Informatika va axborot texnologiyalari fani haqida

Nazorat savollari: 
1.  MathCad tizimi qanday jarayonlarga qo‘llaniladi? 
2.  Funksiya grafigi qanday quriladi? 
3.  MathCad tizimi qanday masalalarni yechishga mo‘ljallangan? 
4.  Matlab dasturi qanday masalalarga mo‘ljallangan? 
5.  Dasturning interfeysini ta‘riflab bering. 
6.  Matlabda qaysi toifadagi ozgaruvchilar mavgud? 
7.  Matritca ob‘trnbga qanday funktciyalar mansub? 
8.  Matlabda grafik chizish qoidalari.  
 
 
14-ma‟ruza: Kompyuter tarmoqlari 
Reja: 
 
1. Kоmpyuter tarmоqlari tushunchasi va uning turlari. 
2. Lоkal tarmоq topologoiyasi. 
3. Tarmоq arxitekturasi. 
4. Tarmoqning adresatsiyasi.  
 
Tayanch  iboralar:
 
kompyuter  tarmoqlari,  qalin  koaksial,  ingichka  koaksial, 
o’ralgan  juftlik,  Mintaqaviy  kompyuter  tarmog’i,  Korporativ  tarmoqlar,  Global 
tarmoq  Internet,  Chiziqli  tarmoq,  Aylanasimon  tarmoq,  Daraxtsimon  tarmoq, 

---

154 
 
Yacheykali  tarmoq,  Yulduzsimon  tarmoq,  To’liq  bog’lanma  tarmoq,  Tarmоq 
arxitekturasi, Wi-FiTarmoqning adresatsiyasi, Xostdomen, IP manzili. 
 
Kompyuterlarning  o‘zaro  turli  ma‘lumotlar,  programmalar,  texnik,  axborot 
va tashkiliy resurslarini almashish maqsadida biriktirilishi kompyuter tarmoqlari 
deyiladi. 
Kompyuter  tarmoqlari  tugunlar  (komputerlar  va  tarmoq  qurilmalari)  va 
ularni bog‘lash yo‘llari (aloqa kanallari)ni ifodalaydi. Tarmoq yo‘llari  – bu ikkita 
tugunni birlashtiruvchi yo‘ldir. Quyiidagi tugunlar ajratilgan: oxirgi tugun  – bitta 
tarmoq yo‘lida joylashgan tugun; oraliq tugun – bittadan ortiq tarmoq yo‘li oxirida 
joylashgan  tugunlar;  aralash  tugun  -  kamida  bitta  yo‘l  bilan  bog‘langan,  lekin 
boshqa tugunga ega bo‘lmagan tugunga aytiladi.  
Kompyutelar turli usullar bilan bog‘lanishi mumkin. 
Kompyuter  tarmoqlarining  yaratilishi  bir-biridan  ma‘lum  masofada 
jaoylashgan  foydalanuvchilar  o‘rtasida  bir  xil  axborotlardan  amaliy  foydalanish 
ehtyojidan  kelib  chiqadi.  Tarmoqlar  foydalanuvchilarga  nafaqat  axborot 
almashinuvini  tezlashtirish,  balki  birgalikda  printerlar  va  boshqa  perifiriya 
qurilmalardan va hattoki hujjatlarni qayta ishlash imkonini beradi.  
Kompyuter tarmoqlarini bir nechta belgilarga ko‘ra  sinflash mumkin:  
-  Hududiy tarqatilishiga ko‘ra; 
-  Ma‘lum tashkilotga tegishliligiga ko‘ra; 
-  Axborotni uzatish tezligiga ko‘ra; 
-  Uzatish muhitiga ko‘ra.  
Hududiy  tarqatilishiga  ko‘ra  tarmoqlar  local,  mintaqaviy  va  global 
tarmoqlarga bo‘linadi. 
Ma‘lum  tashkilotga  tegishliligiga  ko‘ra  tarmoqlar  tashkilot  va  davlat 
tarmoqlariga ajratiladi.  
Axborotni  uzatish  tezligiga  ko‘ra  –  quyi,  o‘rta  va  yuqori  tzelikdagi 
tarmoqlarga bo‘linadi. 
Uzatish muhitiga ko‘ra -  koaksial, o‘rama juflik, optic tolali, radiokanallari 
va infrastruktura diapazonlardagi turlarga bo‘linadi.  
Lokal kompyuter tarmog‘i kompyuterlar bir xona (sinf xonasi), bino, tashkilot 
yoki  bir  qancha  filiallardan  iborat  bo‘lgan  tashkilot  doirasida  tashkil  qilinadi. 
Shuning  uchun  ham  ba‘zan  500  metrgacha  bo‘lgan  masofada  birlashtirilgan 
kompyuterlar  lokal  kompyuter  tarmog‘i  deb  ataladi.  Ba‘zan  uzoqroq  masofada 
joylashgan kompyuterlar ham lokal tarmoqqa birlashtirilishi mumkin. 
Lokal 
tarmoq 
maxsus 
simlar 
bilan 
birlashtirilgan 
kompyuter, 
kommunikastiya,  periferiya  (tashqi  ulanadigan)  qurilmalarining  birgalikda 
foydalanish maqsadida biriktirilishidir. 
Lokal tarmoq yaratishdan maqsad - tashkilotlar, oliy o‘quv yurtlarida mavjud 
kompyuter parki va uning resurslar (printer, skaner, katalog, fayllar) idan unumli, 
tejamli foydalanishdir. 
Sim  sifatida:  qalin koaksial,  ingichka koaksial,  o‘ralgan  juftlik  (toking  ring-
«vitaya para») deb ataluvchi, optik tola (tola) simlari ishlatilishi mumkin. Odatda 

---

155 
 
qalin  koaksial  simlar  tarmoqning  uzoqroqdagi  qismida,  ma‘lumotlarni  uzatish 
qobiliyatini yuqori bo‘lishini ta‘minlash maqsadida ishlatiladi.