Ingenerlik geodeziyasi

5.4.1. GPS segmentlari  
GPS  tizimi  uchta  segmentga  bo―linishi  mumkin:  fazo  (kosmik) 
segmenti, nazorat segmenti va foydalanuvchining segmenti. 
 
102-rasm. GPS sun`iy yo`ldoshlarlari 
Kosmik  (fazoviy)  segment  400  kg  sun`iy  yo`ldoshlardan  tashkil 
topgan,  uchta  zahira  nikel-kadmiy  batareyasi  bilan  ikkita  quyosh  paneli 
yerdamida  energiya  bilan  ta‖minlanadi  (102-rasm).  Boshqaruv  fazasi 
hozirgi  paytda  uchta  zahirasi  bilan  26  sun`iy  yo`ldoshlardan  tashkil  top-
gan. Ular deyarlik dumaloq orbitada yerni aylanish vaqti 12 soat (11 soat 
58  minut)  bilan  yer  sathidan  20200  km  balandlikda  joylashgan.  Oltita 
teng  joylashgan  orbita  yassiligi  (103-rasm)  ekvatorga  55°  burchak  bilan 
egilgan,  natijada  gorizont  ustida  besh  soat  bo―lishini  ta‖minlaydi.  Tizim 
buning  bilan,  hech  bo―lmaganda  to―rtta  sun`iy  yo`ldoshlar  har  doim 
ko―rinish doirasida bo―lishini kafolatlaydi.  
Har  bir  sun`iy  yo`ldoshlar  o―zining  10.23  MGs  ga  teng  bo―lgan 
(asosiy)  chastotasiga  ega  va  yuqori  balandlikdagi  chastota  doirasida 
ikkita  radio  signalini  yuboradi.  Lj  signali  1575.42  MGs  (10.23  x  154),  L2 
esa  1227.60  MGs  (10.23  x  120)  chastotasiga  ega.  Bu  signallar 
modullashtirilgan,  kodi  Qo―pol  topib  olish  –  Coarse  Acquisition  (C/A), 
hozir  standart  S-kodi  va  aniq  P-kodi  deb  ataladi.  Kodlar  –  bular,  1.023 
MGs chastotada (S-kod) va 10.23 MGs chastotada (P-kod) yuboriladigan 
soxta  tasodifiy  binar  (ikkilamchi)  qatorlardir  (izchillikdir)  (104-rasm).  R-
kod  joyning  aniq  belgilanishiga  (PPS)  xizmat  qiladi,  S-kod  –  joyni 

---

 
171 
 
standart  holatida  aniqlash  xizmatidir  (SPS).  SPS  absolyut  nuqtaning 
joylashishini  100-300  m  gacha  aniqlikda,  PPS  esa  –  5-10  m  gacha 
aniqlikda ta‖minlaydi. 
Aslida  kodlar  –  bu,  sun`iy  yo`ldoshlardagi  ultraaniq  soatlar  (ossil-
lyatorlar)  bilan  bog―langan  vaqtinchalik  belgilardir.  Har  bir  sun`iy 
yo`ldoshlarda 10-13 sekund atrofidagi aniqlikka ega bo―lgan uchta rubid-
iy  yoki  seziy  soatlari  bor.  Bundan  tashqari,  L1  va  L2  lar  formatlashtiril-
gan, sekundiga 50 bit beriladigan sun`iy yo`ldoshlarning identifikatsiyasi, 
efemeridlar  (osmon  jismlarining  jadvallari),  vaqt  to―g―risidagi  axborot, 
ionosfera ma‖lumotari va haqoza axborot ma‖lumotlari bor.  
Nazorat  segmenti  vaqtni  belgilash,  orbitalar  va  xususiy  sun`iy 
yo`ldoshlarlarning mexanik sharoitlarini boshqarish vazifasini bajaradi. Na 
vaqtni  belgilash  tizimi,  na  orbitalar,  ularni  uzoq  muddatga  nazoratsiz 
qoldirish uchun, etarli darajada turgun emaslar.   
Hozirgi  paytda  sun`iy  yo`ldoshlarlar  Colorado  Springs  dagi 
markazlashtirilgan  boshqaruvi  bilan  Kwajalein,  Hawaii,  Ascension  va 
Diego  Garcia  da  joylashgan  beshta 
nazorat 
stansiyalari  bilan 
kuzatilmoqda.