Informatika va biofizika

---

1
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG'LIQNI SAQLASH VAZIRLIG1
TOSHKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
“INFORMATIKA VA BIOFIZIKA” KAFEDRASI
“Himoyaga ruhsat etaman”
Informatika va biofizika
kafedrasi mudiri
________ M.I.Bazarbayev
“____”__________ 2022-yil
“TA’LIMDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARI” FANIDAN
“KASALXONA ISHINI QULAYLASHTIRISHDA LOKAL
TARMOQLARNING O’RNI VA UNI SXEMALASHTIRISH REJASI”
mavzusida
KURS ISHI
Bajardi:
___________________
Himoya bali
___________________
Ilmiy rahbar:
___________________
Sana
___________________
Toshkent - 2022

---

2
Mundarija:
I. Kirish…………………………………………………………….……….…..3
II. Asosiy qism……………………………………….….………….…..….…..8
1. Lokal tarmoqlarda ulanishlarni tashkil qilish xususiyatlarini o’rganish…..8
2. Kompyuter tarmoqlarini qurish bosqichlari……………………………....11
3. Lokal tarmoqlarni tashkil etish tamoyillari……………………………….11
4. Lakal tarmoq xususiyatlari………………………………………………..13
5. Lokal tarmoqlarning dasturiy ta’minoti haqida…………………….……..13
6. Telekommunikatsion tizimlar. Teletibbiyot. Tibbiyotda elektron va
masofaviy o‘qitish…………….……………………………………………..19
III. Xulosa………………………………………………………………...…….28
IV. Glossary…………………………………………………………………….32
V. Foydalanilgan adabiyotlar …………………..………………………......…36

---

3
Kirish
Jamiyatni axborotlashtirish deganda, inson faoliyatining barcha ijtimoiy
ahamiyatga ega bo’gan sohalarda axborotlar, bilimlar, ishonchli ma‘lumotlar bilan
to’liq va o’z vaqtida foydalanishni ta‘minlashga qaratilgan kompleks chora-
tadbirlarni barcha ish joylariga tatbiq etish tushuniladi.
Axborotlashtirish
nafaqat
milliy
iqtisodiyotning
moliyaviy-iqtisodiy
ko’rsatkichlarini yuksaltirishda, balki ayni paytda sog’liqni saqlash tizimini
rivojlantirishda, yangi ish o’rinlarini yaratish, ish o’rinlarini avtomatlashtirish va
aholining turmush darajasini sifat jihatdan yuksaltirishga ham xizmat qilmoqda.
Mamlakatimizda sog’om va barkamol avlodni tarbiyalash, yoshlarning o’z
ijodiy va intelektual salohiyatini ro’yobga chiqarishi, respublikamiz yigit-qizlarini
XXI asr talablariga to’liq javob beradigan har tomonlama etuk shaxslar etib
tarbiyalash maqsadida o’quv jarayoniga axborot-kommunikatsiya va Internet
texnologiyalarini keng joriy qilish bo’yicha amaliy ishlar Davlat dasturida ko’satib
qo’yilgan vazifalardan kelib chiqqan holda olib borilmoqda.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini ta‘lim jarayoniga keng ko’lamda
joriy qilish, o’quv va ilmiy axborotlarni talaba hamda professor-o’qituvchilar
tomonidan qidirib topishda ketadigan vaqtning qisqarishi, elektron o’quv
adabiyotlar mazmunini davr talabidan kelib chiqqan holda o’zlashtirishning
tezlashtirilish, talabalarning mustaqil ta‘lim olishlari uchun qo’shimcha vaqt paydo
bo’lishi bilan ifodalanadi.
«Ta‘lim sifati», «innovatsiyalarni ishlab chiqarishga joriy qilish», «bilimlarga
asoslangan tibbiyot» va «ta‘limda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari»
tushunchalarini o’zaro bir-birlaridan ajrarmagan holda o’rganish zarur. «Ta‘lim
sifati» tushunchasi, avvalambor, ta‘limning asosiy maqsadi bo’lgan oliygohlardagi
talabalarning bilimliligi, professor-o’qituvchilarning professionalligi va ta‘lim
berish jarayonlarining yuqori darajada tashkil qilishga bo’liqdir.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida ta‘lim berish jarayonlarining
sifatini laboratoriya mashg’ulotlariga moslashtirilgan xonalarning zamonaviy
texnikalar bilan ta‘minlanishi, laboratoriya mashg’ulotlarining uslubiy jihatdan

