Инновацион таълим технологиялари” кафедраси Касб-ҳунар таълими тизими кадрларининг малакасини ошириш курси

1.2. Касбга қўйилган талаблар (тикувчилик касби мисолида)
Тикувчи мато, тери ва бошқа материаллардан тайёр маҳсулот тикиш, бутун тикув жараёнини, бажарилган ишларнинг сифатини назорат қилиш билан шуғулланади. Асосий ишчи асбоблар: игна, игна, қайчи, тикув машинаси, дазмол. Тикувчи кесувчи вазифасини бажариши мумкин.
Тикувчи учун малака талаблари
Тикувчидан ўрта касб-ҳунар маьлумотига эга бўлиши, тикувчилик маҳорати, чизма билан ишлаш кўникмаси, газлама турларини, уларнинг хоссаларини, қайта ишлаш усулларини билиш талаб этилади. Тикувчи қўл эпчиллиги, яхши кўз, бадиий дид, фазовий тасаввурга эга бўлиши, модага, фасл янгиликларига йўналтирилганлиги, диққат, аниқлик, матонат, стрессга чидамлилик, хайрихоҳлик каби фазилатларга эга бўлиши керак.
Тикувчининг мартаба ва маоши
Тикувчининг иш ҳақи даражаси кўп жиҳатдан иш жойига ва профессионаллик даражасига боғлиқ. Юқори профессионаллик даражасига эга тикувчи машҳур моделер ёки дизайнер раҳбарлигида эксклюзив моделларни ясаши мумкин.
“Кийимлари билан кутиб оладилар, ақллари билан кузатиб борадилар” деган рус мақоли кийимнинг нафақат инсон танасини совуқ ва бегона кўзлардан ҳимоя қилиш, балки жамоатчилик фикрини шакллантириш учун катта аҳамиятга эга эканлигининг инкор этиб бўлмайдиган далилидир. Шунинг учун биз дўконларда жуда кўп вақт сарфлаймиз, сифатли эмас, балки чиройли кийимларни танлаймиз, бунинг учун ҳар биримиз тикувчилик касби вакилларига катта раҳмат айтишимиз керак.
“Кийимлари билан кутиб оладилар, ақллари билан кузатиб борадилар” деган рус мақоли кийимнинг нафақат инсон танасини совуқ ва бегона кўзлардан ҳимоя қилиш, балки жамоатчилик фикрини шакллантириш учун катта аҳамиятга эга эканлигининг инкор этиб бўлмайдиган далилидир. Шунинг учун биз дўконларда жуда кўп вақт сарфлаймиз, сифатли кийимларни эмас, балки чиройли кийимларни танлаймиз, бунинг учун ҳар биримиз вакилларга катта раҳмат айтишимиз керак. тикувчилик касби.
Eътибор беринг, тикувчи - бу фақат аёл касбидир, чунки фақат инсониятнинг гўзал ярми вакиллари эҳтиёткорлик, аниқлик ва монотон ишларга мойиллик билан ажралиб туради. Яъни, тикувчининг касбий вазифаларини бажариш учун зарур бўлган фазилатлар. Аммо бу ҳар бир аёл бу касбни эгаллаши мумкин дегани эмас, чунки сиз ҳам маълум бир истеъдодга эга бўлишингиз керак, шунингдек, тикув машинасида ишлашнинг камчиликларига тайёр бўлишингиз керак, биз бугун гаплашамиз.
Тикувчи ким?

- кийим-кечак, поябзал, бош кийимлар ва турли хил аксессуарлар (сумкалар, қўлқоплар, шарфлар ва бошқалар) тикиш билан профессионал равишда шуғулланадиган малакали ишчи. Тикувчи ва тикувчи бир хил касб учун турли номлар эканлиги умумий қабул қилинган. Бироқ, бундай эмас, чунки улар ўртасида битта, лекин катта фарқ бор - тикувчи кийим тайёрлашга қаратилган барча оператсияларни (кесишдан тикишгача) бажаради, тикувчи эса фақат тикади.
Касбнинг номи қадимги русча швģи (тикувчи) дан келади. Касбнинг тарихи ибтидоий жамиятга бориб тақалади, ўшанда одамлар ҳайвонларнинг териси ёрдамида ўзингизни совуқдан ҳимоя қилиш мумкинлигини тушуниб, уларни ўткир тош плиталарга ўралган ҳўкиз томирлари билан қандай тикишни ўргандилар. Жамият тараққиёти билан тикувчиларнинг меҳнат қуроллари такомиллашиб борди: дастлаб одатдаги пўлат игна ва зигʻир иплар, сўнгра тикув машиналари (биринчи тикув машиналари 18—19-асрларда пайдо бўлган) пайдо бўлди.
Тикувчи учун тикув ускуналари оммавий пайдо бўлишидан олдин (ескирган номи). тегирмончи) фақат кийим тикиш билан шуғулланган. Бугунги кунда ушбу касб ишлаб чиқариш йўналиши билан белгиланадиган жуда кўп сонли тор мутахассисликларга эга: ташқи кийим тикиш, поябзал қисмларини бирлаштириш, трикотаждан тикувчилик, сумкалар ишлаб чиқариш ва бошқалар.
Тикувчининг касбий вазифалари амалда ихтисосликка боғлиқ эмас ва қуйидагиларни ўз ичига олади: маҳсулотни (ёзув машинасида ёки қўлда) тикиш, аксессуарлар ва материалларнинг рангларини мослигини кузатиш, тикув частотаси ва ипнинг таранглигини созлаш, кичик техник муаммоларни бартараф этиш. жиҳозлар, иш жойида тартибни таъминлаш, қабул қилинган никоҳни йўқ қилиш.
Тикувчи қандай шахсий фазилатларга эга бўлиши керак?
Тикувчи иши ишчи иш вақтининг кўп қисмини тикув машинасида ўтирган ҳолда ўтказади деб тахмин қилади, шунинг учун "ип ва игналар хоними" қатъиятлилик, сабр-тоқат ва тиришқоқликка эга бўлиши керак. Бундан ташқари, қуйидаги шахсий фазилатларнинг мавжудлиги:


Eътибор беринг, тикувчилик касби шахсий фазилатлар эмас, балки касбий билим ва кўникмалар муҳимроқ бўлган мутахассисликларга тегишли. Шунинг учун тикувчилик ишлаб чиқариш технологиясини, ишлов бериш усулларини, тикув хусусиятлари ва мато турларини, тикув ускуналари тамойилларини ва турли тикувлардан фойдаланиш имкониятларини билмаган тикувчини тасаввур қилиш жуда қийин. Бундан ташқари, тикувчи матонинг тури ва турига қараб игна ва ипларни тўғри танлай олиши, ипнинг таранглигини ва дастгоҳ тезлигини созлаши, ҳар хил турдаги машиналарда (шу жумладан, оёқ, қўлда ва электр тикув машиналарида) ишлай олиши керак. , шунингдек, кичик жиҳозларнинг носозликларини бартараф этиш.
Тикувчи бўлишнинг афзалликлари
Ҳақида гапириш тикувчи бўлишнинг афзалликлари, биринчи навбатда шуни таъкидлаш керакки, тикувчилик саноатидаги аёл ишчилар кийинадиган ҳеч нарса йўқ бўлганда бундай ҳолатга деярли дуч келмайдилар. Агар улар молиявий қийинчиликларга дуч келган бўлсалар ёки ностандарт рақам туфайли дўконда мос кийим топа олмайдилар. Бунинг сабаби шундаки, тикувчи ҳар доим ўзи учун ҳар қандай кийим тикиши мумкин, бунинг учун матонинг янги қисмларини ҳам, эскирган шкаф буюмларини ҳам ишлатади.
Ушбу касбнинг муҳим афзаллиги ҳам унинг вакилларига бўлган талабнинг катталигидир. Бугунги кунда тикувчилик, трикотаж, мўйна, тўқимачилик ва галантерея, кигиз ва кигиз ва такма саноати корхоналарида, шунингдек, хусусий ателеларда, мато сотадиган дўконларда ёки ўқув муассасаларида профессионал тикувчиларга эҳтиёж бор.
Тикувчи нафақат ўз мутахассислиги бўйича иш топиши, балки ўзининг тикувчилик бизнесини, масалан, кийим-кечакларни ҳам осонлик билан ташкил этишини унутманг. Бундан ташқари, тикув устахонасини ижарага олиш, профессионал ускуналар сотиб олиш ва ишчиларни ёллаш шарт эмас. Уйда энг оддий тикув машинаси ва оверлокга эга бўлиш, нақш яратиш ва материални кесиш қобилиятига эга бўлиш кифоя.
Тикувчилик касбининг камчиликлари


Ҳамма нарса тикувчилик касбининг камчиликлари асосан тиббий хусусиятга эга. Ўзингиз учун ҳукм қилинг:
биринчидан, ҳаракатсиз иш кўпинча умуртқа поғонаси ва ортиқча вазн билан боғлиқ муаммоларга олиб келади;
иккинчидан, устахоналардаги кучли шовқин эшитиш қобилиятини йўқотишига олиб келиши мумкин;
учинчидан, иш жараёнида тикувчи жуда кўп миқдордаги тўқималарнинг микропартикулларини нафас олади, бу нафас олиш касалликлари ва аллергик реактсияларга олиб келади;
тўртинчидан, кўзни доимий равишда зўриқтириш зарурати (акс ҳолда тикув сифатини кузатиб бўлмайди) кўриш билан боғлиқ муаммоларни, шу жумладан унинг қисман йўқолишига олиб келади.
Бошқача қилиб айтганда, тикувчилар нисбатан қулай шароитларда ишлашларига қарамай, уларнинг иши хавфсиз тарзда зарарли деб аташ мумкин. Шу билан бирга, уларнинг меҳнатига ҳақ тўлаш даражасини муносиб деб аташ қийин, чунки бугунги кунда Россиядаги тикувчилик корхоналари ишчилари (якка тартибдаги тикувчилик билан шуғулланадиган тикувчилар бундан мустасно) ўртача атиги қарийб иш ҳақи олишади. Ойига 20-30 минг рубл.
Хўш, агар биз фақат йирик тикувчилик корхоналари ишчилари дуч келадиган камчиликлар ҳақида гапирадиган бўлсак, унда энг муҳими ишнинг монотонлиги деб аташ мумкин. Дарҳақиқат, иш сменасида тикувчи бир хил оператсияни (масалан, енг қисмларини тикиш) бир неча юз марта бажариши керак. Ва бу нафақат жисмоний, балки психологик чарчоқни ҳам келтириб чиқаради.
Тикувчилик касбини қаердан олса бўлади?
Савол беришдан олдин: "Қаерда тикувчилик касбини эгаллаш? "Сиз ўзингиз ва яқинларингиз учун тикувчиликни ўзингиз ҳал қилишингиз керак ёки профессионал тикувчи бўлишни ва мартаба ўсишига интилмоқчимисиз. Биринчи ҳолда, махсус курсларни тамомлаб, ўз маҳоратингизни янада ошириш кифоя. эркин фойдаланиш мумкин бўлган ўқув материалларидан экспериментал равишда фойдаланиш кўникмалари.
Ателе ёки тикувчилик фабрикасида ишлаш учун чўнтагингизда ихтисослаштирилган мактаб ёки техникум дипломи бўлиши керак. Ва машғулот учун қуйидагилардан бирини танлаш тавсия этилади Россиядаги энг яхши тикувчилик мактаблари ва техник мактаблари битирувчилари иш берувчилар орасида энг катта талабга эга. Бугунги кунда ушбу таълим муассасаларига тегишли бўлиши мумкин.
1-илова
Луғат:
Тикувчи - тикувчилик ишчиси (ескирган сўз - тикувчи).
Тикувчи(ескирган) - ҳунарманд, кийим тикувчи мутахассис.
Ателе - тикув устахонаси.
Мода дизайнери- кийимнинг янги услубларини ўйлаб топадиган одам.
Модел- янги кийим намуналарини кўрсатадиган шахс.
Касбнинг қисқача тавсифи
21-аср тез суръатлар билан ўтмоқда, лекин ким чиройли, мода ва нафис кўринишни хоҳламайди? Бу вазифани профессионал тикувчи ҳал қилиши мумкин. Уларга, игналар, иплар ва тикув машиналари аёллари, биз севимли шимларимиз, ҳашаматли кўйлаклар ва қаттиқ блузкалар учун қарздормиз. Тикувчи яшайдиган ранг-баранг ва бой дунё - бу ҳар хил матолар, чарм, иплар, тугмалар, нақшлар, камар ва жингалаклар. Ушбу элементларни бирлаштирган ҳолда, тикувчи бизни қулай кундалик кийим ёки аксинча, оқланган, байрамона кийим билан таъминлайди. Аммо ҳатто энг жасур экстравагант хонимлар учун ҳам у уларнинг дидига кўра моделларни тикади. Бирор киши фақат тикув машинасига ўтириши керак ва чиройли ва амалий нарсалар туғилади.
