Ingenerlik geodeziyasi

1.1.2. Injenerlik geoeziyasi fanining tarixi 
Ma‖lumki, Injenerlik geoeziyasi xam boshqa fanlar kabi xayotiy tal-
ablar  asosida  vujudga  kelgan  va  ishlab  chiqarish  kuchlarining  taraqqiy 
etishi bilan tobora rivojlanib borgan. Inson qadimdan o‖zi yashagan joyni 
hayot  talabiga  ko‖ra  har  tomonlama  bilishga  qiziqqan  va  o‖rgangan.  In-
jenerlik geoeziyasi tarixi ham shunday boshlanadi. 
Arxeologlarning  aniqlashicha,  Qadimiy  Misr,  Mesopotamiya,  Xin-
diston,  Xitoy,  Grestiya,  O‖rta  Osiyo  va  boshqa  mamlakatlar  xalqlari  o‖z 
ehtiyojlari uchun dehqonchilik qilish va sug`orish kanallarini kazish, turli 
bino  va  inshootlarni  qurish,  ekin  maydonlarini  o‖zaro  taqsimlash  kabi 
masalalarni echishda geodezik o‖lchashlardan foydalanilgan.  
Masalan,  miloddan  4000  yil  ilgari  Misrdagi  Nil  daryosi  havzasida 
yernio‖lchash  ishlari  olib  borilgan.  Nil  daryosini  Qizil  dengiz  bilan 
qo‖shish  maqsadida  kanal  qurilishi  miloddan  VI  asr  ilgarigi  vaqitga 
taalluqlidir.  U  vaqtlarda  s‖yomkaning  bazi  bir  usullarigina  ma‖lum  edi. 
Yunonistonlik olim olim 
Eratosfen  miloddan  230  yil  ilgari  yersharining  o‖lchamlarini  ani-
klagan  va  Injenerlik  geoeziyasidan  maxsus  kitob  yozib,  meridianlar  va 
parallellar  ko‖rsatilgan  karta  tuzgan.  Ptolomey  tomonidan  proekstiyalash 

---

 
6 
 
usullari joriy qilinib, Evropa va Osiyo kartalarini tuzishda ulardan foyda-
lanilgan. 
Miloddan  7  - 6  asr  ilgari  xozirgi  Iroq  janubida  yashagan  xoldeylar 
yernishar  deb  faraz  qilib,  uning  radiusi  R  uzunligini  hisoblab  chiqdilar. 
Miloddan 6 asr ilgariroq Pifagor yerni shar shaklida deb aytganligi fanga 
ma‖lum. 
IX  asrda  Arabistonda  madaniyat  ancha  taraqqiy  etib,  Bag`dodda 
„Hikmat uyi‗ nomli ilmiy markaz tuzildi. Unda O‖rta Osiyolik „Er surati‗ 
nomli  asar  muallifi  algebra  fanining  asoschisi  Al-Xorazmiy  xamda  Al-
Farg`oniy,  Al-Marvoziy,  Al-Marvarudiy  kabi  olimlar  ham  ishladi.  Xalifa 
Xorun Al-Rashid o‖g`li Al-Ma‖mun farmoyishiga binoan, 827 yili „Xikmat 
uyi‗  a‖zolaridan  ikkita  ekspedistiya  tuzildi.  yero‖lchamlarida  bo‖lgan 
tafovutni  bartaraf  qilish  uchun  ularga  „gadus  o‖lchash  usuli‗  ni  ishlatib, 
yero‖lchamlarini  aniqlash  ishi  topshirildi.  Ular  meridianning  bir  gradus 
yoy uzunligini o‖lchab, ishni 56,0 milya (110,5 km) va 56,66 milya (111,82 
km)  natija  bilan  yakunladilar  va  hisoblashlar  uchun  111,82  km  natija 
olindi  Injenerlik  geoeziyasi  fani  matematika,  astronomiya,  elektronika, 
geografiya, geomorfologiya gidrogeologiya va boshqa fanlar bilan cham-
barchas bog`liq.  
Horazmlik  ulug`  olim  Abu  Rayhon  Beruniy  (973  -  1048  yy.)  o‖z 
hayotida yozgan 150 ta asaridan 40 tasini geoeziya faniga bag`ishlab, boy 
va  qimmatli  ma‖lumotlar  qoldirgan.  Beruniy  hisobi  bo’yicha  yer  radiusi