Ingenerlik geodeziyasi

 
5.3.4.
  To’g`ri va teskari geodezik masalalar. 
To’g`ri geodezik masala. AV chiziqning uzunligi d, yo‖nalishi 

 (r) 
va A nuqtaning koordinatalari x
a
, u
a
 berilgan, V nuqtaning koordinatalari 
x
b
,  u
b
  ni  aniqlash  kerak  bo‖lsa,  u  to’g`ri  geodezik  masala  deyiladi. 
Ushbu 
x
p
=x
p-1
+

x
p-1
, (19) 
u
p
=u
p-1
+

u
p-1  
(20) 
formulaga binoan: 

---

 
165 
 
x
b
=x
a
+

x
ab
,     (21) 
u
b
=u
a
+

u
ab         
(22) 
bo‖ladi, bu yerda 

x
ab
=dcosr;      (23) 

y
ab
=dsinr.      (24) 
 
99-rasm � 
 
Teskari geodezik masala. Agar A va V nuqtalarning koordinatalari 
(x
a
,  x
b
,  u
a
  va  u
b
)  berilib  shu  nuqtalarni  tutashtiruvchi  chiziq  uzunligi 
AV=d  va  uning  yo‖nalishi  (

  yoki  r)  aniqlansa,  bu  teskari  geodezik 
masala bo‖ladi. 
Chiziq yo‖nalishi 18.1-shaklga ko‖ra quyidagicha: 
а
b
а
b
х
х
у
у
х
у
tgr






  (25) 
Topilgan  tgr  ning  qiymati  bo‖yicha  trigonometrik  funkstiyalar 
jadvalidan  rumb  burchagining  90°  gacha  bo‖lgan  qiymati  topiladi. 

x  va 

u ishoralari bo‖yicha 1-jadvaldan rumb nomi aniqlanadi. 
 
 

---

 
166 
 
1-jadval 
Orttirmalar ishorasi jadvali 
Choraklar 
Rumblar 
nomi 
Orttirmalar 
ishorasi 

X 

U 
I 
II 
III 
IV 
ShSh
q
 
JSh
q
 
JG` 
ShF 
+ 
— 
— 
+ 
+ 
+ 
— 
— 
 
Keyin  rumb  bo‖yicha  direkstion  burchak  qiymati  topiladi.  AV=d 
uzunlik ikkala nuqtaning koordinatalari bo‖yicha quyidagicha bo‖ladi: 
2
2
2
2
)
(
)
(
а
b
а
b
у
у
х
х
у
х
d










 (3) 
Bu  formula  bilan  hisoblash  ancha  murakkab  bo‖lganidan,  d  ni 
quyidagicha topish qulay: 
r
у
r
х
d
sin
cos




,  (4) 
To‖g`ri va teskari geodezik masalalar poligonni tayanch punktlarga 
bog`lashda ko‖p uchraydi. 
Tayanch  iboralar:  to‖g`ri  geodezik  masala,  chiziq  uzunligi,  chiziq 
yo‖nalishi, 
nuqtaning 
koordinatalari, 
teskari 
geodezik 
masala, 
nuqtalarning 
koordinatalari, 
chiziq 
uzunligi, 
chiziq 
yo‖nalishi, 
trigonometrik  funkstiyalar  jadvali,  rumb  burchagi  nomi,  direkstion 
burchak, poligon, tayanch punktlar, bog`lash. 
 
5.3.5. Teodolit s’yomkasi planini tuzish 
Teodolit  bilan  olingan  planni  tuzishida  oldindan  tomonlari  10  sm 
kvadratdan  bo‖lgan  koordinata  to‖ri  chiziladi.  Koordinata  to‖rini  chizish 
aniqligi bo‖lajak plan tuzish aniqligiga katta ta‖sir qiladi. Shuning uchun 
koordinata to‖rini diqqat va ehtiyotkorlik bilan chiziladi. 

---

 
167 
 
Koordinata  to‖rini  Drobo‖shev  chizg`ichi  yordamida  chizish. 
Drobo‖shev  chizg`ichi  kengligi  50  mm  va  qalinligi  5  mm  bo‖lgan  metall 
tilimi 
(tasma)  
(3  shakl)  ko‖rinishida  bo‖ladi.  Chizg`ich  bir  cheti  va  tomoni  qayralgan. 
Chizg`ich oltita to‖g`ri burchakli teshik va ushlash uchun qulaylik uchun 
ikkita 3 tutqichdan iborat. 
Har  bir  to‖g`ri  burchakli  teshikning  bir  tomoni  qayralgan. 
Teshikning qayralgan chetlari orasidagi masofa 100 mm ga teng. Qayral-
gan tekislik o‖rtasi shtrix bilan belgilangan.