Тикувчилик касби ҳозирда катта талабга эга, улар учун фабрикаларда ва кичик хусусий фирмаларда, ателеларда ва уйда чойшаблар, ошхона анжомлари ва турли хил кийим-кечаклар тикиш учун индивидуал меҳнат фаолияти мавжуд. Ушбу мутахассислик ходимлари нафақат кийим-кечак, балки поябзал, чарм аксессуарлар, автомобил қопламалари ва бошқа нарсаларни ҳам тикишлари мумкин. Кўйлаклар, палтолар, шимлар, сумкалар, тўнлар – буларнинг барчаси тикувчилар меҳнати маҳсулидир.
Тўғри чизиқлар, нақшларни мослаштириш, тикув технологиясининг нозик томонларини билиш ва тикув машинасининг элементар носозликларини мустақил равишда бартараф этиш қобилияти - булар тикувчиларга қўйиладиган асосий талаблардир.
Ўзингиз ва бутун оилангиз учун барча хонадонлар учун энг мақбул ва ёқимли нарсаларни тикиш қобилияти, стандарт кийимда юриш эмас, балки ўзига хосликни ўзида олиб юриш - бу тикувчилик касбининг афзаллиги. Ва энг катта камчилик - кўришнинг йўқолиши ва бел оғриғи. Шунинг учун, кўз ва орқага дам бериш, шунингдек, иш вақтида оддий жисмоний ва бўшаштирувчи машқларни бажариш керак.
Касб-ҳунар ўқув юртларига ёки тикувчилик корхонасида амалий машғулотларга ўқиш орқали “шогирд”дан “уста” даражасига етиш мумкин. Тикувчининг касбий маҳорати биринчи синфдан бешинчигача бўлган даражага қараб белгиланади.
Тарихий маълумотлар: тикувчилик касби қандай пайдо бўлган
Тикувчилик касбининг тарихи асрларга бориб тақалади ва тикувчилик хизматларига бўлган эҳтиёж одам ўз танасини кийим билан ҳимоя қилиш ғоясини биринчи марта - тош даврида пайдо бўлганида пайдо бўлган. Кейин ҳар бири ўз тикувчиси эди: эркак овчилар озиқ-овқат ва у билан ҳайвонларнинг терилари олдилар; аёллар улардан ибтидоий кийимлар (тўн, тўн, қалпоқ ва бошқалар) тиккан. Кўп юз йиллар ўтди, токи жуда моҳир ҳунарманднинг қўлида бўладиган бундай кийимларни тикишнинг янги технологиялари билан бирга машҳур матолар (ипак, брокар, жун, атлас, фланел ва бошқалар) пайдо бўлди. Фақат 19-асрда биринчи тикувчилик фабрикаси пайдо бўлди ва ўша пайтда тикувчилик касбига талаб пайдо бўлди.
Тикувчи игна
Олтин - ҳурматли металл, аммо у игна учун энг мос эмас. Вақт ўтиши билан улар бронза ва темир игналар ясашни бошладилар. Лекин фақат ХИВ асрда бардошли пўлат ихтироси билан. одамлар мустаҳкам, кучли, қулай игна олди. Бундан ташқари, дастлаб бу пўлат игнадаги кўз бурғиланмаган - улар шунчаки игна учини эгиб, бу бурмага ип ўтказдилар. Биринчи пўлат игналар ҳали ҳозиргидек ёрқин, нозик гўзаллик эмас эди. Улар яхшиланди ва аста-секин яхшиланди.
Дазмолнинг ёши 500 йилдан ошмайди. Дазмолнинг биринчи ўтмишдоши қовурилган идиш эди! Унга иссиқ чўғ қуйишди ва улар дастагидан ушлаб, уни силашди. Дазмол ҳақида биринчи ёзма эслатма подшоҳ Михаил Федорович Романовнинг рафиқаси қиролича Эвдокиянинг ёзувлар китобида топилган. 1636 йилда ёзув киритилган: "Январ, 31 кун, темирчи Ивашка Трофимовга 5 олтин ва бу пул учун у Тсаритсин палатасида темир темир ясади."
Қуйма усталари тўр, ёқалар ва рўмолчаларни дазмоллаш учун кичик дазмоллар ҳам қуйдилар. ХВИИИ асрда. Дазмоллар асосан Демидов заводида қуйилган. Дазмол қиммат ва мустаҳкам нарса ҳисобланарди: у бир рублга тушди - ўша пайтда жуда кўп пул. Барча дазмолларнинг энг машҳури гуручдир. У кўмир билан ёндирилган. Қопқоқ кўмир юклаш учун ағдарилган, ён томонларида тешиклар - "иллюминаторлар" бор эди.
Гуруч. 3. Дазмоллар 19-аср охирида, кимёгарлар янги моддаларни кашф қилганларида, ихтирочилар кўмирни спирт, газ ва керосин билан алмаштирдилар. Газ энг мос ёқилғи бўлиб чиқди ва газли дазмоллар пайдо бўлди. Улар кичик завод эди: улар суюқ ёқилғи билан баррел, ҳаво пуфлагичи бор эди. Дазмоллар ҳолатида ҳақиқий инқилоб электр дазмол томонидан амалга оширилди. Дазмолнинг таглигини иситадиган спирал унинг бутун конструктсиясидир. Биринчи электр дазмолларда намлагич йўқ эди. Ўтган асрнинг охирида икки немис аёл дазмолга патент олди, унинг бурнига кичик платформада бир стакан сув ёпиштирилган. Стаканнинг тагида узун тутқичли тиқин билан ёпилган тешик бор эди. Тутқични бармоғингиз билан босинг ва сувнинг бир қисмини матога тушириш учун вилка очилади. Бу намлагичли биринчи дазмол эди.
Шунга қарамай, энг замонавий ва энг яхши намлагич дизайни 1960-йилларга бориб тақалади. Дазмол тагидаги тешиклардан буг ъчиқарди.
Тикув машинаси 19 асрнинг йигирманчи йилларида. Франтсия йўлларида шаҳарма-шаҳар кезиб юрган латта-латта кийинган озғин одамни учратиш мумкин эди. У оммага ҳайратланарли объектни - ўзи ихтиро қилган тикув машинасини кўрсатиш орқали ўзини озиқлантирди. Бартоломей Тимоне 1755 йилда биринчи механик ёзув машинасини яратди, у тикди - ва яхши тикди! В.Тимоне тикувчилик тсехини ташкил этди, унда 80 та машина ишлади. Аммо унинг устахонаси узоқ давом этмади. Парижлик тикувчилар рақобатдан қўрқиб, тунда ҳужум қилиб, ателени вайрон қилиб, барча машиналарни кўчага ташладилар. Фақат биттаси тирик қолди. В.Тимониер икки учли ва ўртаси тешикли игнадан фойдаланган. Машинанинг дизайни ҳали ҳам тўлиқ номукаммал эди, аммо бу бир нечта ихтирочиларнинг дарҳол уни яхшилашга киришишига туртки бўлди. 1814 йилда игна кўз билан тўмтоқ учида эмас, балки нуқтада пайдо бўлди. Кейинчалик маълум бўлишича, бу тўғри қарор эди. Бундай тескари игна учун ёзув машинкасининг энг муваффақиятли модели америкалик ихтирочи Э. Хоу томонидан яратилган. 1845 йилда у мокили тикув машинаси учун патент олди. У иккита ипли тикув билан келди. Аммо Э. Хоунинг ёзув машинкасининг игнаси горизонтал, мато эса вертикал равишда ҳаракатланади ва фақат тўғри чизиқ бўйлаб ҳаракатлана олади.
И. Сингер - америкалик ишлаб чиқарувчи ва механик. У тескарисини қилди: игнани вертикал, матони эса горизонтал жойлаштирди. Кичкина, аммо кучли оёғи билан тикиш пайтида уни босди. И. Хонанда машинаси муваффақият қозонди ва унинг шон-шуҳрати бутун дунёга тарқалди. ХИХ аср охирида. Сингер фирмаси йилига 600 минг тикув машинаси ишлаб чиқарди. Ҳозир ҳам баъзи муҳтарам кампирлар бувиларидан маҳр сифатида олган эски “Қўшиқчи”ни сақлаб қолишган.
Бугунги кунда тикув машиналари қурилмалар - қўшимчалар, пичоқ калитлари туфайли нафақат тикиш, балки кашта тикиш, булутли илмоқлар, қирраларнинг эгилиши, тугмачаларни тикиши мумкин.
1872 йилда биринчи электр тикув машинаси истеъмолчиларга тақдим этилди. Уни россиялик электротехника муҳандиси ихтиро қилган. Машинани қайта зарядланувчи аккумулятордан қувват олган кичик электр мотор бошқарган. Ғарбда у дарҳол ишлаб чиқаришга киритилди ва бизнинг мамлакатимизда ХХ асрнинг 50-йилларида ишлаб чиқарила бошланди.
Костюмнинг қисқача тарихи
"Кийим" ва "костюм" тушунчалари кўп жиҳатдан ўхшаш, аммо фарқлари ҳам мавжуд. Кийимга ҳар хил турдаги маҳсулотлар киради: ички кийим, кўйлак, поябзал, шляпа, пайпоқ ва бошқалар. Костюм - бу кийимнинг ягона ансамбли бўлиб, унда аксессуарлар (қўлқоп, сумка, камар, заргарлик буюмлари ва бошқалар) .), соч турмаги, косметика.
Биз “мода”, “модасиз” сўзларига ўрганиб қолганмиз. Мода нима? Баъзи ҳолларда бу кийимни англатади, бошқаларида - турмуш тарзи, машина танлашда ва ҳоказо. "Модадан ташқарида одам йўқ", деб таъкидлайди рус дизайнери Вячеслав Заитсев. – У ё эскича, ё замонавий, ё замондан олдинда, яъни ултрамодерн. Мода - бу замонавий костюм ва костюмнинг услуби унинг силуети билан белгиланади. Дизайни бўйича барча даврларнинг костюмлари уч турга бўлинган. Eнг қадимий костюм - ўралган, яъни танага ўралган мато бўлагидан иборат бўлиб, тўғридан-тўғри рақамга маҳкамланади: барча турдаги плашлар, фартуклар, юнонча читон ва бошқалар Вақт ўтиши билан янада мураккаб костюм пайдо бўлди - тепалик бошга кийилади (гўё печка устига қўйилгандек): кўйлак, кўйлак, кафтан, сарафан.
Костюм беланчак юқоридан пастгача олд томонида тирқиш билан - устки костюмнинг замондоши. Катта ўлчамдаги кийимларга қуйидагилар киради: халатлар, жилетлар, курткалар, кўйлаклар, кўйлаклар, кўйлаклар, козоклар, палтолар ва бошқалар.
Тананинг айрим қисмларини таъкидлаш ёки яшириш орқали кийим силуетни умумий қабул қилинган идеалга яқинлаштиради. Бугунги кунда аёллар учун жаҳон стандарти рақамлардир: бу доимий ўлчанган кўкрак, бел ва калçанıн сантиметрларидаги натижалар. Кийим, гўё табиатни тўғрилайди ва кўринишни "стилизатсия қилади", нисбатларни визуал равишда ўзгартиради.
Модадаги энг консерватив контсептсия "кийиниш одоблилиги" дир. Узоқ вақт давомида шармандалик ҳисси даражаси (ҳеч бўлмаганда Эвропада) кўкракдаги деколтенинг ўлчами ва шакли билан аниқланган. Биринчи бўлинишлардан бири Қадимги Критнинг аёл костюмида пайдо бўлди ва у шунчалик жасур эдики, кўкрак қафасининг қолган қисми билан қоплаш деярли мумкин эмас эди. Қадимги Ҳелласда бўйин чизиғи янада қаттиқроқ ва хилма-хил эди. Ўрта асрлар хонимлари Бургундия модасига эргашиб, нафақат кўкрак қафасини, балки орқа томоннинг адолатли қисмини ҳам очиб берадиган бўйинбоғли спорт либосларини кийишди. Ушбу кесиш элементи ҳатто Уйғониш даврида ҳам унутилмаган.
Фақат испан модаси бепарво бўйинбоғни тақиқлайди. Тўғри, барокко даври аёллар костюмига катта кесикларни қайтарди, вақт ўтиши билан (Рококо услуби) рухсат этилган чегараларни кенгайтирди. Кийимдаги одоб тушунчасини ўзгартирган модадаги инқилоб 20-асрнинг бошларида содир бўлди. энди аёлларнинг оёқларини яширмайдиган костюмнинг пайдо бўлиши билан.
