Informatika va axborot texnologiyalari fani haqida

Asimmetrik  shifrlash  tizimlarida  ikkita  kalit  ishlatiladi.Axborot  ochik  kalit 
yordamida 
shifrlansa, 
mahfiy 
kalit 
yordamida 
rasshifrovka 
kilinadi.Asimmetrikshifrlash  tizimlarini  ochik  kalitli  shifrlash  tizimlar  deb  ham 
yuritiladi. 
Heshlash 
funksiyasi.Heshlash 
funksiyasi 
(hesh-funksiyasi) 
shunday 
o‘zgartirishki,  kirish  yo‘liga  uzunligi  o‘zgaruvchan  xabarMberilganida  chiqish 
yo‘lida  belgilangan  uzunlikdagi  qator  h(M)  hosil  bo‘ladi.  Boshqacha  aytganda, 
hesh-funksiya  h(.)argument  sifatida  uzunligi  ixtiyoriy  xabar  (hujjat)  M  ni  qabul 
qiladi va belgilangan uzunlikdagi hesh-qiymat (hesh) H=h(M) ni qaytaradi. 
 
Xabar  M                           
Hesh H 
 
 
Asimmetrik 
(ikkita kalitli) 
Simmetrik 
(bitta kalitli) 
 
Hesh-funksiya 

---

187 
 
 
68-rasm. Heshni shakllantirish sxemasi 
 
Hesh-qiymat  h(M)  -  habar  M  ning  daydjesti,  ya‘ni  ixtiyoriy  uzunlikdagi 
asosiy  xabar  M  ning  xichlantirilgan  ikkilik  ifodasi.  Heshlash  funksiyasi  o‘lchami 
megabayt va undan katta bo‘lgan imzo chekiluvchi hujjat M ni 128 va undan katta 
bitga  (xususan,  128  yoki  256  bit)  zichlashtirishga  imkon  beradi.  Ta‘kidlash 
lozimki,  hesh-funksiya  h(M)  qiymatining  hujjat  Mga  bog‘liqligi  murakkab  va 
hujjat M ning o‘zini tiklashga imkon bermaydi. 
Heshlash  funksiyasidan xabar  o‘zgarishini  payqashda  foydalanish  mumkin, 
ya‘ni u kriptografik nazorat yig‘indisini (o‘zgarishlarni payqash kodi yoki xabarni 
autentifikatsiyalash  kodi  deb  ham  yuritiladi)  shakllantirishga  xizmat  qilishi 
mumkin.  Bu  sifatda  hesh-funksiya  xabarning  yaxlitligini  nazoratlashda,  elektron 
raqamli imzoni shakllantarishda va tekshirishda ishlatiladi. 
Hesh-funksiya 
foydalanuvchini 
autentifikatsiyalashda 
ham 
keng 
qo‘llaniladi.Axborot  havfsizligining  qator  texnologiyalarida  shifrlashning  o‘ziga 
hos  usuli  bir  tomonlama  hesh-funksiya  yordamida  shifrlash  ishlatiladi.Bu 
shifrlashning  o‘ziga  hosligi  shundan  iboratki,  u  mohiyati  bo‘yicha,  bir 
tomonlamadir, ya‘ni teskari muolaja  - qabul qiluvchi tomonda rasshifrovka qilish 
bilan  birga  olib  borilmaydi.Ikkala  taraf  (jo‘natuvchi  va  qabul  kiluvchi)  hesh-
funksiya asosidagi bir tomonlama shifrlash muolajasidan foydalanadi.