---

4
ta‘minlanganligi, ta‘lim jarayoniga jalb qilingan o’qituvchilar ilmiy potensialining
darajasi, davlat tilidagi darslik va o’quv qo’llanmalarning ishlab chiqilganligi,
ta‘lim jarayonlarini boshqarishning sifat darajasi kabi omillarni ta‘minlab
bermoqda.
Jahon tajribasi shuni ko’rsatmoqdaki, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
va internetning ta‘lim sohasiga keng kirib kelishi ta‘lim xizmatlarining
globallashishi uchun ham kata yo’l ochib bermoqda. Rivojlangan davlatlar ta‘lim
sohasida bo’layotgan bunday ijobiy jihatlarni e‘tiborga olgan holda, ta‘lim sifatini
yuksaltirish uchun axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan ommaviy ravishda
foydalanish davr talabiga aylanmoqda.
Hozirgi kunga kelib ta‘lim sohasida «Informatika» fanlarini uzluksiz o’qitishga
barcha sharoitlar mavjud deb hisoblaymiz, ularning asosiylari quyidagilar:
• materiallarining hajmi, mazmuni, ahamiyati va muhimligi bilan farq qiladigan
«Tibbiyotda axborot texnologiyalari» fanlarining mantiqiy bog’langan dasturining
mavjudligi;
• fanlarni ixtisoslashtirilgan dasturda, ya‘ni bakalavriat yo’nalishlarining o’ziga
xos xususiyatlarini hisobga olgan holda o’qitish imkoniyati;
• fanlarning dasturida axborot texnologiyalari sohasining rivojlanishini hisobga
olish mumkinligi.
«Tibbiyotda axborot texnologiyalari» fanlarini o’qitishning o’ziga xos
xususiyatlaridan biri sifatida modul tizimini ko’rsatish mumkin, chunki bu tizim
talabalar bilimining turli-tumanligini hisobga oladi. Modul tizimining yana bir
ijobiy xususiyatlaridan biri shundaki fanning mazmunini kengaytirish, o’zgartirish,
takomillashtirish va yangi modul elementlarini kiritish, shuningdek modul orasida
yangi bosqichlarga o’tish mumkinligidir.
Tadqiqatlarda biologik va klinik axborotni boshqarishni qo‘llanishi nihoyatda
keng. Klinik axborotni boshqarish tizimi bevosita kommunikatsion tarmoqning
katta qismini tashkil etadi. Shifokorlar kerakli ma’lumotlarni qidirishda ushbu

---

5
tizimga tayanadilar. Bunda axborot almashinuvining elektron jihatlarini
o‘rganganda quyidagilarga to‘xtalib o‘tamiz.
Har bir jarayonning samarali va natijaviy bo‘lishini ta’minlashda uning tartibli,
tizimli tashkil etish, texnik vositalardan, amaliy ko‘nikmalardan to‘g‘ri foydalanish
maqsadli
hisoblanadi.
Sababi
biotibbiy
informatika
savollari
bilan
shug‘ullanuvchilar uchun tizimli ishlash natijaviy maqsadga erishishni ta’minlaydi.
Biotibbiyot hamda biotibbiy informatikaning integratsiyasi masalalari konseptual
hisoblanadi. Sababi bu ikki fan aynan bir masalani yechishga qaratilgandir. Bunda
malakali, o‘z ishining mohir ustasi bo‘ladigan kadrlarni o‘rgatish va yetishtirishni
maqsad qilib olingan. Malakali kadrlar esa mavjud resurslarni to‘g‘ri baholay
bilgan holda tajribada to‘g’ri qo‘llay bilishi ham kerak. Bu masalani hal etishda
ularga biotibbiy hisoblashlar qo‘l keladi. Tajribaning ortishi, kompyuter bilan
to‘g‘ridan to‘g‘ri muloqot qila olish esa tartiblangan faoliyat yuritishni talab etadi.
Aynan shu jihatdan jarayonlarni o‘rganish va hal etishda algoritmning to‘g‘ri
tuzilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Tabiiy til – odamlar munosabatidagi asosiy vosita hisoblanadi. Biotibbiyotda
hamda sog‘liqni saqlashda birinchi bilim va ma’lumotlar xuddi ilmiy
adabiyotlardagi maqolalardek, tizimdagi hisobotlar hamda matnli ma’lumotlar
ombori tarmog‘i matn shaklida bo‘ladi. Tibbiyot idoralarida asosan hisobotlarni
aytib berishdagi izohlarga qo‘yiladi.
Matnda agar qimmatli ma’lumotlar mavjud bo‘lsa, u yana kompyuter qayta
ishlash uchun javobgar bir shaklda emas, balki tabiiy xususiyatlari va til
o‘zgaruvchanlikni sezilarli darajada idora qilish qiyin matnlar bo‘lgan,
standartlashtirilgan ma’lumotlarni ko‘proq foydali avtomatlashtirilgan ilovalardan
foydalanish, qo‘l ishlari sezilarli miqdorda qo‘llash, tizimli yoki kodlangan
vakolatxonasi matn ma’lumotlarni aks ettirishga bag‘ishlangan. Kasalxonada
kodlanadigan ma’lumotlar shu yilda tashxis va tartib mos billing kodlari tayinlash,
ilmiy maqolalarni asosiy mavzular bo‘yicha tanlash, vakilga ishonib topshirilgan
tibbiyot mos shartlarini Milliy kutubxonada indekers va ma’lumotlar bazasida