Гуруч.6 ... Мато
Шляпалар қандай пайдо бўлди
Қопқоқ ўз номини қадимги инглизча "ёпиш" деган сўздан олади: бу бизга одамлар нима учун шляпалардан фойдаланишни бошлагани ҳақида фикр беради.
Аввалига эркак кийган шляпа бошингизни ёмғир, қор ва қуёш нурларидан ҳимоя қилиш учун. Шимолий мамлакатларда шляпалар тери ва теридан, жанубий мамлакатларда - қамиш ва сомондан қилинган.
Кейинчалик улар ўйлаб топишди дубулға... Турли қабилаларнинг одамлари уни турли сабабларга кўра кийишган. Баъзи қабилалар душманни қўрқитиш учун дубулға кийган. Вақт ўтиши билан ҳар бир халқ безак ва турли маросимлар учун ўзига хос бош кийим услубини ишлаб чиққан.
Фес- қизил ҳошиясиз кигиз бош кийими Гʻарбий Осиё мамлакатларида кенг тарқалган. Салла араблар томонидан ихтиро қилинган турли безаклар билан. Кронлар уларни туғган қироллар ва маликаларнинг унвонини белгилаган. Бундан атиги беш-олти аср муқаддам одамлар чин дилдан шляпа олишган. Аввалига улар қўй жунидан қилинган, кейинчалик улар қундуз жунидан намат шляпа ясашда фойдалана бошлаган. Вақт ўтиши билан оддий одамлар шляпа кийишни бошладилар ва кенг шляпалар чегаралар жанобларнинг имтиёзига айланди. Диний ва сиёсий арбоблар ғайриоддий шляпа кийишган. Пуританлар, Оливер Кромвелнинг издошлари кийиб юришган "Жодугар қалпоқлари" пирамидал тож билан!
Кўпгина бош кийимлар уларни биринчи бўлиб ихтиро қилган ва кийган одамлар номи билан аталган - масалан, боливар, ёки одамлар уларни кийган жойлар - Гомбург. Оддий Панама 300 йил олдин Панамада ихтиро қилинган.
Гуруч. 7. Бош кийимларнинг турлари
Мактаб тикувчилик устахонаси
Мактаб тикувчилик устахонаси - газлама маҳсулотларини тикиш учун жиҳозланган синф. Тикувчилик сехида ўқитувчи раҳбарлигида ўқувчилар ўзлари ва оиласи учун фойдали буюмлар ясашни ўрганадилар.
Семинарнинг ўзини тутиш қоидалари:
Ø дарс бошланишига кечикмаслик;
Ø ишни бошлашдан олдин комбинезон кийинг - фартук ва рўмол (берет);
Ø ҳар бир талабага ажратилган асбоблардан фойдаланиш;
Ø пирсинг ва кесиш асбоблари билан хавфсиз ишлаш қоидаларига риоя қилинг.
Дастгоҳни тозалаш қоидалари:
Ø асбобларни жойига қўйинг;
Ø игна ишларини катлайıн ва белгиланган жойга қўйинг;
Ø стол ва полдан иплар, мато ва қоғоз парчаларини йиғинг;
Ø Махсус кийимни ечиб, белгиланган жойга қўйинг.
Навбатчининг мажбуриятлари:
Ø полни супуриш;
Ø тахтани артиб олинг;
Ø стол, дераза токчалари, тикув машиналаридаги чангни артиб олинг;
Ø полни тозаланг;
Ø хонани вентилятсия қилинг.
Тикув асбоблари ва аксессуарлари:
Тикувчилик ва тикувчиликка оид адабиётлардан парчалар
...Опа-сингилларнинг кўйлагини дазмоллаши, этакларини крахмаллаши, ёқаси ва жингалакларини текислаши керак эди.
- Ва мен энг камтарона кўйлак кияман, лекин кейин менда олтин гуллар билан безатилган тўп ва ҳеч бир олижаноб хонимда бўлмаган олмос камар бўлади.
Улар икки қаватли қалпоқларни тикиш ва шаҳардаги энг яхши ҳунарманддан пашша сотиб олиш учун энг моҳир тегирмончини юборишди ...
C. Перро. "Золушка"
... Унинг туғилган куни учун бувиси қизил қалпоқча тикди. Ўшандан бери қиз ҳамма жойда янги, оқланган қизил қалпоқчада юрди ...
C. Перро. "Қизил шапка"
...У уйига бориб, онасидан игна, ип ва бир парча яшил мато сўради. Матодан бодринг катталигидаги ямоқни кесиб, шимига тика бошлади.
Бу осон иш эмас эди. Бундан ташқари, Бобка шошилиб, бармоқларини игна билан тешди.
Тикувчилик касбига ҳозир талаб катта. Бунинг ишчилари мутахассисликнафақат кийим, балки поябзал ҳам тикиши мумкин,чарм буюмлараксессуарлар, автомобил қопламалари ва бошқа нарсалар. Кўйлаклар, палтолар, шимлар,сумкалар, мўйнали кийимлар, тўнлар – буларнинг барчаси тикувчилар меҳнати маҳсулидир.
Касбнинг тарихи асрларга бориб тақалади. Тикувчилик хизматларига бўлган эҳтиёж одам ўз танасини кийим билан ҳимоя қилиш ғояси билан биринчи марта - тош асрида пайдо бўлган. Кейин ҳар бири ўз тикувчиси эди: эркак овчилар озиқ-овқат ва у билан ҳайвонларнинг терилари олдилар; аёллар улардан ибтидоий кийимлар (тўн, тўн, қалпоқ ва бошқалар) тиккан. Кўп юз йиллар ўтди, токи жуда моҳир ҳунарманднинг қўлида бўладиган бундай кийимларни тикишнинг янги технологиялари билан бирга машҳур матолар (ипак, брокар, жун, атлас, фланел ва бошқалар) пайдо бўлди. Фақат 19-асрда биринчи тикувчилик фабрикаси пайдо бўлди ва ўша пайтда тикувчилик касбига талаб пайдо бўлди.
ХИХ асрнинг йигирманчи йилларида. Франтсия йўлларида шаҳарма-шаҳар кезиб юрган латта-латта кийинган озғин одамни учратиш мумкин эди. У оммага ҳайратланарли объектни - ўзи ихтиро қилган тикув машинасини кўрсатиш орқали ўзини озиқлантирди. Бартоломей Тимоне 1755 йилда биринчи механик ёзув машинасини яратди, у тикди - ва яхши тикди! В.Тимоне тикувчилик тсехини ташкил этди, унда 80 та машина ишлади. Аммо унинг устахонаси узоқ давом этмади. Парижлик тикувчилар рақобатдан қўрқиб, тунда ҳужум қилиб, ателени вайрон қилиб, барча машиналарни кўчага ташладилар. Фақат биттаси тирик қолди. В.Тимониер икки учли ва ўртаси тешикли игнадан фойдаланган. Машинанинг дизайни ҳали ҳам номукаммал эди, аммо бу бир нечта ихтирочиларнинг дарҳол уни яхшилашга киришишига туртки бўлди.
Профессионал хавфлар Тикувчилик саноати мутахассислари учун бронхопулмонер тизим касалликлари хавфи мавжуд, чунки бир қатор технологик жараёнлар зарарли буғлар ва чанг ҳосил бўлиши билан боғлиқ.
Ишлаш ҳолати- ўтириш ҳолати. Ушбу позитсияга узоқ вақт таъсир қилиш орқа ва бўйин оғриғи билан кечадиган касалликларга олиб келиши мумкин.
Кесувчилар кўпинча қўлларнинг бўғимлари касалликларидан азият чекишади. Иш пайтида кўриш қобилиятига юк жуда катта, айниқса технологик оператсияларни бажариш вақти чекланганлигини ҳисобга олсак.
Тикувчилик касби ким чиройли, замонавий ва оқланган кўринишни хоҳламайди? Бу вазифани профессионал тикувчи ҳал қилиши мумкин. Айнан уларга, "игналар хоними", биз севимли шимларимиз, ҳашаматли кўйлаклар, расмий блузкалар ва ... бу рўйхат чексиз бўлиши мумкин. Тикувчи яшаб, ҳукмронлик қиладиган ранг-баранг ва бой дунё - бу ҳар хил матолар, чармлар, иплар, тугмалар, нақшлар, гулханлар ва жингалаклар. Ушбу элементларнинг барчасини бирлаштириб, тикувчи бизни қулай ёки аксинча, экстравагант кийим билан таъминлайди. У тикув машинасига ўтириши биланоқ, гўзал ва амалий нарсалар пайдо бўлади, уларсиз ҳаётимизни тасаввур қилиб бўлмайди.
Тикувчилик хизматларига бўлган эҳтиёж одам ўз танасини ҳар қандай кийим билан ҳимоя қилиш ғоясини биринчи марта - тош асрида пайдо бўлганида ҳам пайдо бўлди. Кейин ҳар ким ўзини тикувчи эди, лекин вақт ўтиши билан янги матолар, янги технологиялар пайдо бўлади ва табиийки, кийим-кечак ва уларни тикиш учун янада жиддий талаблар қўйилади, буни фақат тажрибали ҳунарманд қондира олади. Биринчи тикувчилик фабрикаси 19-асрда пайдо бўлган - ўша пайтда тикувчилик касбига талаб пайдо бўлган. ...
Тикувчилик касби ҳозирда катта талабга эга, улар учун фабрикаларда ва кичик хусусий фирмаларда, ателеларда ва якка тартибдаги тикувчиликда иш бор. Ушбу мутахассислик бўйича ишчилар нафақат кийим-кечак, балки поябзал, чарм аксессуарлар, автомобил қопламалари ва бошқа кўплаб нарсаларни тикишлари мумкин. Либослар, палтолар, шимлар, сумкалар, мўйнали кийимлар ва қўйлар - буларнинг барчаси тикувчиларнинг иши.
Тўғри тикув, нақш мослиги, тикув технологиясининг нозик томонларини билиш ва тикув машинасининг элементар носозликларини мустақил равишда бартараф этиш - тикувчиларга қўйиладиган асосий талаблар. Бунга сиз аниқлик ва сабр-тоқатни, шунингдек, бир оператсиядан иккинчисига тезда ўтишга тайёрликни ишончли қўшишингиз мумкин.
Ўзингиз ёки оилангиз учун хоҳлаган нарсани тикиш қобилияти тикувчилик касбининг афзаллиги ҳисобланади. Ва малакали тикувчиларнинг энг заиф жойи - бу кўзлар ва орқалар, шунинг учун уларга дам бериш керак, шунингдек, оддий жисмоний ва тасалли машқларини бажаришни унутмаслик керак.
Тикувчилик кўникмаларини эгаллаш учун сиз бир нечта вариантлардан бирини қўллашингиз мумкин: ҳаваскор курслар сизга уйда ўзингиз ва яқинларингиз учун кийим тикиш имконини беради, турли хил мактаб таълим фабрикалари ва касб-ҳунар техник мактаблари тикув фабрикалари ёки ателеларнинг эшикларини очади. Яна бир вариант - тўғридан-тўғри тикув корхонасида амалий машғулотлар, бу эрда сиз аста-секин "шогирд" дан "уста" га ўтишингиз мумкин. Тикувчининг профессионаллиги унинг 1 дан 5 гача бўлган даражаси билан белгиланади.
2-боб. Ўқув амалиётида ўқувчилар ижодкорлик қобилятини аниқлаш ривожлантириш
2.1Ўқувчиларнинг ижодкорлик қобилятини аниқлаш методикаси
Ўқув жараёнида ижодий фаол фаолият касб-ҳунар мактаб ўқувчиларида пировардида ўқувчининг характерига ижобий таъсир кўрсатадиган бир қатор фазилатларни шакллантиради. Амалиёт шуни кўрсатадики, бойликни шакллантириш учун ички тинчлик Талабалар қийинчиликларни энгиш, ижодий фикрлашни ривожлантириш учун жозибали истиқболни очадиган фаол ижодий фаолиятни рағбатлантиришнинг шундай техника ва усулларини танлашлари керак.
1. Биринчи педагогик талаблардан бири - ҳеч қандай ҳолатда ўқувчининг индивидуаллигини бостириш керак эмас. Кўпинча педагогик вазиятлар мавжуд бўлиб, талабалар тахмин ёки тахминни ифодалаб, уларни мантиқий асослай олмайдилар. Бироқ, уларни ўз сезгиларидан фойдаланишга ҳаракат қилиш ва илгари сурилган ғояни кейинги мантиқий таҳлил қилишга йўналтириш керак.
