ҳ
оли манфаатларни 
ҳ
имоя 
қ
илиш ва 
ҳ
окимиятни амалга ошириш учун 
бирлаштирилган, асосан, маълум бир тарзда (ма
ҳ
аллий) 
ҳ
удудда 
яшаш омилидан келиб чи
ққ
ан 
ҳ
олда, яъни 
ҳ
окимият субъекти сифатида 
қ
арашимиз тў
ғ
ри бўлади. Бизнингча, вакиллик ва тў
ғ
ридан-тў
ғ
ри 
демократия шаклларининг органик ўзаро таъсири ор
қ
али замонавий 
давлатчиликда хал
қ
суверенитети тамойилини тў
ғ
ри амалга оширишга 
имкон беради. Ма
ҳ
аллий фаолият, 
қ
оида тари
қ
асида, а
ҳ
оли 
манфаатларини 
ҳ
исобга олган 
ҳ
олда амалга оширилади. Ма
ҳ
аллий 
вакиллик бош
қ
арувининг демократик институт сифатидаги му
ҳ
им 
а
ҳ
амияти шундаки, у маълум бир 
ҳ
удуд фу
қ
ароларининг ма
ҳ
аллий 
муаммоларни вакиллари ор
қ
али 
ҳ
ал 
қ
илиш 
ҳ
у
қ
у
қ
ини ифода этади. 
Ю
қ
оридаги жи
ҳ
атларни инобатга олган 
ҳ
олда, биз ―ма
ҳ
аллий ўзини ўзи 
бош
қ
ариш‖ тушунчасига 
ҳ
окимиятни амалдаги 
қ
онунчиликка мувофи
қ
тў
ғ
ридан-тў
ғ
ри ва ма
ҳ
аллий давлат 
ҳ
окимияти органлари ор
қ
али 

---

 
 
INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM 
799
муста
қ
ил равишда амалга ошириш шакли деб таъриф беришимиз 
мумкин. Шу билан бирга, ўзини ўзи бош
қ
аришни фу
қ
ароларнинг 
ма
ҳ
аллий 
ҳ
аѐтий масалаларни тарихий ва бош
қ
а ма
ҳ
аллий 
анъаналарни 
ҳ
исобга олган 
ҳ
олда муста
қ
ил равишда 
ҳ
ал 
қ
илишларини 
таъминлайдиган ма
ҳ
аллий 
ҳ
окимиятни ташкил этиш ва амалга ошириш 
усули сифатида 
қ
аралиши ма
қ
садга мувофи
қ
дир. 
Ҳ
озирги ва
қ
тда 
ма
ҳ
аллий бош
қ
арув тушунчаси одатда 
қ
уйидаги жи
ҳ
атларда намоѐн 
бўлади: Биринчидан, ма
ҳ
аллий бош
қ
арув – бу фу
қ
аролар ва ма
ҳ
аллий 
жамоаларнинг ма
ҳ
аллий ишларни муста
қ
ил бош
қ
ариш 
ҳ
у
қ
у
қ
идир. 
Таърифдан кўриниб турибдики, ма
ҳ
аллий бош
қ
арув ани
қ
ҳ
у
қ
у
қ
ий 
қ
обилият сифатида 
қ
аралади. Мазкур бош
қ
арув а
ҳ
оли томонидан 
ма
ҳ
аллий а
ҳ
амиятга эга бўлган масалаларни, 
ҳ
удудий мулкка эгалик 
қ
илиш, улардан фойдаланиш ва тасарруф этиш масалаларини 
муста
қ
ил 
ҳ
ал этилишини таъминлайди. Ма
ҳ
аллий бош
қ
арув 
ҳ
у
қ
у
қ
и 
тў
ғ
ридан-тў
ғ
ри иродани билдириш шакллари (сайловлар, референдум 
ва бош
қ
алар) ор
қ
али 
ҳ
ам, билвосита ма
ҳ
аллий вакиллик органлари 
тизими ор
қ
али 
ҳ
ам амалга оширилиши мумкин. Иккинчидан, бу 
фу
қ
ароларнинг ма
ҳ
аллий а
ҳ
амиятга молик масалаларни муста
қ
ил 
ҳ
ал 
қ
илиш фаолиятидир. Учинчидан, бу демократиянинг бир шакли 
ҳ
исобланиб, яъни хал
қ
учун ўз 
ҳ
окимиятини амалга ошириш усулидир. 
Айни шу сабаб Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 7-
моддасида давлат 
ҳ
окимиятнинг ягона манбаи унинг хал
қ
и эканлиги 
белгилаб 
қ
ўйилган. Хал
қ
ўз 
ҳ
окимиятини тў
ғ
ридан-тў
ғ
ри, шунингдек 
давлат 
ҳ
окимияти ма
ҳ
аллий вакиллик органлари ор
қ
али амалга 
оширади. Бунда фу
қ
ароларнинг муста
қ
ил равишда тарихий ва 
ма
ҳ
аллий анъаналарни 
ҳ
исобга олган 
ҳ
олда а
ҳ
оли манфаатларига 
асосланган тў
ғ
ридан тў
ғ
ри 
қ
арор 
қ
абул 
қ
илиши ма
ҳ
аллий давлат 
ҳ
окимияти органлари ор
қ
али таъминланади. Тўртинчидан, ма
ҳ
аллий 
бош
қ
арув – бу конституциявий тузум асосларидан биридир. 
Ҳ
окимиятни 
ташкил этишда у 
ҳ
окимиятни ажратиш (ваколатларни горизонтал 
равишда та
қ
симлаш) тамойили билан бир 
қ
аторда бош
қ
арув тизимини 
вертикал бўйлаб (кучлар бўлинишини) белгилайди. 
Ма
ҳ
аллий бош
қ
арув, бош
қ
а институтлардан (хал
қ
нинг ўзини ўзи 
бош
қ
ариш, фу
қ
ароларнинг доимий ва ва
қ
тинчалик бирлашмалари, 
барча 
ҳ
окимият органлари фаолиятида назорат этиш тамойили) 
сезиларли фар
қ
ларга 
қ
арамай, бир 
қ
атор умумий хусусиятларга 
эгадир. Шу сабабли биз ма
ҳ
аллий ўзини ўзи бош
қ
ариш тў
ғ
рисида 
замонавий демократик жамиятнинг бир 
қ
исми сифатида 
ҳ
амда 

