Injenerlik konstruksiyalari 5340700 «Gidrotexnika qurilishi

Segmentli zulfinning qo‘zg‘aluvchi qismi asosan quyidagi konstruktiv elementlardan tashkil topadi:

• 
  silindr shaklidagi po„lat qoplama, bevosita suvning bosimini qabul qiladi va uni o„zidan keyin joylashgan to„sinlar panjarasiga uzatib beradi;
  
• 
  to„sinlar panjarasi, o„z konstruktsiyasiga ko„ra yordamchi to„sinlardan va ustunlardan (panjarasimon xollarda diafragmalar) tashkil topadi. Ular yuklarni diafragmalarga va asosiy rigellarga uzatib beradi;
  
• 
  diafragmalar (uzluksiz po„lat tunukalar yoki vertikal tarzda joylashgan ko„ndalang fermalar) to„sinlar panjarasi orqali yuklarni qabul qiladi va ushbu yuklarni o„z navbatida zulfinning portal qismlariga uzatib beradi. Diafragmalar zulfin ko„ndalang kesimining geometrik o„zgarmasligini ta’minlab beradi;
  
• 
  portallar zulfinning rigellari va oyoqlaridan tashkil topadi. Ular zulfinga ta’sir
  

etadigan barcha bosimni qabul qiladi va uni zulfinning tayanch qismiga uzatib beradi.

97

10. 
    rasm. Segmentli zulfinning asosiy element-
    

lari:l-ko‘tamvchi fenna panjarasining element- lari; 2-rigellar; 3-qoplama; 4-yordamchi to^sin-ar;

4. 
   portal oyoqlari; 6-diafragma; 7-tayanch fenna ele-mentlari; 8-yo‘naltimvchi g‘ildiraklar; 9-zich- lagichlar; 10-tayanch qismi; 11-tayanch shamiri.
   

Portallar asosan gorizontal tekislikda suvning bosimi ta’sirida ishlaydi. Lekin shu bilan bir vaqtning o„zida portal rigellarining belbog„lari vertikal tekislikda ham ko„taruvchi fermalar tizimida ishlaydi. Chunki, ular bir vaqtning o„zida ko„taruvchi fermaning belbog„lari vazifasini ham o„taydi;

• 
  ko„taruvchi fermalar zulfinning bosimsiz tomonida joylashgan bo„lib, uning xususiy og„irlik kuchini qabul qiladi va uni o„z navbatida chetki ustunlarga uzatib beradi. Zulfinning bosimli tomonida esa ko„taruvchi ferma vazifasini qoplama bajaradi. Ko„taruvchi fermalar zulfinning fazoviy o„zgarmasligini ham ta’minlab beradi;
  
• 
  tayanch fermalari portal oyoqlarini o„zaro biriktirib bir butun konstruktsiya hosil qiladi. Ular suvning bosimini, zulfin og„irligining ma’lum bir qismini va zulfinning ko„tarib-tushirish jarayonida hosil bo„ladigan reaktsiya kuchlarini zulfinning tanyach qismiga uzatib beradi;
  
• 
  zulfinning tayanch qismi suvning bosimini va zulfinning og„irlik kuchini sharnirli tayanchlarga uzatib beradi va zulfinning tanyach o„qi atrofidagi aylanma xarakatini ta’minlab beradi;
  
• 
  zichlagichlar zulfinning qo„zg„aluvchan va qo„zg„almas qismlari orasidagi tirqishlarni berkitib, suvni sizib o„tishiga chek qo„yadi.
  

Segmentli zulfinning qo‘zg‘almas qismi quyidagi konstruktiv element-lardan tashkil topadi:

• 
  tayanch sharnirlarining o„qi, suvning bosimini va zulfinning og„irlik kuchini quyma elementlar orqali inshoot devorlariga uzatib beradi;
  
• 
  zichlagichlar ostidagi quyma elementlar;
  
• 
  quyma elementlarni betonga o„rnatish armaturalari;
  
• 
  zulfinni qizdirish qurilmalari.
  

Hozirgi kunda eng keng tarqalgan segmentli zulfinlardan biri, teng yuklangan

ikki portalli va qoplamasining yoyi zulfinning aylanish markaziga nisbatan radius

ostida chizilgan zulfinlar hisoblanadi. Chunki, bunday zulfinlarda zulfinning tashqi

sirtiga ta’sir etadigan suvning bosimi va uning teng ta’sir etuvchisi zulfinning

aylanish markazidan o„tadi va zulfinni ko„tarib-tushirish oson kechadi. Shuning

99





uchun ham tashqi sirti silindr shaklidagi zulfinlarning asosiy afzalliklaridan biri hisoblanadi. Odatda yuza joylashgan segmentli zulfinlarning aylanish o„qi yuqori befdagi suv sathida yoki undan yuqorida joylashishi maqsadga muvofiq bo„ladi. Chunki, bunday hollarda zulfinning tayanch sharnirlari muzlashdan, muz parchalari ta’sirida shikastlanishdan va cho„kindilar bilan ifloslanishdan yetarli darajada himoya etiladi.

Segmentli zulfinlar ham yassi zulfinlar singari deyarli birdek (l₀ < 40 m va Н < 20 m) yuzadagi suv yo„llarini berkita olsa ham ular yassi zulfinlarga nisbatan quyidagi afzalliklarga ega:

1. 
   Segmentli zulfinlarni ko„tarish uchun nisbatan kam energiya sarf etiladi. Segmentli zulfinlarning ko„tarish kuchi taxminan F_k ~ 0,8F_og„ bo„l-sa, yassi zatovrlarni ko„tarish kuchi F_k ~ 1,5F_og„ bo„ladi. Bu yerda F_og„ - zulfinning xususiy og„irlik kuchi.
   
2. 
   Segmentli zulfinlarning tayanch sharnirlari suv sathdan yuqorida joylashganligi uchun ular qish mavsumida ham ancha ishonchli turzda ishlaydilar.
   
3. 
   Segmentli zulfinlar inshootdagi suv o„tkazuvchi oraliqlarni nisbatan tezroq ochish va berkitish xususiyatiga ega.
   
4. 
   Segmentli zulfinlar o„rnatiladigan oraliq devorlarining balandligi va qalinligi nisbatan kichikroq bo„ladi.
   
5. 
   Segmentli zulfinlarning qoplamasi yoy shaklida bo„lganligi uchun uning tashqi sirti bo„yicha suv oson xarakatlanadi va shu bois ham bunday zulfinlarda ortiqcha tebranishlar yuzaga kelmaydi.
   

Shunga qaramay segmentli zulfinlar quyidagi kamchiliklarga ega:

1. 
   Ularni bir oraliqdan ikkinchi oraliqqa ko„chirib bo„lmaydi.
   
2. 
   Ulardan qurilish zulfinlari sifatida foydalanib bo„lmaydi.
   
3. 
   Segmentli zulfinlar o„rnatiladigan inshootlarning oraliq devorlarini uzunligi bir muncha katta bo„ladi.
   
4. 
   Zulfinning tayanch sharnirlaridagi yon tomonga uzatiladigan tayanch reaktsiyalari ta’sirida inshootning oraliq devorlarining ustuvorligi biroz kamayishi mumkin.
   

100