2. Ўқувчиларда ижодий қобилиятларни ривожлантириш учун уларда ўз қобилиятига бўлган ишончни, ижодий муаммоларни ҳал этиш қобилиятига ишончни шакллантириш керак. Ўзига ишонмайдиганлар аллақачон муваффақиятсизликка маҳкум. Албатта, бу ишонч оқланиши керак.
3. Шунингдек, талабаларнинг мақсад, вазифалар ва уларни ҳал қилиш воситаларини мустақил танлашга интилишларини ҳар томонлама рағбатлантириш керак. Мустақил ҳаракат қилишга, масъулиятни ўз зиммасига олишга одатланмаган одам қарор ижодкорлик қобилиятини йўқотади.
4. Хавфли муаммоларни ҳал қилишга мойилликнинг кенг доирасини рағбатлантириш керак.
5. Тасаввурни ривожлантиринг ва хаёлпарастликка мойилликни бостирманг, гарчи у баъзан фантастикани ҳақиқат сифатида қабул қилиш билан чегараланиб қолса ҳам. Айниқса, ташвишли дастлабки босқичлар ўрганиш.
6. Кенгроқ қўлланилади муаммоли усуллар мустақил ёки ўқитувчининг ёрдами билан янги билимларни кашф қилишни рағбатлантирадиган ўрганиш, талабанинг бундай кашфиётлар қилиш қобилиятига бўлган ишончини мустаҳкамлаш.
7. Талабалар ижодиётини ривожлантиришнинг энг муҳим шарти - ўқитувчи билан биргаликда тадқиқот фаолияти. Бу муаммо ечилгандагина мумкин бўлади, унинг жавобини талаба ҳам, ўқитувчи ҳам билмайди.
Мусиқа дарсида ва давомида талабаларнинг ижодий салоҳиятини ривожлантиришга қаратилган ахборот технологиялари воситалари дарсдан ташқари машғулотлар мавзу бўйича
1. Ўқув компютер дастурлари - ўрганиш воситаси сифатида 70-йилларнинг бошида шахсий компютерлар пайдо бўлиши даврида қўлланила бошланди.
Улар бажарадиган асосий функтсиялар таълим жараёни:
ўқув жараёнини индивидуаллаштириш ва фарқлаш; хато ташхиси билан мониторинг ва фикр-мулоҳаза; ўз-ўзини назорат қилиш ва ўз-ўзини тузатиш ўқув фаолияти;
визуализатсия таълим маълумотлари ўрганилаётган жараёнлар ёки ҳодисаларни моделлаштириш ва тақлид қилиш;
турли вазиятларда энг яхши қарор қабул қилиш қобилиятини шакллантириш; фикрлашнинг маълум бир турини ривожлантириш (масалан, визуал-мажозий, назарий);
ўқув мотиватсиясини кучайтириш (масалан, дастурнинг визуал воситалари ёки қўшимчалар орқали). ўйин ҳолатлари);
когнитив фаолият маданиятини шакллантириш ва бошқалар.
2.Мултимедиа энсиклопедиялари - маълумотнома материали болалар учун мўлжалланган компютер CД ва ДВД дискларида турли ёшдагилар. Бу сизга тезда тўғри топиш имконини беради фойдали маълумотлар, мавзулар, композиторлар, жанрлар, санъат йўналишлари бўйича тузилган мусиқий парчаларни тинглаш; видео ёки аниматсия фрагментларини кўриш; турли мавзулардаги фотосуратлар архиви билан танишиш; турли луғатлар билан ишлаш ва ҳоказо. Энсиклопедиялар ёрдамида сиз нафақат юқори сифатли ва қизиқарли тақдимот тайёрлашингиз, балки гуруҳда ёки уйда мустақил ишлашингиз мумкин. Иштирокчилар учун ушбу маҳсулотнинг жозибадорлиги таълим жараёни уларнинг самарали ривожланиши кўп йиллик қўшимча таълимни талаб қилмайди.
3.Интернет ресурслари. Кўпинча ҳатто энг ўзини туташган болалар ҳам компютерда ишлаётганда озод бўлишади, уятчанг талабалар Интернетда осонгина мулоқот қилишади, уларнинг тенгдошлари орасида ўзини ўзи қадрлаши ва мавқеи ошади. Амалиёт шуни кўрсатадики, талабалар компютер дастурларини иштиёқ билан ўзлаштирадилар.
4.Мултимедиа тақдимотлари. Бундай ишлар дарснинг турли босқичларида амалга оширилиши мумкин: текшириш шакли сифатида Уй вазифаси; муаммоли вазиятни яратиш усули сифатида; янги материални тушунтириш усули сифатида; ўрганилганларни бирлаштириш шакли сифатида; дарс давомида билимларни текшириш усули сифатида.
5. Компютер тақдимотидан фойдаланиладиган дарсларга интерфаол режимда янги материални тушунтирувчи дарслар, маъруза дарси, умумлаштириш дарси, илмий конференсия дарси, лойиҳа ҳимояси дарси, интегратсиялашган дарс, тақдимот дарси, Интернетдаги дарс-мунозара киради. -конферентсия режими.
6. Назоратнинг компютер шаклларидан фойдаланган ҳолда ўтказиладиган дарс ўқувчилар билимини (дарснинг турли босқичларида, турли мақсадларда) компютер дастуридан фойдаланган ҳолда тест шаклида текшириш имкониятини назарда тутади, бу сизга билим даражасини тез ва самарали равишда аниқлаш имконини беради. мавзу бўйича билим, уларнинг чуқурлигини объектив баҳолаш (белги компютер томонидан ўрнатилади ).
7. ДEР (рақамли таълим ресурслари). Замонавий ахборот технологиялари медиа кутубхонасини яратишни тақозо этади. Кўп миқдорда рақамли форматда "Мусиқа" фанидан материал - фоно-хрестоматиялар, классик рус ва хорижий мусиқа; опералар, балетлар, филмлардан видео парчалар; рассомларнинг репродуксиялари тўпламлари, иллюстратсиялар - буларнинг барчаси ҳар бир дарснинг ажралмас қисми бўлиб, тартибли тизимлаштиришни талаб қилади. Ягона рақамли таълим тўплами.
8. Дастурлар-муҳаррирлар - мултимедиа иловаларини яратиш воситалари. Булар профессионал овоз муҳаррирлари, товуш маълумотларини яратиш ва таҳрирлаш воситалари бўлиб, улар мусиқа файлларига керакли ўзгаришларни амалга ошириш имконини беради: караоке қўшиқларида транспозитсия, мусиқанинг овоз сифатини яхшилаш, видео ва аудио файлларни кейинчалик тақдимотларда фойдаланиш учун айлантириш ёки оддий мусиқа марказини тинглашда дарсларда фойдаланиш мумкин бўлган аудио дискларга ёзиш учун.
Гуруҳ раҳбари ишини ташкил этиш технологиялари . гуруҳ раҳбари мактабни бошқариш тузилмаси таркибига киради, бошланғич мактаб гуруҳларида (гуруҳларида) таълим ишларининг ташкилотчиси ҳисобланади, мактабни бошқариш ва ўқувчиларни тарбиялашнинг бошқа субъектлари билан ҳамкорлик қилади. гуруҳ раҳбарларининг фаолияти умумтаълим мактаблари турли хил турлари Беларус Республикасида гуруҳ раҳбари тўғрисидаги низом (1999) билан тартибга солинади. гуруҳ раҳбари таълим муассасаси директорининг буйруғи билан штатдаги ўқитувчилар орасидан тайинланади. Юқоридаги Низомга мувофиқ гуруҳ раҳбарининг ҳуқуқлари, вазифалари ва мажбуриятлари белгиланади. гуруҳ раҳбарининг вазифалари ва вазифалари.1 Шахсий ривожланиш; Ҳар бир ўқувчининг маънавий, ақлий ва жисмоний ривожланиши, унинг фуқаро сифатида шаклланиши 2 Ўқувчиларда умуминсоний ахлоқ меъёрлари гуруҳини, ўзлари ва атрофидагилар билан муносабат маданиятини шакллантириш.3 Миллий ўз-ўзини онгни тарбиялаш; ватанпарварлик; умуминсоний ва миллий ўқувчилар томонидан ўзлаштирилишига ёрдам бериш маданий бойлик, фаолнинг шаклланиши фуқаролик. 4 Таълим муассасасининг анъаналарини ривожлантириш; гуруҳ гуруҳидаги ички тартиб-қоидаларни, ўқувчиларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини ўзлаштиришга кўмаклашиш, ўқувчиларнинг ўзини ўзи бошқариш органларини ривожлантириш. 5 гуруҳ ўқувчиларининг ўз-ўзини билиши ва ўз-ўзини тарбиялаши, ижодий ўзини-ўзи ривожлантириши, уларнинг касбий йўналишини ҳар томонлама ўрганиш асосида рағбатлантириш. индивидуал хусусиятлар, эҳтиёжлар, қизиқишлар, қобилиятлар, қадрият йўналишлари, бўш вақтни ташкил этиш.6 Оила билан ўзаро муносабатлар, ижтимоий ўқитувчи талаблар бирлигига эришиш ва таълим муассасаси ва оиланинг ўқувчиларга нисбатан ҳаракатларини уйғунлаштириш учун ўқитувчи-психолог; гуруҳда дўстона, дўстона муносабатларни яратиш; атрофдаги одамларга ҳурматни тарбиялаш.7 Ўқувчиларнинг муваффақиятли ўқув фаолияти учун шароит яратиш, гуруҳ контингентини сақлаш ҳақида ғамхўрлик қилиш; компенсатсион таълимни ташкил этиш бўйича таклифлар киритиш.
Ижод - бу кўп нарсалар тўплами шахсий фазилатлар. Бугунги кунга қадар тузилишга яқинлашадиган компонентлар бўйича қарашлар бирлиги мавжуд эмас ижодкорлик Бироқ, бу масала бўйича бир нечта фаразлар мавжуд.
Шартли равишда ижодий қобилиятларни қуйидаги гуруҳларга бўлиш мумкин
1) қизиқишлар ва мойилликлар, яъни мотиватсия билан боғлиқ қобилиятлар;
2) эмотсионаллик, яъни темперамент билан боғлиқ қобилиятлар;
3) интеллектуал қобилиятлар.
Лук А.Н. ижодкорлик муаммосининг таниқли маҳаллий тадқиқотчиси эди. У таниқли олимлар, ихтирочилар, рассомлар ва мусиқачиларнинг таржимаи ҳолларини ўрганди. Ўтказилган тадқиқотлар асосида Лук А.Н. ижодий қобилиятларнинг қуйидаги таркибий қисмларини аниқлади Лук А.Н. Фикрлаш ва ижодкорлик. - М., 2011. - С. 122.:
1) одамнинг муаммони бошқалар кўрмайдиган жойда кўриш қобилияти;
2) ақлий оператсияларни ўчириш, бир нечта тушунчаларни битта билан алмаштириш ва ахборот нуқтаи назаридан тобора кўпроқ сиғимга эга бўлган белгиларни қўллаш қобилияти;
3) бир масалани ечишда олинган кўникмаларни бошқа масалани ечишда қўллаш қобилияти;
4) воқеликни таркибий қисмларга ажратмасдан, яхлит ҳолда идрок этиш қобилияти;
5) узоқ тушунчаларни осонгина боғлаш қобилияти;
6) хотиранинг чиқариш қобилияти зарур маълумотлар керакли вақтда;
7) мослашувчанлик фикрлаш жараёни;
8) муаммони ечиш учун муқобил вариантлардан бирини танлаш имконияти, у текширилгунга қадар;
9) янги қабул қилинган маълумотларни мавжуд билимлар тизимига киритиш қобилияти;
10) нарсаларни қандай бўлса, шундай кўриш қобилияти, кузатилаётган нарсани шарҳлаш орқали олиб келадиган нарсадан ажратиш;
11) ғояларни яратиш қулайлиги;
1) ассотсиативлик;
2) диалектик;
3) изчиллик.
Ассотсиативлик бир қарашда тенгсиздек туюладиган ҳодиса ва нарсалардаги боғланиш ва шунга ўхшаш хусусиятларни кузатиш қобилиятидир.
Раҳмат диалектик фикрлаш, сиз қарама-қаршиликларни аниқлашингиз ва уларни ҳал қилиш йўлини топишингиз мумкин.
