Ingenerlik geodeziyasi

    
  

---

 
 
 
 
8
7
 
 
 
Gorizontal  burchakni  o`lchash  prinstipida  burchakning  V  uchidan  o`tuvchi 
sathiy  sirtga  fikran  urinma  M  tekislik  o`tkaziladi  (48-rasm,  a).  VA  va  VS  chiziqlar 
yo`nalishlari shovun chizig`ida yotuvchi vertikal v
1
 va v
2
 tekisliklar bilan gorizontal M 
tekislikka proekstiyalanadi. Proekstiyalangan VA va VS chiziqlar orasidagi β burchak 
gorizontal burchak  
deyiladi.  Joydagi  VA  va  VS  chiziqlar  bilan  M  tekislik  orasidagi  v
1
  va  v
2
  burchaklar 
vertikal  (qiyalik)  burchaklar  bo`ladi.  Gorizontal  va  vertikal  burchaklarni  o`lchash 
uchun teodolit qo`llaniladi.   
  
  
48-rasm. Gorizontal burchakni o`lchash:  
a - prinstipi; b - sxemasi, v- O punktidagi yo`nalishlar  
  
Teodolit shtativga (47-rasm, d) o`rnatkich vint yordamida mahkamlanadi. 
O`rnatkich vint ilmog`iga teodolitni nuqta ustida markazlashtirish uchun shovun 
ilinadi.  
Teodolitda  gorizontal  tekislik  vazifasini  daraja  bo`laklarga  bo`lingan  va 
yozuvlari soat mili yo`li bo`yicha O dan 360° bo`lgan gorizontal doira - limb bajaradi 
(48-rasm, b). Shtativga o`rnatilgan teodolit limbi doirasi markazi V nuqtadan o`tuvchi 
shovun  chizig`ida  yotqiziladi.  Qo`zg`almas  limb  ustida  VA  va  VS  chiziqlar 
yo`nalishlarining  proekstiyalaridan  sanoq  olish  uchun  markazi  V  nuqtadan  o`tuvchi 
alidada  doirasi  bor.  Alidada  doirasidan  sanoq  shtrix  yoki  shkala  ko`rinishidagi 
mikroskopdan  olinadi.  Teodolitning  ko`rish  trubasi  yo`nalishlarni  gorizontal  M 
tekislikka 
1
  va 
2
  vertikal  tekisliklar  bo`yicha  proekstiyalaydi.  β  burchakni  o`lchash 
uchun  ko`rish  trubasi  undagi  A  nuqtaga  yo`naltiriladi  va  limbdan  oa  sanoq  olinadi. 
So`ngra  alidada  bo`shatilib,  ko`rish  trubasi  chapdagi  S  nuqtaga  yo`naltiriladi  va  os 
sanoq olinadi. Sanoqlar farqi gorizontal β burchak qiymatga teng bo`ladi:  
  
  

---

 
 
 
 
8
8
 
 
 
oa oc
 (1)