---

 
 
INNOVATION IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM 
800
мамлакатда 
ҳ
окимият ва бош
қ
арувни ташкил 
қ
илишнинг ягона 
тузилмаси сифатида кўришимиз мумкин. 
Ҳ
окимиятни горизонтал та
қ
симлаш тамойили билан бир 
қ
аторда 
вертикал ажратиш тамойили 
ҳ
ам мавжуд. Шундай 
қ
илиб, минта
қ
ада 
мавжуд бўлган кучни вертикал равишда давлат ва ма
ҳ
аллийга бўлиш 
мумкин. ―Давлат 
ҳ
окимияти органи‖ атамаси биринчи марта 
ҳ
у
қ
у
қ
ий 
ҳ
ужжатда ишлатилган бўлиб, унинг икки хил тури мавжуд – давлат 
ҳ
окимияти ва ма
ҳ
аллий (муниципал) 
ҳ
окимият. 
Ҳ
ар бир куч даражаси 
ўзига хос хусусиятларга эга. Давлат органлари давлат а
ҳ
амиятига 
молик масалаларни 
ҳ
ал 
қ
илади; ма
ҳ
аллий давлат 
ҳ
окимияти 
органлари ма
ҳ
аллий а
ҳ
амиятга эга бўлган масалаларни 
ҳ
ал 
қ
илишади. 
Ушбу 
хусусиятлар, 
масалан, 
ани
қ
белгиланган 
институционал характерни ўз ичига олади. 
Ҳ
ам давлат, 
ҳ
ам ма
ҳ
аллий 
ҳ
окимият ушбу 
ҳ
окимиятни амалга оширадиган ало
ҳ
ида аппарат – 
давлат 
ҳ
окимияти ва ма
ҳ
аллий бош
қ
арув органлари мавжудлиги билан 
ажралиб 
туради. 
Ҳ
ам 
давлат, 
ҳ
ам 
ма
ҳ
аллий 
ҳ
окимият 
умумбашарийлик бўйича узлуксизликка эга. Давлат ва ма
ҳ
аллий 
бош
қ
арув органлари фаолияти 
қ
онунларга ва бош
қ
а меъѐрий 
ҳ
ужжатларга асосланади. 
Ҳ
окимиятнинг иккала тармо
ғ
и 
ҳ
ам ушбу 
ҳ
удуддаги барча шахсларга нисбатан маълум бир 
ҳ
удудда (умуман 
давлат 
ҳ
удуди, мамлакат субъекти, муниципал тузилиш) мавжуд. Шу 
билан бирга, ма
ҳ
аллий 
ҳ
амжамиятнинг 
ҳ
удуди давлат 
ҳ
удудидир, 
ма
ҳ
аллий а
ҳ
оли эса давлатнинг фу
қ
аролари 
ҳ
исобланади.
Ма
ҳ
аллий давлат 
ҳ
окимияти давлат 
ҳ
окимияти органлари 
тизимининг таркибий 
қ
исми бўлиб, у 
қ
онунлар ва давлат 
ҳ
окимияти 
органларининг 
қ
арорлари бажарилиши керак бўлган сўнгги 
инстанциядир. Бундан таш
қ
ари, давлат бош
қ
аруви шакллари 
ҳ
окимиятнинг барча даражаларида, шу жумладан, ма
ҳ
аллий ўзини ўзи 
бош
қ
ариш органларида амалга оширилаѐтган исло
ҳ
отларнинг ани
қ
ма
қ
садлари, вазифалари, шартларига мос бўлиши керак. Улар 
ма
ҳ
аллий э
ҳ
тиѐжларни 
қ
ондириш учун зарур бўлган баъзи 
функцияларни амалга ошириш учун ресурслар билан таъминланган, 
маълум бир 
ҳ
удудий ваколатларга эга бўлиши лозим. Бизнингча, 
ма
ҳ
аллий ижтимоий, и
қ
тисодий, экологик ва институционал сиѐсатни 
шакллантириш ва амалга ошириш турли хил 
ҳ
удудий э
ҳ
тиѐжлар 
ҳ
амда 
манфаатларига асосланган бўлиши керак. Шу асосда ма
ҳ
аллий 
ҳ
окимият уларни амалда таъминлашга 
ҳ
аракат 
қ
илади. Ма
ҳ
аллий 
и
қ
тисодий 
сиѐсатни 
амалга 
оширишда 
ма
ҳ
аллий 
ҳ
окимият 
органларининг асосий вазифалари айнан э
ҳ
тиѐж ва манфаатлардан 

---