Мувофиқлик, объект ёки ҳодисани ягона тизим сифатида кўриш, ҳодисалардаги муносабатларнинг бирлигини ва ривожланиш қонуниятларини кўриш, мавжуд муаммони ҳар томонлама идрок этиш қобилиятида ётади - бу ижодий тафаккурни шакллантирадиган яна бир сифатдир. Агар бу фазилатлар ривожланса, тафаккур мослашувчан, самарали ва ўзига хос бўлиши мумкин.
Ижтимоий муҳит шахсни шакллантиради ва ижодий қобилиятларни шакллантиришни кўриб чиқишда уни ҳам ҳисобга олиш керак. Бундан ташқари, ижтимоий муҳит фаол ривожланишни талаб қилади. Демак, ижодий қобилиятлар ҳар бир шахснинг турли даражада бўлган салоҳиятини рўёбга чиқариши учун атроф-муҳит қандай имкониятларни тақдим этишига қараб ривожланади. Ҳаммаси атроф муҳит, унда бола тарбияланади, унинг ижодий қобилиятларини ривожлантиришга фойдали таъсир кўрсатиши керак.
Ижодий қобилиятларни ривожлантириш бўйича психологик-педагогик адабиётларни таҳлил қилиб, биз шундай хулосага келдикки, ҳали ҳам ягона йўқ. ижодкорликни баҳолашга ёндашув. Уларни таърифлашда кўплаб ёндашувлар мавжудлигига қарамай, тадқиқотчилар бир овоздан ижодий тасаввур ва ижодий фикрлаш фазилатлари (фикрнинг мослашувчанлиги, ўзига хослиги, қизиқувчанлиги ва бошқалар) ижодий қобилиятларнинг муҳим таркибий қисмлари эканлиги ҳақидаги фикрга қўшиладилар. Ижодкорлик мезони - бу янги маҳсулотни яратиш жараёни, шунингдек, шахснинг ўзига хослигини англаш, ижодий фаолиятнинг бирон бир маҳсулотини яратиш умуман шарт эмас ва ҳоказо. Муаммога деярли барча ёндашувларда. Ижодий қобилиятларни шакллантиришнинг ўзига хос хусусияти - фаолиятнинг ижодкорлиги, яъни шахснинг стандарт вазиятдан чиқиш ва муаммони ҳал қилишда ўз мақсадини белгилаш қобилиятини олдиндан белгилаб беради.
Фикрлашнинг ўзига хослиги ижодкорликнинг асосий мезони бўлиб, ностандарт саволларга жавоб топиш қобилиятини ифодалайди. Ўзига хослик таклиф этилаётган ечимнинг бошқа стандарт эчимлар орасида ўхшашлиги, ностандартлиги, кутилмаганлиги даражасида ифодаланади.
Тафаккурнинг ижодий табиати мослашувчанлик, ўзига хослик, равонлик, фикрлаш чуқурлиги (чекловнинг йўқлиги, стереотипнинг йўқлиги), ҳаракатчанлик каби фазилатларда намоён бўлади. Ҳар бир ижодкорда бу фазилатлар мавжуд. Инертлик, қолиплилик, тафаккурнинг юзакилиги қарама-қарши сифатлардир. Юқоридаги фазилатлар стандарт ҳаётий вазифаларни тезда ҳал қилиш учун зарурдир. Бироқ, психологик инертсия ижодкорликка салбий таъсир кўрсатади ва ижодий қобилиятларни ривожлантиришга ёрдам бермайди.
Ижодий қобилиятларнинг асосини умумий интеллектуал қобилиятлар ташкил қилади. Лекин, юқори даража интеллектуал қобилиятларни ривожлантириш ҳар доим ҳам яхши ривожланган ижодий қобилиятларни англатмайди.
Ижодий қобилиятларни шакллантириш муаммосига турли ёндашувларни ўрганиб чиқиб, биз ижодий қобилиятларни ривожлантиришнинг асосий йўналишларини аниқлашимиз мумкин. кичик мактаб ўқувчилари ва ўсмирлар:
1. Ижодий фаолиятни ташкил этиш ва рағбатлантириш усулларини қўллаш;
2. Тасаввурни ривожлантириш ва тафаккур сифатларини ривожлантириш.
Ижодкорликни икки асосий гуруҳга бўлиш мумкин. - С. 218 .:
1. Қизиқиш ва майл, яъни мотиватсион қобилиятлар;
2. Эмотсионаллик, яъни темперамент билан боғлиқ қобилиятлар;
Махсус қобилиятлардан фарқли ўлароқ, муайян фаолият турларида муваффақиятни белгиловчи ижодий қобилиятлар ўзини ўзига хос фаолият услубида намоён қилиши мумкин, уни амалга ошириш усулини ижодий деб аташ мумкин.
Фаолиятнинг барча босқичларида ижодий услуб, биринчи навбатда, муаммонинг мустақил баёни, интеллектуал ташаббус деб аталадиган, мустақил, ўзига хос ҳал қилиш усули билан тавсифланади. олдиндан тайёрланган мавзулар ва муаммолар ва бошқалар. Бошқача қилиб айтганда, ижодий ташаббус шаблоннинг йўқлиги, ижро ва ақлий фаолиятда функтсионал қатъийлик ва қатъийликнинг йўқлиги билан тавсифланади.
Баъзи файласуфлар ақлий фаолиятнинг ижодий услуби мия ишининг асосий ва табиий шакли Калугин Ю.E. Ижодий тасаввур ва унинг ривожланиши. Челябинск, 2015. - П. 24 .. Шунга асосланиб, истисносиз барча одамлар ижодий салоҳиятга эга, деб тахмин қилиш мумкин, аммо у турли хил фаолият турлари учун махсус қобилиятлар қанчалик талаффуз қилинишига қараб турли йўллар билан намоён бўлади. Шаблонли тафаккур турли ижтимоий таъсирлар таъсирида шаклланади ва энг аввало, мавжуд таълим ва тарбия тизимининг предмети ҳисобланади.
Бироқ, бир хил тарбия ва таълим тизими билан баъзи одамлар қолипли фикрлашни шакллантирса, бошқалари ақлий фаолиятнинг мустақил ва ижодий услубини сақлаб қолиш ёки ривожлантиришни инкор этиб бўлмайди. Бу шуни кўрсатадики, баъзи шахслар нақшга нисбатан маълум бир қаршиликка эга бўлиб, у нафақат фикрлаш ва бажариш фаолияти услубида, балки баъзи шахсий хусусиятларда, масалан, мустақиллик, мустақиллик (келишувнинг мос келмаслиги) ва бошқаларда намоён бўлади.
Eҳтимол, "шаблон" га қаршилик ижодий қобилиятлар тузилишидаги энг асосий ички сифат бўлиб чиқиши мумкин, унинг табиати, эҳтимол, баъзи биологик мойилликлар билан белгиланади. Шу билан бирга, бу сифат интеллектуал фаолиятнинг бошқа сифатлари (мослашувчанлик, кенглик ва бошқалар) ёки шахсий шаклланишлар туфайли иккинчи даражали бўлиши мумкин бўлган муқобил тахмин ҳам мумкин.
Шахснинг ижодий имкониятлари чексиз ва туганмас, ижодий фаолият эса инсон моҳиятининг асосий таърифларидан биридир. Бу инсонни характерлайдиган, унинг руҳиятининг устунлиги ва ўзига хослигини таъкидлайдиган ижодий фаолият қобилиятидир. Инсон шу қадар мураккаб ва мукаммал машиналарни яратдики, улар инсоннинг ўзидан ҳам ошиб кетадиган, фикрлаш ва яратишга қодир бўлган машина ясаш имконияти ҳақида гапира бошладилар. Лекин машина яратишга, янги нарса яратишга қодир эмас. Ижодкорлик фақат одамларга хосдир. Эрта қобилиятларни аниқлаш муаммоси кўпчиликни қизиқтиради. ҳақида танлаш, аниқлаш ҳақида принтсипиал жиҳатдан қобилиятли одамлар, уларнинг тегишли тайёргарлиги ҳақида, яъни кадрларни танлаш учун энг яхши ечим ҳақида.
Юлия Гусева Илова замонавий технологиялар болаларнинг бадиий ва ижодий қобилиятларини ривожлантиришда
Асосий вазифа замондош таълим - бу ижодкор, мустақил, эркин шахсни тарбиялаш, чунки инсоният тараққиётини айнан ижодкор шахс белгилайди. Ижодий шахснинг асосларини шакллантириш учун асос яратилган мактабгача ёш.
Психологик нуқтаи назардан, мактабгача ёшдаги болалик учун қулай давр ҳисобланади ижодий қобилиятларни ривожлантириш чунки бу ёшда болалар ниҳоятда изланувчан, уларда билим олишга интилиш катта дунё. Ва катталар, қизиқишни рағбатлантириш, болаларни янги билимлар ҳақида хабардор қилиш, уларни турли тадбирларга жалб қилиш, ҳисса қўшиш болалар тажрибасини кенгайтириш. Тажриба ва билим тўплаш эса зарурий шартдир ривожланиш келажакдаги ижодкор. Шунинг учун, бу ўз вақтида керак ривожлантириш ва ноёбликни яхшиланг болаларнинг қобилиятлари. Албатта, бундай мураккаб ва ниҳоятда муҳим ишда тасвирий санъат каби самарали фаолият алоҳида ўрин тутади. Расм чизиш менинг севимли машғулотларимдан биридир. болалар. дан бошлаб ёшроқ ёш, болада бор табиий истак кўрган ва ўқиганлари ҳақидаги таассуротларини расмда ифодалаш. У қалам, чўтка, бўёқ, қоғоз олади ва ижодий жараён бошланади. Лекин баъзида тасвирлар ўчиб кетади, ранглар тарқалади, қаламлар бўйсунмайди ва ёшлар рассом норозилик ва умидсизликни ҳис қилади. Қўлларнинг нозик моторли кўникмаларининг кам ривожланганлиги, ва натижада, график кўникма ва қобилиятларнинг шаклланмаганлиги, боланинг ўз режаларини чизмаларда ифодалашига, объектив дунё объектларини этарли даражада тасвирлашига тўсқинлик қилади ва уни қийинлаштиради. ривожланиш билим ва эстетик идрок. Амалиётимда мен баъзида болалар чизишдан қўрқишларига дуч келдим, чунки улар қандай қилиб кўринишини билишмайди ва муваффақиятга эриша олмайдилар. Мен ўзимнинг ишимда ва ҳар қандай ўқитувчининг ишида асосий нарса гуруҳлар фақат болаларни олиб келишига ишонаман ижобий ҳис-туйғулар. Биринчи муваффақиятсизликлар умидсизлик ва ҳатто тирнаш хусусияти келтириб чиқаради. Боланинг фаолияти муваффақиятли бўлиши учун ғамхўрлик қилиш керак - бу унинг ўзига бўлган ишончини мустаҳкамлайди.
Ишимда мен қуйидагиларни аниқладим мақсадлар:
- болаларда ривожланади тасвирий санъатга қизиқиш
Когнитив ва тадқиқот фаолиятини шакллантириш
да таълим олиш болалар ўз кучига ва ижодига ишониш қобилиятлар
-бадиий ва ижодий қобилиятларни ривожлантириш, бадиий дид
Ушбу мақсадларга эришиш учун мен ноанъанавийлардан фойдалана бошладим бадиий-график техникалар, чунки улар болага кўп ҳаракат қилмасдан тезда эришишга имкон беради исталган натижа. Болалар тасвирий фаолиятнинг топшириқларини бажаришдан хурсанд бўлишди, чунки бу вазифалар уларнинг кучига киради ва улар ўз ишининг натижасини дарҳол кўришади. Болалар учун бармоқлар билан чизиш, ўз кафти билан расм чизиш, қоғозга доғлар қўйиш ва кулгили расм олиш қизиқарли ва ҳаяжонли эди. Фақат қўрқув қолди болалар- қўлингизни ифлос қилиш қўрқуви - биринчи дарсдан кейин йўқолди. Мен ноанъанавий фойдаланишни бошлаганимдан бери технология дан тез-тез эшитардим болалар савол: Бугун нима чизамиз?
Шуни таъкидлаш керакки, боланинг ишининг натижаси кўп жиҳатдан унинг қизиқишига боғлиқ. Шунинг учун мен дарсларимда диққатни фаоллаштиришга ҳаракат қиламан болалар бундай рағбатлантириш билан Қандай:
Асосий фаолият бўлган ўйин болалар ҳайратланарли дақиқа (севимли эртак қаҳрамони ташриф буюради) Ёрдам сўраш, чунки болалар ҳеч қачон заифларга ёрдам беришдан бош тортмайдилар, улар учун муҳимлигини ҳис қилиш муҳимдир Чизишда ижодкорликни шакллантириш учун катта аҳамиятга эга муносабати бор бадиий сўз, мусиқа, тасвирий санъат. Бунинг ёрдамида ҳиссий кайфият пайдо бўлади, ишингизда тасвирни мустақил равишда этказиш истаги пайдо бўлади. Шунинг учун дарсларимда асарлардан парчалардан фойдаланаман фантастика , мусиқий асарлар. гуруҳдаги суҳбатлар турли кўргазмали материалларни намойиш қилиш билан бирга олиб борилади. Чарчоқни олдини олиш учун болалар, хилма-хиллик қўшиш, қувонч ва завқ бағишлаш учун мен дарслар учун тегишли бармоқ ўйинлари, жисмоний машқлар, кам ҳаракатчанлик ўйинларини танладим.