---

6
joylashtirish, murabbiylarning genom va fenotipik organizmlar haqidagi
ma’lumotlarni adabiyot shaklida saqlashdir.
Tabiiy tillarni qayta ishlash (NLP) biri yuqori ishonchliligi va qonuniylik bilan
matn ma’lumotlarni tegishli avtomatlashtirilgan texnik vositalardan foydalanishga
imkon beruvchi tomonidan bu muammolarni bartaraf qilish hisoblanadi.
NLP boshqa maqsadi: ilmiy bilim, sifatini yaxshilash va sog‘liqni saqlash va
tibbiy yordam iste'molchilar va bemorlarning harajatlarini o‘z ichiga oladi.
Kodlangan ma’lumotlardan klinik parvarishlash orqali to‘plangan axborotlar,
ilmiy adabiyotlarda yoki Internetdagi chop etilgan matnlaning katta miqdori,
saqlangan, matnda uzatiladigan axborotlardan baza tashkil tashkil etish va yangi
hodisalarni kashfiyotlarga targ‘ib qilish maqsadida yanada kuchaytirilishi mumkin.
Dastlab, individual bemorlarni parvarishlash maqsad qilib olingan bo‘lsa,
keginchalik har bir bemorning tibbiy tarixi haqida ma’lumot, davodan avvalgi
holat va davodan kegin bu jarayonning samaradorligini qiyosiy o‘rganish va ularni
kompyuteda zamonaviy ilm-fan rivoji asosida tahlil qilish, joriy muammolarning
echilishiga sabab bo‘ldi (ular: kasallikning fenotip ta’rifi, klinik tadqiqotlar,
kasallik va farmakanadzora tushunish uchun gipoteza ). Adabiyot uchun NLP
ilmiy kashfiyotlari va axborotlar orqali xuddi shu natijalarni aniqlash, ular
yordamida to‘liq tahlil qilish uchun zarur bo‘lgan xonaga kirish orqali yuqori
darajasini tezlashtirilishi mumkin.
Shifokorlar uchun, elektron tibbiy yozuvlarni orqali bemorlarni o‘zaro va
individual qo‘llab-quvvatlash mumkin. NLP davolash jarayonida bemor tashhislari
va tahlillari asosida jadval tuzish va ko‘p yozuvlari, hisobotlar bo‘ylab tarqalgan
ma’lumot integratsiya va kasal haqida tegishli dalillarni ta’kidlash tuziladi.Vaqt
davomida parvarishlashdan so‘nggi o‘zgarishlar, NLP orqali saqlangan
yozuvlardan olingan axborot EHR yordamida qaror qabul qilishga yordam berishi
mumkin. Sog‘liqni saqlash mutaxassislari ma’lumot hujjatlashtirishni, yuqori
sifatli izohlar NLP asoslangan usullar yordamida amalga oshirilishi mumkin.

---

7