Инновацион таълим технологиялари маркази

Таълим воситалари
Ёрдамчи таълим 
воситалари 
Ўқув-услубий 
материаллар
Флипчарт 
Доска-стенд
Доска-блокнот
Графопроектор 
Диапроектор 
Ёзув тахтаси 
n… 
Видеофильмлар 
Чизма, схема ва 
бошқ. 
Намуналар 
Модел,муляжлар
График, диаграммлар
n…
Матнлар
Назорат варағи
Эслатма
Иш варақаси
n…

---

81
 
1.2.Таълим воситаларини танлашни аниқловчи омиллар: 
• Мақсадни белгилаш; 
• Ўқув ахборот мазмуни; 
• Таълим воситалари; 
• Етакчи билим манбаи; 
• Ўқув материалининг янгилиги ва мураккаблиги. 
 
1.3. ЎУМ турлари ва улардан фойдаланишнинг хусусиятлари 
 
 
ЎУМ 
турлари 
Хусусиятлари 
қўлланилиши 
мазмуни 
расмийлаштириш 
1 2 
3 
4 
Йўриқ 
нома 
бериш 
Алоҳида, жуфтликда ва 
гуруҳли иш доирасида
гуруҳли 
топшириқни 
бажаришда 
Бажариш учун тақдим 
этилаётган 
топшириқнинг 
аниқ 
ифодаланиши. Вақтга ва 
иш шаклига, кутилаётган 
натижа, натижани тақдим 
этиш шаклига, унинг 
баҳолаш 
мезонига 
қаратилиши. 
Тузилмавийлик, аниқлик 
Эслатма Материални 
мустаҳкамлашда, 
дарс 
якунида 
ва 
мустақил 
қўллаш учун 
Машғулотда 
ўтилган 
асосийларининг 
энг 
қисқа умумлаштирилиши 
Қисқа тузилмавийликда 
асосий мазмунни баён 
этилишидан 
иборат; 
қисқа таклифлар, аниқ 
фикрлар, мисоллар; матн 
ўрнида 
чизма, 
расм, 
жадвал ва бошқалардан 
фойдаланиш. 
Назорат 
варағи 
Эгаллаган 
билимларни 
текширишда 
Фикрлаш 
учун 
саволлар 
ва 
янги 
билимларни қўллаш. 
Ўқитувчи 
текширув 
натижаларини киритиш 
учун бўш жой бўлиши 
керак. 
Тезислар Машғулот 
олдидан 
-
ёрдамчи 
қўлланма 
сифатида; 
Ўқув машғулот вақтида-
якун 
чиқаришда, 
машғулотга 
тайёрланган 
материални мустаҳкамлаш 
учун; 
- қисқа қайд этиш учун 
фаол воситадек; 
- ўқув машғулотидан сўнг - 
билимларни мустаҳкамлаш 
учун маълумотномадек.
Мавжуд 
машғулот 
мазмунига мос келиши ва 
уни тўлдириш зарур 
Қисқалиги: имкони 
борича бир варақ А4. 
Талабалар шахсий 
фикрларини ёзишлари 
учун бўш жой бўлиши 
зарур. 
 
 
 
 
 
 

---

82
 
2. Графикли органайзерлар техникаси 
 
 
 
 
 
 
2.1. Маълумотларни таркиблаштириш ва таркибий бўлиб чиқиш, ўрганилаётган 
тушунчалар (ҳодисалар, воқеалар, мавзулар ва шу кабилар) ўртасида алоқа ва 
алоқадорликни ўрнатишнинг йўли ва воситалари 
Инсерт жадвали 
V + - ? 
 
Графикли органайзерлар (ташкил этувчи) – фикрий жараёнларни 
кўргазмали тақдим этиш воситаси. 
КЛАСТЕР 
(Кластер-тутам, 
боғлам)-
ахборот харитасини тузиш йўли- 
барча тузилманинг моҳиятини 
марказлаштириш ва аниқлаш 
учун қандайдир бирор асосий 
омил атрофида ғояларни йиғиш. 
Билимларни фаоллаштиришни 
тезлаштиради, 
фикрлаш 
жараёнига мавзу бўйича янги 
ўзаро боғланишли тасаввурларни 
эркин ва очиқ жалб қилишга 
ёрдам беради.
Кластерни тузиш қоидаси билан танишадилар. 
Ёзув тахтаси ёки катта қоғоз варағининг ўртасига 
асосий сўз ёки 1-2 сўздан иборат бўлган мавзу номи 
ёзилади 
Бирикма бўйича асосий сўз билан унинг ёнида 
мавзу билан боғлиқ сўз ва таклифлар кичик 
доирачалар “йўлдошлар” ёзиб қўшилади. Уларни 
“асосий” 
сўз 
билан 
чизиқлар 
ёрдамида 
бирлаштирилади. 
Бу 
“йўлдошларда” “кичик 
йўлдошлар” бўлиши мумкин. Ёзув ажратилган вақт 
давомида ёки ғоялар тугагунича давом этиши 
мумкин. 
Муҳокама учун кластерлар билан алмашинадилар. 
“ИНСЕРТ” жадвали
Мустақил ўқиш вақтида олган 
маълумотларни, эшитган 
маърузаларни тизимлаштиришни 
таъминлайди; олинган 
маълумотни тасдиқлаш, 
аниқлаш, четга чиқиш, кузатиш. 
Аввал ўзлаштирган 
маълумотларни боғлаш 
қобилиятини шакллантиришга 
ёрдам беради. 
Ўқув фаолиятини ташкиллаштиришнинг 
жараёнли тузилмаси 
График ташкил этувчининг тури, 
аҳамияти ва хусусиятлари 
Инсерт жадвалини тўлдириш қоидаси 
билан танишадилар. Алоҳида ўзлари 
Ўқиш 
жараёнида 
олинган 
маълумотларни 
алоҳида 
ўзлари 
тизимлаштирадилар - жадвал устунларига 
“киритадилар” матнда белгиланган қуйидаги 
белгиларга мувофиқ: 
“V”- мен билган маълумотларга мос; 
“-“ - мен билган маълумотларга зид; 
“+” - мен учун янги маълумот; 
“?” - мен учун тушунарсиз ёки маълумотни 
аниқлаш, тўлдириш талаб этилади. 

---

83
 
Кластер 
*