Болалар ижодиётининг натижаси, албатта, болалар назарида амалий аҳамиятга эга бўлиши керак болалар менимча шундай тарғиб қилади кўпроқ изиқиш болалар меҳнат жараёнининг ўзи. Шунинг учун болалар томонидан чизилган асарлар кўргазмаларда қатнашади, она ва оталарга совға сифатида берилади ва гуруҳни безаш учун ишлатилади. болалар ривожланиш ривожланиш ҳамкорлик ва биргаликда ижод қилиш тамойилларига асосланган боланинг ижодий салоҳияти. Расм дарсларида И ҳаракат қилиш: га қўнғироқ қилинг болалар турли визуал материалларга қизиқиш ва улар билан ҳаракат қилиш истаги рағбатлантириш болалар улар учун қизиқарли ва ҳиссий жиҳатдан аҳамиятли бўлган нарсаларни ўзларида мавжуд бўлган ифода воситалари билан тасвирлаш Болаларга ранглар палитрасини ўзлаштиришга ёрдам беринг, ёруғлик, қуюқ ва янги ранглар ва сояларни олиш учун бўёқларни аралаштиришни ўрганинг Болалар идрокининг тезкорлиги ва жонлилигини сақлаб қолиш, болаларга нозик ва хушмуомалалик билан ифодали тасвирларни яратишга ёрдам бериш. мазмунини ривожлантиришга ҳисса қўшиш, шакллар, композитсиялар, чизмаларни ранг билан бойитиш Аста-секин, индивидуал хусусиятларни ҳисобга олган ҳолда, визуал кўникма ва қобилиятларга бўлган талабларни, уларни махсус ўқув вазифалари мавзусига айлантирмасдан ошириш. Хулоса сифатида шуни таъкидлашни истардимки, менинг ишим мактабгача ёшдаги болалар учун маълум билим, кўникма ва кўникмаларни эгаллашга эмас, балки кичик болаларни табиий ва чексиз жалб қилишга қаратилган. болалар тасвирий санъат оламига ривожланиш уларнинг расм чизишга бўлган фаол қизиқиши, ривожланиш ҳамкорлик ва биргаликда ижод қилиш тамойилларига асосланган боланинг ижодий салоҳияти.
Таълимнинг босқичли тизими "ўқитувчи - дарслик (кенг маънода) - талаба" парадигмасига қаратилган бўлиб, унда асосий ва энг нуфузли маълумот манбаи бўлган ўқитувчининг фаолиятига эътибор қаратилган. Таълимга янгича ёндашув ҳам урғуни ўзгартиришни тақозо этади: “талаба – дарслик (ахборот-фан муҳити) – ўқитувчи, бунда алоҳида эътибор мустақилликка қаратилган. когнитив фаолият талабалар.
“Ижодкорлик”, “ижодкорлик” каби тушунчалар деганда нимани тушунамиз? Бизнинг фикримизча, ижодкорликни ижодий ўзини ўзи англаш ва ўз-ўзини ривожлантиришга бўлган эҳтиёж, тайёрлик ва имкониятни белгилайдиган динамик интегратсияли шахсий хусусият сифатида қараш мумкин. Талабаларнинг ижодий салоҳиятини шакллантиришнинг хусусиятлари қандай? Ўзининг индивидуаллиги ва ўзига хослиги билан талабаларнинг ижодий салоҳиятини ривожлантириш жараёни тартибга солинади, назорат қилинадиган жараён, муваффақияти серияга боғлиқ педагогик шароитлар Бизнинг фикримизча, булар:
Талабаларнинг ёш қобилиятларини ҳисобга олиш;
Ўқитувчининг ижодий салоҳиятини таржима қилиш.
Шу билан бирга, усулларни қуриш учун асосий талабларни бажариш керак:
- стандартлаштириш, яъни натижаларни ўтказиш ва баҳолашнинг ягона тартибини ўрнатиш, ишончлилик, бир хил мавзуларда такрорланганда натижаларнинг барқарорлигини тушуниш; - ҳақиқийлик - техниканинг аниқ нимага қаратилганлигини, бу борадаги самарадорлигини ўлчаш учун яроқлилик.
Талабаларнинг ижодий салоҳиятини шакллантиришнинг бир неча босқичларини ажратиб кўрсатамиз.
1 босқич - диагностика Ушбу босқичда фаолият интеллектуал қобилиятлари юқори бўлган иқтидорли болаларни аниқлашга қаратилган. ўртача даражаси ривожланиш, ижодкорлик ностандарт эчимларда намоён бўлади, мотиватсия чуқур билим ва эрудитсияга қаратилган. Ушбу босқичнинг таркибий қисмлари бирламчи ва психологик диагностика ҳисобланади. Асосий диагностика педагогик тадқиқотнинг анъанавий усулларига асосланади, улар кузатиш, ўқувчилар ижодиётини ўрганиш, суҳбатлар, муҳокамалар ва бошқаларни ўз ичига олади. Психологик диагностика махсус тестлар ёрдамида шахснинг ақл-заковати, ижодкорлиги, мотиватсиясини баҳолашга ёрдам беради. Бу муҳим ва зарур, чунки иқтидор яширин бўлиши мумкин ва бошқалар учун аниқ бўлмаслиги мумкин.
Талабаларнинг ижодий салоҳиятини шакллантириш хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда турли хил педагогик усуллардан фойдаланиш ва амалга ошириш зарурати туғилади инноватсион технологиялар иқтидорли ва иқтидорли болаларни "еътироф этиш" учун. Анъанавий "қандай ўргатиш керак" деган саволга "қандай қилиб самарали ўқитиш керак" деган муҳим қўшимча билан жавоб берадиган таълим тизимининг ушбу қисми. Бизнинг касб хунар мактабимизда фаолиятнинг айрим турлари бўйича аниқ қобилиятга эга бўлган болаларни ўқитиш 3 босқичда ихтисослаштирилган ва умумтаълим гуруҳларига бўлиниш йўли билан ташкил этилади. Шундай қилиб, инноватсион технологияларни жорий этиш учун этарли мотиватсия ва яхши шароитлар яратилади, масалан: танқидий фикрлашни ривожлантириш технологияси, педагогик технология“Мунозара”, таълим муҳокамаси ва албатта ахборот технологиялари. АКТдан фойдаланиш шаклларидан бири бу дарс-презентатсиядир. Миcрософт Оффиcе-нинг бир қисми бўлган Поwер Поинт тақдимотларини ишлаб чиқиш дастури турли кўргазмали қуролларни бирлаштириб, дарс учун материалларни тайёрлаш имконини беради: тарихий ҳодисалар, чизмалар, диаграммалар, фотосуратлар, матнлар, видео ва овоз ёзувларини намойиш қилиш учун слайдлар яратиш. Биз тақдимотни яратишда талабаларнинг ҳиссасига катта эътибор берамиз, шунинг учун биз бу ишни лойиҳа фаолияти элементлари билан ижодий жараёнга айлантиришга ҳаракат қиламиз. Мактаб ўқувчилари турли хил маълумот манбаларидан (дарслик матни, қўшимча адабиётлар, Интернет, электрон дарсликлар ва бошқалар) фойдаланган ҳолда тақдимотларни лойиҳа сифатида яратадилар. ўқув қўлланмалари), ҳисобот, хабар, реферат учун иллюстратсия сифатида. Талабаларнинг ижодий салоҳиятини ривожлантириш учун биз интерактивдан фойдаланамиз ижодий вазифалар. Бу талабаларнинг компилятсияси бўлиши мумкин тарихий вазифа, ижодий масалаларни ечиш, иншо, ҳисобот ёзиш, мавзу бўйича кроссвордлар тузиш, лойиҳалар яратиш ва амалга ошириш. Бундан келиб чиқиб, мактабимизда ҳам “Интеллект” комплекс мақсадли дастури ишлаб чиқилиб, амалга оширилди.
Кейинчалик, биз таъкидлаймиз 2 босқич талабаларнинг ижодий салоҳиятини ривожлантиришда - дизайн. Бу эрда биз иқтидорли болаларни танланган мавзу бўйича энг юқори когнитив даражага тезроқ кўтариш учун бойитиш усулидан фойдаланамиз. Талабаларни билим билан бойитиш – тарих фанидан махсус курслар ташкил этиш, бунда университет ўқитувчилари жалб этилади, якка тартибда, гуруҳда ишлаш ва ҳоказо.Талабалар қўшимча курслар учун материал оладилар, тафаккурни ривожлантириш, ижодкорлик намоён бўлиш, қобилиятларини ривожлантириш учун кўпроқ имкониятларга эга бўладилар. кўникмалар учун мустақил ишлаш тадқиқот иши. Бу иқтидорли боланинг ривожланиши учун этарли мотиватсия ва яхши шароитларни яратади.
3 босқич - ташкилий ва тузатувчи. Таълим муассасамизда ўқувчиларнинг кичик гуруҳларда меҳнатини ташкил этишга устунлик берилади. Айнан кичик гуруҳларда ишлашда ўқитувчи боланинг янада ривожланишига тўсқинлик қиладиган қийинчилик ва тўсиқларни кўриш имкониятига эга бўлади. Амалий фаолият босқичида ҳужжатлар билан ишлаш кўникмаларини шакллантиришга алоҳида ўрин берилади, тарихий хариталар, ахборот билан, шунингдек, сабаб-оқибат муносабатларини ўрнатиш кўникмаларини шакллантириш, таҳлил натижалари асосида хулосаларни таҳлил қилиш ва шакллантириш, материалларни семантик гуруҳлашни амалга ошириш, лойиҳаларни тақдим этиш ва ҳимоя қилиш. . Бу босқичда болани мустақил ишлашга ўргатиш жуда муҳимдир.
4 босқич - баҳолаш. Бу талабаларнинг олган билимларини текшириш, олинган натижаларни ҳисобга олган ҳолда хатолар, камчиликларни умумлаштириш ва тизимлаштириш босқичидир. Ушбу босқичда ўқитувчининг функтсиялари назорат қилиш, баҳолаш ва тузатишдир.
2.2. Ўқувчиларнинг ижодкорлик қобилятини амалий машғулотларда ривожлантириш методикаси
Замонавий шароитда бозор иқтисодиёти юксак касб маҳоратга эга бўлган мутахассисларни тайёрлашни талаб этади. Бу эса касб таълими муассасалари олдига юқори малакали кадрларни тайёрлаш, уларда меҳнатга ижодий муносабатни таркиб топтириш учун ишлаб чиқариш таълимини тубдан яхшилаш вазифасини қўяди.
Ишлаб чиқариш таълими хусусиятлари. Касб-ҳунар таълими ўқув муассасаларида ўқув жараёнининг ишлаб чиқариш таълими ташкил этувчи қисми ҳисобланади. Шу билан бирга ишлаб чиқариш таълими мақсади, мазмуни, шакли ва усуллари билан ўзига хос хусусиятга хам эга. Ишлаб чиқариш таълимининг асосий мақсади талабаларда маълум касб, мутахассислик соҳаси бўйича касбий маҳоратнинг шаклланиши ҳисобланади. «Касбий маҳорат» тушунчаси моҳиятини очиб берувчи қуйидаги кўрсаткич-мезонларни ажратиб кўрсатамиз:
- ишни бажариш сифати – техник талабларнинг иш натижалари бўйича бажаралиши;
унинг ўрнатилган кўрсаткич ва меъёрларга мос келиши; ижобий натижаларни олиш;
- меҳнат унумдорлиги – ўрнатилган вақт меъёрларининг бажарилиши; меҳнатни ташкил қилиш ва ишни бажаришнинг энг тежамли ва унумли усулларини, юқори унумдорликка эга бўлган техника ва технологияни ўзлаштиришга ва бўлган
интилишни аниқлаб берувчи вақт мезонини баҳолаш қобилияти ва маҳорати;
- касбий мустақиллик – меҳнатнинг юқори сифати ва унумдорлигини таъминловчи иш усулини мустақил танлаш маҳорати; ишлаб чиқариш вазиятларида муаммоларни мустақил ҳал қилиш, тўғри қарор қабул қилиш қобилияти; ишда ўз-ўзини назорат қилиш ва бошқаришни амалга ошириш;
- меҳнат маданияти – ўз меҳнатини режалаштириш қобилияти ва одати;
меҳнатнинг мақбул усул ва услублари, замонавий техника ва технологияни қўллаш билан ишлай олиш махорати; иш фаолиятида касбий билимни қўллаш махорати; иш ўрни ва мехнатни тўғри ташкил қилиш, мехнат хавфсизлиги қоидаларига риоя қилиш;
-мехнатга бўлган муносабат – мехнатни ташкил этишни ва усулларни такомиллаштириш, иш жараёнига янги асл нусхадаги мехнат қуролини жорий қилишга интилиш ва этакчилик қобилияти, илмий ечимлар ва ихтироларни топишга бўлган интилиш ва қобилият;
- меҳнат фаолиятининг иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқлиги – бажариладиган меҳнат жараёнини иқтисодий таҳлил қилиш, ишни бажариш жараёнида иқтисодий жиҳатдан мақбул қарорларни қабул қилиш қобилияти. Бу кўрсаткичлар орқали ишлаб чиқариш таълими мазмунини, ташкил этилиши ва усулларининг барча масалаларини кўриб чиқиш зарур. Ишлаб чиқариш таълими усуллари олдинги параграфда кўриб ўтилган назарий
ўқитиш усулларига ўхшашдир. Айниқса ишлаб чиқариш таълими жараёнида назарий ўқитишнинг кўплаб усуллари иштирок этади. Шу билан боғлиқ равишда фақат ишлаб чиқариш таълими учун хос бўлган методларни кўриб чиқамиз. Буларга тўрт поғонали, ҳаракат усулини намойиш қилиш, машқлар, талабаларнинг мустақил кузатиши, ёзма кўрсатмалар, меҳнатга ижодий ёндашувни шакллантириш, шунингдек ишлаб чиқариш таълимининг баъзи «фаол» усуллари киради. Касб-ҳунар мактабларида талабалар ўзи танлаган касбий кўникмаларини шакллантириш имкониятига эга бўлишларида «тўрт поғонали усули» энг самарали усул ҳисобланади. Бу усул Ўзбекистон Республикаси, АҚШ ва Эвропанинг бир қанча давлатлари касб-ҳунар таълимида кенг қўлланилади. Бу усулда амалий кўникмаларни ўзлаштириш жараёни қуйидаги тўрт босқичда амалга оширилади.
Амалий ўқитувчиси талабаларга аввал бажариладиган кичикроқ бир ишни тушунтириб беради, сўнгра қандай тартибда бажарилишини амалда бажариб кўрсатади. Кейин талаба шу ишни кўрсатилган тарзда қайтариши (иммитатсия) керак. Талаба муайян машқни қайтариб бажараётган пайтда амалиёт ўқитувчиси унинг хатоларини тўғрилаб туради. Талаба ушбу машқни бир неча маротаба қайтариши керак. Мисол тариқасида тўрт поғонали усули доираси касб-ҳунар мактабларининг энгил саноат йўналишлари учун ўтиладиган «Тикувчилик корхоналари жиҳозлари» бўйича ўқув амалиёти машғулотларини ўтказишини кўриб чиқамиз.
1-поғона – тушунтириш - қизиқтириш – маълумот бериш. Машғулот талабаларни тикувчилик соҳаси ва унга қарашли замонавий тикув машиналарига қизиқишини уйғотишдан бошланади. Сўнгра ўқитувчи талабаларга амалий машғулотни бажариш учун тикув машинаси тўғрисидаги маълумотларни, унда бажариладиган тикув жараёнини тушунтиради. Бунда ўқитувчи барча ўқувдидактик материаллардан, масалан, тикув машинасининг кинематик схемалари, машинада ишлаш бўйича кўрсатмалар, созлаш асбоблари ва газламалардан кўргазмали материаллар сифатида фойдаланиши мумкин. Амалиёт ўқитувчиси тикув машинасини шлатишдан олдин қилинадиган тайёргарлик ишлари кетма-кетлигини тушунтиради.
Тикиш сифатини намойиш этиш мақсадида машинанинг тўғри созланганлиги ёки унинг ишида содир бўладиган нуқсонларни кўрсатиб ўтиши мумкин.
2-поғона –намойиш қилиш. Бу поғонада амалиёт ўқитувчиси тушунтирган иш босқичларини ўзи қилиб кўрсатади, яъни тикув машинасига устки ва остки ипларни тақиш, игнанини ўрнатиш, газламани тепки остига жойлаштириш ва машинани ишга тушуришни кўрсатиб беради. Бунинг учун керакли тикув машинаси, газлама ва иплар ва созлаш асбоблари тайёрлаб қўйилган бўлиши керак.
Амалий кўникмаларни 3 марта намойиш қилиш тавсия этилади:
1. Талабаларда тўла ва ҳақиқий тасаввур пайдо бўлиши учун намойиш оддий тезликда ўтказилади.
2. Ҳар бир иш босқичини алоҳида ва хусусиятларини яхшироқ кўрсатиш учун секин тезликда намойиш қилинади.
3. Талабаларда аниқ тасаввур ҳосил қилиш учун оддий тезликда яна бир марта тўла равишда кўрсатилади.
3-поғона – кўрсатилган тарзда қайтариш. Талабаларнинг ҳар бири амалиёт ўқитувчисининг ҳаракатларини у кўрсатган тарзда қайтарадилар. Талабалар ишлаётган пайтда ўқитувчи уларни хатосини тузатади. Яхши ишни мақтайди ёки танқид қилади.
4-поғона – машқ қилиш. Талабалар тикув машинасига устки ва остки ипларни тақиш, игнани ўрнатиш ва газламани тепки остига жойлаштириб, тикиш жараёнини бажаришлари учун ўқитувчи уларга этарлича газлама ва ип бериб қўяди.
Агар иш натижалари сифат мезонларига жавоб берса, яъни газламадаги баҳяқатор сифатли бажарилса, иш тугатилиши мумкин. Бир ва иккинчи босқич бўйича талабалар дастлабки назарий билимларга эга бўлишлари керак. Ушбу усулни ўқув жараёнига қўллаб ўтказилган тадқиқотлар ва олимлар фикри бўйича, режа асосида ишлатилган ташқи қўзғовчилар ва назорат қилиниши мумкин бўлган реаксияларгина этарли даражада текширилиши мумкин. Шундан келиб чиқиб ўрганишнинг «Тўрт поғонали» усули бўйича қуйидаги илмий хулосаларни бериш мумкин:
4. Ўзлаштириш (ўрганиш) – бу қўзғаш таъсири ва реаксия кетма-кетлиги такрорланишининг натижасидир.
5. Такрорлаш орқали «Шартли рефлекслар орқали ўрганиш» принсипи ҳосил бўлади.
6. Ўзлаштиришда эришилган натижалар рағбатлантирилса (мақтаб турилса) ўрганиш самараси ошиб боради.
Бугунги кунда босқичларни мураккаброқ қилишга ҳаракат қилинмоқда. Яъни шундай машқлар киритилиши мумкинки, улар доирасида талаба бир вақтнинг ўзида бир нечта кўникмалар ва жараёнларни амалда бажариши керак. «Тушунтириш» ва «Намойиш этиш» поғоналари эса, босқичма-босқич амалга оширилади. Бу усул касб-ҳунар мактабларида касбий фанлардан амалий кўникмаларни ўргатишда жуда яхши самара беради.
Иш ҳаракати усулларини намойиш қилиш методи. Бу методини қўллашдан мақсад талабалар онгига иш ҳаракатининг аниқ кўриш тарзини яратишдир. Иш ҳаракатининг аниқ ва тўлиқ тарзи талабалар онгига бир лаҳзада юзага келмайди. Аввал у умумий кўринишда таассурот қолдиради. Сўнгра аста-секин фаолиятлар бўйича аниқланади. Иш усуллари намойишини қабул қила бориб талабалар нафақат тушунишлари, балки уста томонидан уларга кўрсатилаётган барча усулларни алоҳида фаолиятлар бўйича ёдда сақлаб қолишлари керак. Шунинг учун иш усуллари намойишини такрорлаш, яъни бир неча марта амалга ошириш лозим. Машқ - кўникма ва маҳоратларнинг ташкил этувчилари бўлганлиги каби ишлаб чиқариш таълимининг ҳам асосий усули бўлиб ҳисобланган машқлар билан шаклланади. Машқ деганда онгли равишда маълум бир фаолият усули бўйича амалий ҳаракатларни кўп марталаб такрорлаш тушунилади. Машқларни мазмуни ва ўтказиш усуллари хусусиятларига қараб гуруҳларга ажратиш мумкин. Машқлар икки хил ёндашув – асосида тузилиши мумкин. Биринчисига дидактик максадлар бўйича кўникмаларни шакллантиришга йўналтирилган машқлар; бошланғич маҳоратни ва мураккаб маҳорат шакллантиришга йўналтирилган машқлар киради. Иккинчисига мазмун бўйича: иш усулларини бажаришда йўналтирилган машқлар; иш жараёнларини бажаришда йўналтирилган; технологик жараёнларни бошқаришга йўналтирилган машқлар киради. Ишлаб чикариш таълими жараёнида талабаларнинг касбий маҳоратини шакллантириш мақсадида кетма-кет мураккаблашиб борувчи машқлар тизими ишлаб чиқилиши лозим. Талабаларнинг мустақил кузатуви. Бу усул асосан мураккаб тузилишдаги жиҳозларга хизмат кўрсатиш билан боғлиқ касбни эгалламоқчи бўлган талабаларнинг ишлаб чиқариш таълимида қўлланилади. Кузатув талабалар томонидан мустақил равишда, ишлаб чиқариш таълими устасининг назорати ва унинг кўрсатмалари бўйича ўтказилади. Топшириқда одатда мустақил кузатувлар мақсади қўйилади, уларни ўтказиш тартиби кўрсатилади ва кузатувлар натижаларини қайд қилиш бўйича кўрсатмалар берилади. Ёзма кўрсатма бериш. Бу усулни қўллаш ишлаб чиқариш таълими дарсларида мустақил ахборот манбаи ҳисобланган турли хил кўрсатмали ўқув ҳужжатларидан фойдаланиш билан боғлиқ. Ишлаб чиқариш таълимида кўрсатмали, технологик хариталар ва ўқув алгоритмлари кўп қўлланилади. Кўрсатмали хариталар технологик жараёнларини ўрганишда қўлланилади. У ўрганилаётган объектда технологик жараёнлар бажарилиши усуллари, кетма-кетлиги, қоидаси, воситалари, тартиби, назорат ва ўз-ўзини назорат қилишни очиб беради. Технологик хариталар ҳар томонлама хусусиятга эга бўлган ишларни бажаришда қўлланилади; улар фаолият усулини бажаришнинг технологик кетма-кетлиги, тартиботи, техник талаблари, воситаларини очиб беради. Ўқув алгоритмлари талабаларга мураккаб жиҳозларни ростлаш, уларга хизмат кўрсатиш ва созлашни ўргатишда қўлланилади. Ишлаб чиқариш таълимининг фаол усуллари. Ўқув-ишлаб чиқариш ишларини бажаришда фаоллик яъни фикрий, онгли равишдаги, ижодий фаоллик муҳим аҳамиятга эга. У талабаларда ўз ҳаракатларини кўрсатилган намуна билан мос равишда онгли равишда тузатишларида, ижобий натижаларга олиб келувчи фаолият усулларини мустақил танлашларида, ўз меҳнатларини режалаштириш, хатоларни таҳлил қилиш ва тузатишда намоён бўлади. Ишлаб чиқаришда талабаларнинг фаоллиги – бу уларнинг машина, агрегат, қурилма ишининг ташқи белгилари бўйича ички жараёнларни тасаввур қилишлари ва ушбу белгиларининг таҳлили асосида зарурий ҳолларда уни ростлаш бўйича мақсадга мувофиқ қарорлар қабул қилиш қобилиятидир; бу эгалланган фаолият усулларини макбуллаштириш, ўзгарувчан шароитларда маҳорат билан ҳаракт қилиш қобилиятидир. Ишлаб чиқариш таълимининг «фаол» усулларига авваламбор ишлаб-чиқариш техник вазифаларини эчиш киради, яъни:
 ишлов бериш, ростлаш, созлаш ишлари;
 -дастур билан бошқариладиган автоматлаштирилган жиҳозлар учун
бошқарув дастурларини ишлаб чиқиш ва созлаш;
 -машиналарнинг кинематик ва принсипиал схемаларидан фойдаланиб,
ишлаш тартиботлари ва параметрларини аниқлаш;
 жиҳозларни ўрнатиш схемаларини ишлаб чиқиш;
 ишлов бериш, йиғиш, ростлаш бўйича технологик жараёнларини
мустақил равишда ишлаб чиқиш.
