Informatika va axborot tеxnologiyalari fanidan ma’ruzalar matni

2-mavzu: AXBOROTLARNI O’LCHASH VA KODLASH.
REJA:
1. Kompyuterda ma’lumotlarni saqlanishi


Kompyuterda ma’lumotlarni saqlanishi
Har xil turdagi ma’lumotlar (tovush, matn, tasvir, video) kompyuterda raqamlar (kodlar) ko‘rinishida saqlanadi. Har birini saqlashda kompyuter maxsus koidani qo’llaydi. Masalan: musiqani saqlash uchun u har bir vaqt intervalida bo‘lgan tovush tebrlanish kodini xotiraga saqlaydi; tasvirda esa tasvirni bir nechta satr va ustunlarga bo‘lib, kesish nuqtalarning har birining rangini kodini xotiraga saqlaydi; matnda esa har bir belgi, raqam, harf kodini xotiraga saqlaydi.
Biz unlik sanoq sistemada hamma xisob kitoblarni qilsak, kompyuter esa ikkilik sanok sistemada ularni bajaradi. Shuning uchun ma’lumotlarni minimal hajmi BIT deb nomlanib 1 yoki 0 ga teng bo‘ladi. Bu sonlarni ma’nosi - xa yoki yuk va to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri. Maksimal 256 belgi bo‘lishi mumkinligi uchun bitta qanaqa dir belgi uchun xotirada 1 BAYT hajm xotira ajratiladi (1 bayt = 2³ bit = 8 bit). Baytdan katta o‘lchov birliklari ham bor:
1 bayt = 8 bit
1 Kilobayt = 1024 bayt = 2¹⁰ bayt
1 Megabayt = 1024 Kilobayt = 2¹⁰ Kb = 2²⁰ bayt,
1 Gegabayt = 1024 Megabayt = 2¹⁰ Mb = 2²⁰ Kb = 2³⁰ bayt.
1 Terabayt = 1024 Gegabayt = 2¹⁰ Gb = 2²⁰ Mb = 2³⁰ Kb = 2⁴⁰ bayt.
1 Petabayt = 1024 Terabayt = 2¹⁰ Tb = 2²⁰ Gb = 2³⁰ Mb = 2⁴⁰ Kb = 2⁵⁰ bayt.
Misol uchun bitta A4 formatli kog‘ozni taxminan 2 Kilobayt hajmli ma’lumot egallaydi.
Kompyuter asosan ma’lumotlarni saqlash va ular bilan ishlash uchun kerak bo‘ladi. Shu amallarni bajarish uchun biz kutubxonalardan foydalanamiz. Kutubxonalarda xam ma’lumotlar saqlanadi va ularni biz xoxlagan vaqtda ishlatishimiz mumkin.
Kutubxonada ma’lumotlar kitoblarda saqlansa, kompyuterda esa FAYLLARDA.
FAYL bu nomlangan, diskda joylashgan ma’lumotlar qismi (harflar raqamlar va belgilar mantikiy ketma ketligi). Kitobning nomi ikkita qismdan iborat bo‘lsa (kitob nomi va avtor nomi), fayl nomi xam ikkita qismdan iborat (fayl nomi va turi). Shu ikkita qismi faylning to‘liq nomi deb nomlanadi. Fayl nomi uzunligi - 8 belgigacha, kengeytmasi - 3 belgigacha bo‘lishi mumkin. Fayl nomi va kengaytmasi o‘rtasida nuqta belgisi qo‘yilishi shart. Fayl nomi kitob nomiga o‘xshab ichida saqlanib turgan ma’lumotlar mavzusiga qarab kuyiladi. Fayl turi (kengaytmasi) shu ma’lumotlar turiga qarab qo‘yiladi. Fayl nomiga qarab biz shu fayldagi ma’lumotlar nima haqidaligini yoki kimga tegishligini aniqlashimiz mumkin. Fayl turi (kengaytmasiga) qarab kompyuter ma’lumotlarni qanaqa ko‘rinishda bizga ko‘rsatishni aniqlaydi. Shuning uchun asosiy, ko‘p qo‘llanadigan, kengeytmalar bilan tanishamiz.
Asosiy kengaytmalar: