|
World wide web da xavfsizlik masalalari
WWW dagi ochiq va ommaviy ma’lumotlarga osongina kira olish imkoniyati unda yopiq va maxfiy ko‘rinishdagi ma’lumotlarga ham osongina kirish mumkinligini anglatmaydi. Xuddi shunday turdagi ma’lumotlarga Internetga ulangan ko‘pchilik lokal serverlar va alohida ishlaydigan kompyuterlar egadirlarki, bu ularning xavfsizligini ta’min- lash kabi dolzarb masalani qo‘yadi. Davlat tashkilotlari davlatga tegishli bo‘lgan, tijorat tashkilotlari esa tijoratga tegishli, xarbiy muassasalar esa bu sohaga tegishli ko‘pgina ma’lumotlarni boshqalardan iloji boricha pinxon saqlashlari zarur. Internetdagi ma’lumotlarning xavfsizligi masa- lasi himoyaning avtomatik vositalari tomonidan doimiy ravishda sama- rador nazorat qilinadi. Yopiq holdagi va maxfiy ma’lumotlarni olishga bo‘lgan har qanday intilish yoki harakat darxol qayd qilinadi. Maxfiy ko‘rinishdagi ma’lumotlarni olishga harakat qiluvchilarni xakerlar deb ataladi. Hozirgi paytda bunday ishlarni qiluvchilarga qarshi kurashish uchun tegishli qonunlar qabul qilingan va bir qancha intellektual program- maviy-texnik vositalar ishlab chiqilgan. Agarda biror-bir xaker serverga kirishga va undan maxfiy ma’lumotlarni olishga urinsa, maxsus prog- rammaviy va texnik vositalar ularning xatti-harakatini kuzata va tekshira boshlaydi hamda to‘plangan ma’lumotlar asosida xakerni topadi yoki u rejalashtirilgan ishlarni yo‘qqa chiqarishga harakat qiladi. Demak, bunday programmaviy-texnik vositalar xakerlarning turli ko‘rinishdagi jinoyat qilishlarining oldini olib, ularni himoya qilish uchun ham xizmat qiladi va ular profilaktika vositasidir.
Internetdagi tadbirkorlik faoliyati haqida
Ushbu bozorda uning spetsifik xususiyatlariga mos ravishda prog- rammaviy ta’minot, kompyuter aksessuarlari, musiqa disklari, videokas- setalar, kompyuter o‘yinlari, texnik va maishiy jihozlar hamda kitoblar savdosi ancha rivojlangan. Amazon.com deb atalgan virtual magazin Internet tarmog‘idagi eng katta savdo tarmoqlaridan biridir. U hozirga- cha bir necha milliondan ortiq insonga xizmat qildi. Bunday kompaniya- larning aksiyalari qiymati doimiy ravishda o‘sib, investorlarning xurma- tini qozonmoqda. Tarmoq biznesi boshqa turdagi tadbirkorlik faoliyati- dan farq qiladi, uning ijobiy va salbiy tomonlari mavjud. Internetda qan- day qilib mablag‘ topish mumkin degan savolga quyidagi usullarni kelti- rish mumkin:
⬥ reklamaga mutaxassislashgan ishlarni bajarib, uni turli saytlarga tarqatish va tashkilotlardan reklama qilganlik uchun ma’lum bir miqdorda pul undirish;
⬥ tarmoq magazinlari yoki marketingga mutaxassislashgan elektron tizimlar tashkil qilish;
⬥ tarmoq xizmatlari bo‘yicha tekin imkoniyatlar yaratib, odamlar
bunga o‘rganganlaridan so‘ng pulli xizmat joriy qilish;
⬥ tarmoqda ishlashni osonlashtiradigan maxsus dasturlar yaratib, ularni litsenziyalashtirgan holda sotish;
⬥ barcha uchun yoki ba’zi bir mutaxassisliklar uchun kerak bo‘ladigan tarmoq resurslarini (saytlar, virtual kutubxonalar, ma’lumot-
lar bazasi va hakozolar) yaratib, ularni ishlatganlik uchun ma’lum miq- dorda pul olish;
⬥ WWW da ma’lum turdagi serverlar yaratib, ularning xizmatlaridan foydalanganlik uchun haq olish;
⬥ Internet-provayder sifatida xizmat ko‘rsatish.
Internetda savdo qiladigan va samarali faoliyat ko‘rsatadigan ming- lab firma hamda tashkilotlarning ba’zi birlariga misol qilib quyidagilarni ko‘rsatishimiz mumkin: Live World, Meckler Media, Real Network Wired, O”Reilly&Associates, Netcom, Spyglass, Piter-press.ru, Elitarium.ru, Intuit.ru va boshqalar.
Internetda o‘z serverini tashkil qilish yoki qilmaslik haqida qaror qabul qilishdan oldin har qanday tashkilotning rahbari uning mahsulot- lari yoki xizmatlariga talab qanday o‘zgarishini aniq bilib olishi kerak. Masalan, buni Sony kompaniyasi amalga oshirgan usulda amalga oshi- rish ham mumkin. Bu firmaning korporativ sayti www.sony.com (yoki rus tilidagisi www.sony.ru) bo‘lib, u bu saytni tashkil qilish va aktual holda ushlab turish bilan birga tarmoqda o‘z mahsulotlariga oid bir qancha kerakli ma’lumotlarni beradi va boshqalarga ham bu xizmatlarni olib turishga yordam beradi. Masalan, biror-bir tovarni sotib olmoqchi- siz. Albatta, bunda uning boshqaruviga bag‘ishlangan hujjatlarga ham ega bo‘lishni xohlaysiz. Agar bu ma’lumotlarni bilgan tilda va internetda topish imkoniyati borligini bilsangiz, albatta birinchi navbatda o‘sha firmaning tovarini sotib olar edingiz. Negaki bunda ushbu tovar buzilgan holda yoki uni maqsadga muvofiq o‘zgartirish lozim bo‘lgan holda qo‘shimcha ma’lumotlarni osonlik bilan internetdan olishingiz mumkin. Inson psixologiyasining xuddi shu tomoni ko‘pgina katta firmalarning internetda o‘z saytlariga ega bo‘lishlarini taqozo qiladi va buning
natijasida ularning savdo hajmlari sezilarli miqdorda ortadi. Internetdan ko‘pincha aholining boy yoki o‘rtadan yuqori qatlamlarida chiqqan bilimli shaxslar foydalanishlari ham uning mijozlar jalb qilishdagi bir potentsial imkoniyatlaridandir. Lekin tovarning o‘zini internet virtual bozorida sotish mexanizmi hozircha juda ham yuqori sifatli darajada rivojlanmagan. Masalan, ko‘pchilik Internetda faoliyat ko‘rsatadigan rusiyzabon firmalarning mahsulotlarini Moskva va Sankt-Peterburg viloyatlaridangina zakaz qilish mumkin, xolos. Lekin hozirgi paytda ancha rivojlangan virtual bozor-magazinlarga misol qilib ikki katta elektron sistemani Q-Pass va Kmart larni keltirishimiz mumkin. Masa- lan, Q-Pass sistemasida biror-bir qulay joylarda o‘zingiz uchun kerak bo‘lgan barcha xaridlarningizni amlaga oshirishingiz mumkin, xaridlar- ga to‘lovlar nuqtai nazaridan ma’lumotlarni ko‘rib chiqishingiz va turli xil ma’lumotlarni yordam sifatida olishingiz mumkin. Bu xarid sistemasi bilan quyidagi Web-sahifada tanishishingiz va ishlashingiz mumkin:
Do'stlaringiz bilan baham: |
