Ingenerlik geodeziyasi

3.5.3. Teodolit turlari. 
Teodolitlar  bo‖laklarining  bir-biriga  bo‖lgan  munosabatiga  qarab 
oddiy,  takroriy  va  buriladigan  limbli  bo‖ladi.  Teodolit  limbi  aylanmasa, 
oddiy,  aylansa—takroriy  bo‖ladi.  Takroriy  teodolitda  limb  va  alidada 
aylanganidan,  har  qaysisining  o‖ziga  xos  siquvchi  va  qaratish  vintlari 
bo‖ladi. 
Buriladigan gorizontal doirali teodolitda siquvchi va qaratish vint-
lari  bo‖lmaydi.  Gorizontal  doira  aylanish  o‖qidagi  maxsus  barabancha 
yordamida buriladi. 
Teodolitlar  metall  limbli  va  shisha  limbli  bo‖ladi.  Limbi  shishadan 
ishlangan teodolitga optik teodolit deyiladi. 
GOST 10529—79 bo‖yicha metall limbli teodolitlar chiqarilmaydi. 
Teodolitlar  burchak  o‖lchashdagi  aniqligiga  qarab  bir  necha  turga 
bo‖linadi.  Burchakni  bir  priyom  bilan  o‖lchashdagi  o‖rta  kvadratik  xato 
qiymatiga  qarab  shifrlanadi.  Masalan,  burchakni  bir  priyom  bilan 
o‖lchashdagi xato 

30'' bo‖lsa, teodolit shifri T30 kabi yoziladi, ya‖ni «te-
odolit» so‖zidan T harfi va aniqligi yoziladi. GOST ga ko‖ra optikaviy te-
odolitlar uch gruppaga bo‖linadi va quyidagi shifr bilan chiqariladi: 
1.  eng  aniq  teodolitlar—gorizontal  burchak  o‖lchashda  o‖rta 
kvadratik xatosi 

1,0"; shifri T1; 
2. aniq teodolitlar—xatosi ±2" dan ±7" gacha, shifri T2 va T5; 
3.  texnik  teodolitlar—aniqligi  ±15"  dan  ±30"  gacha,  shifri  T15  va 
T30. 
Bular  bilan  bir  qatorda,  o‖quv  teodoliti  nomi  bilan,  to‖g`ri  tasvirli 
T60 shifrli teodolit ham chiqariladi. 
Bu  teodolitlar  bilan  birga  ularning  takomillashtirilgani  ham 
chiqariladi.  Chunonchi,  marksheydrlik  ishlarida  qo‖llaniladigan  T15M  va 
T30M  shifrli  teodolitlar;  T5K,  T15K  va  T30K  shifrli,  kompensator 
o‖rnatilgan  teodolitlar;  T1A,  T2A,  T5A  shifrli,  ko‖rish  trubasi  avtokolli-

---

 
103 
 
mastion  okulyarli  teodolitlar;  T15K  va  T60  kabi  to‖g`ri  tasvir  beruvchi 
yertrubali  teodolitlar  shifriga  «P»  harfi  qo‖shib  yoziladi,  masalan,  T5KP 
teodolita. GOST 10529—79 ga ko‖ra, T1, T2, T6, T15, T30 teodolitlarining 
astronomik  trubalilari  bilan  bir  qatorda  yertrubalilarini  ham  chiqarish 
mo‖ljallanadi. 
Modifikastiyaning  tartib  nomeri  shifr  oldiga  yoziladi;  masalan, 
2T5A  kabi.  GOST  ga  binoan,  T1  va  T2  da  sanoq  limb  diametrining  ikki 
uchidan  olinishi  kerak.  T1,  T2  va  T5  larda  qidiruvchi  doira  o‖rnatiladi. 
T15 va T5 lar adilagi reversion qilib ishlanadi. 
Hozirgi texnik teodolitlarda vertikal doira va iplar to‖rida dalnomer 
iplari  o‖rnatilgan;  ular  vertikal  burchak  va  masofani  o‖lchash  uchun  ish-
latiladi va teodolit-taxeometr deb ataladi. 
Ba‖zi  teodolit  trubalari  ustiga maxsus  moslama  yordamida  qo‖yma 
adilak  o‖rnatilgan,  bu  bilan  ko‖rish  o‖qi  gorizontal  holga  keltiriladi. 
Bunday  teodolit  yordamida  nivelirlash  ham  mumkin.  Metall  limbli 
teodolit TT-5 (teodolit-taxeometr) ko‖proq tarqalganidan hozir ishlatiladi. 
Teodolitlarning dalnomer koeffistienta K=100

0,54 ga teng.