Ишлаб чиқариш таълими устаси томонидан таклиф этилган ёки талабалар мустақил ишлаб чиққан бир неча технологик жараёндан энг мақбулини танлаш;
- иш вақти, материаллар, энергияни тежаш бўйича таклифларни ишлаб чиқиш ва ҳоказо.
Ишлаб чиқариш таълимининг «фаол» усулларига шунингдек турли хил ишлаб чиқариш вазиятларида мустақил қарор қабул қилишга ва эчишга йўналтирилган махсус машқлар ҳам киради. Бундай машқлар талабаларни ҳақиқий шароитларда юзага келувчи ўхшаш вазиятларда ҳаракатларга тайёрлайди. Машқ учун машинада иш шароитини у ёки бу даражада ўхшатувчи, шунингдек муайян иш жойида юзага келувчи технологик тартиботнинг асосий бузилишлари вазиятини яратиш зарур. Бундай вазиятлар технологик вазифалар деб аталувчи топшириқларда берилиши мумкин.
Ишлаб чиқариш таълими методларини танлаш кетма-кетлиги.
1. Ишлаб чиқариш таълими дастурлари мазмуни дидактик таҳлили. Бунда стандарт талаблари асосида:
 талабаларнинг ўзлаштириши зарур бўлган билимлар тизимини ажратиш;
 ўзлаштириш даражасини аниқлаш (танишиш, ўзлаштириш, ижодкорлик);
 билимлар тизимини туркумлаштириш ( илмий факт, ҳодиса, жараён, техник-технологик тушунчалар, илмий назорат, қонун ва қоидалар );
 касбий билимларни шакллантириш учун зарур бўлган билим, малака ва кўникмалар тизимини ажратиш;
 меҳнат функсиялари натижасида шакллантирилган малака ва кўникмаларни таҳлил этиш;
 талабалардан маънавий-маърифий хусусиятларни шакллантиришга оид ўқув материалларини танлаш ва баҳолаш;
2. Касбнинг истиқболи ва бу билан боғлиқ бўлган талаблар таҳлилида касб эгасига қўйиладиган талаблар, унинг бошқа касб билан ўрнини алмаштира олиш имконияти, касбий фаолиятининг истиқболи ва шунга ўхшаш келажак билан боғлиқ масалалар.
3. Келажакдаги касбий фаоллият шароити таҳлили. Бунда ишлаб чиқариш тури (шахсий, кичик сериядаги ёки йирик сериядаги ишлаб чиқариш), меҳнатнинг ташкил қилинганлик шароити, ишлаб чиқаришнинг механизатсиялашган ёки автоматлаштирилган даражаси.
4. Дидактик таҳлил натижасини ҳисобга олиш, яъни ишлаб чиқариш дастури мазмунидан келиб чиқадиган дидактик мақсад: талабаларнинг ўқув-ўрганиш, ўқув-ишлаб чиқариш фаолияти жараёнида қўйилган мақсадларга эришиш учун зарур бўлган талабларни бажариш ва талабаларнинг мустақил ишлай олишига эришиш.
5. Асосий дидактик мақсадларга эришишни белгилаш (таълимий, тарбиявий ва ривожлантирувчи).
6. Тайёрланаётган бўлажак касб эгаларининг касбий фаолияти шароитида ва бу касбнинг истиқболда ривожланишини ташкил этиб ҳисобга олиш (касбий зарур бўлган ижобий сифат белгилари, билим, малака ва кўникмалар рўйхати).
7. Ишлаб чиқариш таълими даражаларининг аниқ мақсадларини шакллантириш, ифодалаш.
8. Уйга берилган топшириқни текшириш. Талабалар билими ва кўникмалар даражасини текширишнинг бу методи бутун текшириш системасида асосий методлардан бири ҳисобланади.
Психологларнинг тасдиқлашларича, ўқув материалини китоб бўйича ёки ўқитувчининг сўзларидан эслаб қолиш йўли билан бир марта ишлаб чиқилганда, ҳатто кучли талабалар ҳам унинг тахминан 70-75 % ини яхши ўзлаштиришга муваффақ бўладилар. Демак, уйга берилган топшириқларни текшириш, назоратнинг бошқа методлари билан бир қаторда, ўқув материалини ўзлаштириш сифатини оширишда ҳал қилувчи аҳамиятга эгадир. Уйга берилган вазифаларни текшириш вақтида фақат бир методга кўпроқ эътибор бериш ва бошқа самаралироқ методларни инкор этиш яхши натижаларга олиб келмайди.
9. Амалий-лаборатория ишларини текшириш. Амалий–лаборатория ишлари таълим методи сифатида талабаларда мустақиллик даражаси, топшириқларнинг тўғри бажарилганлигини, бажарилган ўлчовлар, тузилган эскизлар, чиқарилган хулосаларнинг тўғрилигини текширади ва қайд қилади. Шундай қилиб амалий-лаборатория ишлари жараёнида ўқитувчининг текшириши натижасида аниқланган маълумотлар ва тайёрланган ёзма ҳисоботларнинг натижаларини бутун гуруҳ иштирокида муҳокама қилиш, йўл қўйилган камчиликларни кўрсатиб ўтиш ва умумлаштириш зарур. Техник вазифаларни ҳал қилишни текшириш. Замонавий таълим тўғрисида сўз юритганда, муайян мутахассисни тайёрлашда таълим ва тарбия беришни асосий қонуниятлари амалга оширилиши шарт. Бундай қонуниятлардан бири “Педагог ўқитувчи” муносабатини эркинлаштириш ҳисобланади. Ишлаб чиқариш таълими устаси касби – педагогик фаолиятининг хусусияти шундаки, у худди икки тарафлама меҳнат предметига эгадир. Бир томондан унинг асосий вазифасини инсонлар билан ўзаро муносабат ташкил қилса, иккинчи томондан маълум бир касб сохада махсус билим, кўникма ва махоратга эга бўлишни талаб қилади. Ишлаб чиқариш таълими устаси учун бу маълум бир касб фаолият бўйича билим ва махоратидир. Бундан ташқари ишлаб чиқариш таълим устаси талабаларнинг мехнат фаолиятини ривожлантириш билан бир қаторда уларнинг ёш хусусиятларини эътиборга олиши керак. Бу касб тарбияшунослик ва махсус соха бўйича тайёргарликни талаб этади. Демак, ишлаб чиқариш таълими устаси хушмуомала бўлиши, шунингдек маълум шахсий ижтимоий-психологик хусусиятларга эга бўлиши керак. Ишлаб чиқариш таълими устаси касбининг ўзига хослиги унинг ижтимоий, жамоавий ва ижодий тавсифидан иборатдир.
Касб-ҳунар мактабларида ишлаб чиқариш таълими усталари ишининг таҳлили шуни кўрсатдики, бугун у Давлат таълим стандартида белгиланган тайёргарлик бўйича билим, кўникма ва малакалар билан бир қаторда тарбиявий, ташкилий, бошқарувчанлик, ўқув услубий ишларни бажариш каби маҳоратга ҳам эга бўлиши керак. Бу ерда бўлажак ишлаб чиқариш таълими устасининг тарбиявий иш бўйича кўникма ва маҳорати, касб-ҳунар мактабида фаолияти жараёнида шаклланиши керак. Айнан уста талабаларда касб маданияти бўйича дунёқараш, одоб-ахлоқнинг шаклланиши бўйича бош вазифани ҳал қилади. Бу функсияларни бажариш учун устанинг ўзи мос равишда тайёргарликка эга бўлиши керак. Таъкидлаб ўтганимиздек, ишлаб чиқариш таълими устасининг касб фаолияти авваламбор талабалар билан боғлиқдир. Бу ўзаро ҳаракат, яъни “Педагог-ўқитувчи” тарбиявий муносабатлари доирасида амалга оширилади. Шунинг учун ҳам ишлаб чиқариш таълими устаси ва талабалар ўртасидаги ўзаро муносабатига икки тарафлама ёндашиш керак. Биринчидан, касб таълими мазмуни бўйича уста у ёки бу махсус соҳада маълум билим, кўникма ва маҳоратларнинг ташувчиси ҳисобланади, бироқ шу вақтнинг ўзида талабалар билан ўзаро ҳаракатда бўлиб, у бурч, виждон, адолат ташувчи шахс сифатида хизмат қилади. “Уста-талаба” тизимидаги ўзаро муносабатлар муҳим педагогик шартлардан бири бўлиб, бўлажак кичик мутахассисларни тарбиялашнинг асоси ҳисобланади. Ишлаб чиқариш таълими устасининг тарбиявий ишлар соҳасидаги билим ва маҳорат даражаси фақат уларнинг педагогика, психология, ишлаб чиқариш таълими услуби бўйича саволларга берган жавоби бўйича баҳоланади. Кўриниб турибдики, бу эрда ишлаб чиқариш таълими устаси фаолиятида тарбиявий йўналиш инобатга олинмаган ва ўқув режасида ҳам бундай фан йўқ. Назарий жиҳатдан у ёки бу фаолият тайёргарлигини баҳолаш қуйидаги компонентлар асосида амалга оширилади. Булар мотиватсияли йўналтирувчи ижтимоий-психологик ва жараёнли компонентлардан иборат. Ишлаб чиқариш таълими устасининг мотиватсияли компоненти тарбиявий ишга ижобий муносабатни, таркиб топшириш, ривожлантириш ва бошқаларни ўз ичига олади.
“Тарбиявий ишда мотиватсия” деганда тарбиявий фаолият мазмунини, йўналтирилганлиги ва тавсифини аниқловчи мотиватсиялар, тўплами тушунилади. Тарбиявий фаолиятнинг ташқи мотиватсиялари мавжуд бўлиб, уларга таълим муассасасидаги ишнинг устуворлиги, педагог сифатида шахсий ва касбий ўсиш имконияти, тарбиявий мотиватсияларга ишлаб чиқариш таълими устаси фаолиятининг жараёни ва натижасини киритиш мумкин. Шунингдек, мотиватсия сифатида ва бошқарув мотиватсия ҳам мавжуд бўлиб, булар ишлаб чиқариш таълими устаси ва талаба ўртасидаги ўзаро ҳамкорликдаги ҳаракатида юзага чиқади. Устанинг этакчи тарбиявий мотиватсияси бўлиб, талаба шахсининг бўлажак малакали кичик мутахассис сифатида шаклланишига ғамхўрлик қилиш ҳисобланади. Тарбиявий ишга тайёргарликнинг йўналтирувчи компоненти ишлаб чиқариш таълими устасининг касб фаолияти хусусиятлари ва шароитлари тўғрисидаги билим ва тасаввурларини ўз ичипга олади ва қизиқиш, ёндашувчанлик, дунёқараш, ишонч ҳосил қилиш, кўзланган мақсад орқали касбий йўналтирилганлигини ифодалайди. Қизиқиши асосан йўналтирилганликнинг биринчи шакли ҳисобланиб, ўрта мактабда шаклланишни бошлайди. Тарбиявий ишга қизиқиш бир қанча талабларга эга бўлиб, инсонларнинг ўзаро таъсири билан боғлиқдир. Қизиқиш шунингдек тарбия соҳасидаги маълум билимларга бўлган талабни ҳам ифодалайди. Мактабда олинган билим тарбиявий ишга бўлган қизиқишга асос бўлиши мумкин. Қизиқиш меҳнат фаолияти сифатида талабаларни маълум йўналишда ҳаракатланишларига мажбур қилади.
Тарбиявий ишга бўлган қизиқиш “Билимга чанқоқлик”ни келтириб чиқарса, ёндашувчанлик- “Фаолиятга чанқоқлик”ни юзага келтиради. Ёндашувчанликни бўлажак ишлаб чиқариш таълими устасининг ўқитиш ва тарбиялаш жараёнида доимо ривожлантириб бориш зарур. Маълумки, дунёқараш дунё ҳақидаги унинг қонуниятлари ҳақидаги, инсонни ўраб турган мавжудотлар, табиат ва жамият ҳақидаги қарашлар ва тасаввурлар тизимини билдиради. Тарбиявий фаолиятга нисбатан касбий дунёқараш, қизиқиш ва ёндашувчанликдан фарқли равишда тарбиявий иш ҳақида тўлиқроқ интегратсияланган тасаввурни беради.
Касбий дунёқараш, фикрлаш ва ирода билан бирга аста-секин шаклланиб ва ривожланиб боради.