Ingenerlik geodeziyasi

1.1.2. Injenerlik geoeziyasi fanining tarixi  
Ma`lumki, Injenerlik geoeziyasi xam boshqa fanlar kabi xayotiy talablar asosida 
vujudga kelgan va ishlab chiqarish kuchlarining taraqqiy etishi bilan tobora rivojlanib 
borgan.  Inson  qadimdan  o`zi  yashagan  joyni  hayot  talabiga  ko`ra  har  tomonlama 
bilishga qiziqqan va o`rgangan. Injenerlik geoeziyasi tarixi ham shunday boshlanadi.  
Arxeologlarning  aniqlashicha,  Qadimiy  Misr,  Mesopotamiya,  Xindiston,  Xitoy, 
Grestiya,  O`rta  Osiyo  va  boshqa  mamlakatlar  xalqlari  o`z  ehtiyojlari  uchun 
dehqonchilik  qilish  va  sug`orish  kanallarini  kazish,  turli  bino  va  inshootlarni  qurish, 
ekin  maydonlarini  o`zaro  taqsimlash  kabi  masalalarni  echishda  geodezik 
o`lchashlardan foydalanilgan.   

---

 
 
 
 
6
 
 
 
Masalan, miloddan 4000 yil ilgari Misrdagi Nil daryosi havzasida yernio`lchash 
ishlari olib borilgan. Nil daryosini Qizil dengiz bilan qo`shish maqsadida kanal qurilishi 
miloddan  VI  asr  ilgarigi  vaqitga  taalluqlidir.  U  vaqtlarda  s`yomkaning  bazi  bir 
usullarigina ma`lum edi.  
Yunonistonlik olim olim  
Eratosfen  miloddan  230  yil  ilgari  yersharining  o`lchamlarini  aniklagan  va 
Injenerlik  geoeziyasidan  maxsus  kitob  yozib,  meridianlar  va  parallellar  ko`rsatilgan 
karta  tuzgan.  Ptolomey  tomonidan  proekstiyalash  usullari  joriy  qilinib,  Evropa  va 
Osiyo kartalarini tuzishda ulardan foydalanilgan.  
Miloddan 7 - 6 asr ilgari xozirgi Iroq janubida yashagan xoldeylar yernishar deb 
faraz  qilib,  uning  radiusi  R  uzunligini  hisoblab  chiqdilar.  Miloddan  6  asr  ilgariroq 
Pifagor yerni shar shaklida deb aytganligi fanga ma`lum.  
IX asrda Arabistonda madaniyat ancha taraqqiy etib, Bag`dodda „Hikmat uyi“ 
nomli ilmiy markaz tuzildi. Unda O`rta Osiyolik „Er surati“ nomli asar muallifi algebra 
fanining  asoschisi  Al-Xorazmiy  xamda  AlFarg`oniy,  Al-Marvoziy,  Al-Marvarudiy  kabi 
olimlar ham ishladi. Xalifa Xorun Al-Rashid o`g`li Al-Ma`mun farmoyishiga binoan, 827 
yili  „Xikmat  uyi“  a`zolaridan  ikkita  ekspedistiya  tuzildi.  yero`lchamlarida  bo`lgan 
tafovutni  bartaraf  qilish  uchun  ularga  „gadus  o`lchash  usuli“  ni  ishlatib, 
yero`lchamlarini aniqlash ishi topshirildi. Ular meridianning bir gradus yoy uzunligini 
o`lchab,  ishni  56,0  milya  (110,5  km)  va  56,66  milya  (111,82  km)  natija  bilan 
yakunladilar va hisoblashlar uchun 111,82 km natija olindi Injenerlik geoeziyasi fani 
matematika, astronomiya, elektronika, geografiya, geomorfologiya gidrogeologiya va 
boshqa fanlar bilan chambarchas bog`liq.   
Horazmlik ulug` olim Abu Rayhon Beruniy (973 - 1048 yy.) o`z hayotida yozgan 
150  ta  asaridan  40  tasini  geoeziya  faniga  bag`ishlab,  boy  va  qimmatli  ma`lumotlar 
qoldirgan.  Beruniy  hisobi  bo`yicha  yer  radiusi  6339,58  km  bo`lib,  hozirgi  vaqtda 
ishlatilayotgan (Krasovskiy ellipsoidi) qiymat- 6371,11 km dan farqi atiga 31,5 km ni 
tashkil qiladi.