Ingeneriyasi

4-chizma. Plazmida DNK si va bakteriya hujayrasidan foydalanib genni 
klonlash chizmasi 
 
Vektor gen bilan ligaza fermenti yordamida birikkandan keyin recombinant 
DNK hosil bo„ladi. Keyin, bu birikma (vector gen) mikroorganizm hujayrasiga 
yuboriladi  (transformatsiya)  va  u  erda  amplifikatsiya  (ko„payish)  amalga 

---

 
21 
oshadi.  Natijada  bir  genning  bir  necha  nusxasi  –  klon  paydo  bo„ladi.  Shuning 
uchun ham bu yo„lni klonlash deb ataladi. 
Agar klonlash maqsadida hamma genlar saqlovchi odam DNK si ishlatilsa, 
odamning gen kutubxonasi (klonoteka) hosil bo„ladi. 
Bu  usulda  bakteriyalarga  klonlashtirilgan  inson,  hayvon    yoki  o„simliklar 
genlari  to„g„ridan-to„g„ri  bakteriyada  faoliyat  ko„rsata  olmaydi.  Bunday 
genlarning  ishlab  ketishi  uchun  esa,  ularni  bakteriyadan  ajratish,  bakteriya 
genini  boshqaruvchisi  (regulyatori)  bilan  jihozlash  va  qaytadan  bakteriyaga 
kiritish  zarur.  Bugungi  kunda  har  xil  genlar  saqlovchi  va  kerakli  mahsulot 
sintez qiluvchi bir qator transgen bakteriyalar yaratilgan va muvaffaqiyat bilan 
ishlatilib kelinmoqda.  
Shu  sababli  ham  tabiiy  shtammlar  yordamida  olinadigan  mahsulotlar 
(birinchi  avlod  mahsulotlari)  bilan  bir  qatorda  transgen  shtammlar  yordamida 
rekombinant  oqsillar  (ikkinchi  avlod  mahsulotlari)ni  sanoat  miqyosida  ishlab 
chiqarish  yo„lga  qo„yilgan.  Biologik  mahsulotlarni  uchinchi  avlodi  –  tabiiy 
oqsillarning  vazifalarini  to„liq  bajara  oladigan,  ammo  tabiiy  bo„lmagan 
mahsulotlarni sintez qilish natijasida paydo bo„ladi. 
Gen  muxandisligi  usullari  (rekombinant  DNK  texnologiyasi)  tibbiyot 
uchun  zarur  bo„lgan  qimmatbaho  oqsil  moddalari    ishlab  chiqarish  yoki  ko„p 
tonnalik  oqsil  moddalari  ishlab  chiqarish  jarayonlarida  keng  qo„llanib 
kelinmoqda.  Eng  avvalo,  inson  organizmida  sintez    bo„ladigan  va  dorivor 
modda sifatida ishlatiladigan oqsil va peptidlarni sintez qilishni yo„lga qo„yish 
21rga ahamiyat kasb etadi. 
Gen  muxandisligi  muammolari  bilan  shug„ullanadigan  omillarni  asosiy 
vazifalaridan  biri  ham  shunday  birikmalarni  etarlicha  sintez  qila  oladigan 
bakteriyalar  shtammlarini  yaratishga  bag„ishlangan.  Bu  jarayonning  asosiy 
qiyinchiliklari, shtamm yaratish bilan bog„liq emas, balki, yaratilgan shtammda 
sintez  qilingan  oqsil  moddalarini  kerakli  me‟yorda  ushlab  turish,  ularni 

---

 
22 
modifikatsiyaga  uchrab,  mikroorganizm  hujayrasida  parchalanib  ketmasligi 
uchun sharoit yaratish bilan ham uzviy bog„liqdir.