«informatika va axborot teхnologiyalar» fanidan ma‟ruza matn

hajmi 13,24 Gbayt; 



 

DVD-18 – ikki tomonli, ikkita sathli hajmi 17 Gbayt.  

DVD disklardan o‘qish qurilmasi DVD-ROM deyiladi va uning tezligi ham SD-ROMnikiga 

o‘xshash tezlik birligiga nisbatan karrali bo‘ladi. 



 

 Flesh  (Flash)  xotira.  Bu  energiyaga  bog‘liq  bo‘lmagan,  yozish  va  o‘qish  imkoniyatlari 

mavjud  bo‘lgan  ixcham  xotira  turi  hisoblanadi.  Flesh  xotiradagi  axborot  ishonchli  va  uzoq 

muddat  saqlanishi  mumkin.  Flesh  xotira  bilan  axborot  almashinish  kompyuterning  USB  porti 

orqali  amalga  oshiriladi.  Flesh  xotiraning  axborot  sig‘imi  1–2  Gbayt  va  undan  ortiq  bo‘lishi 

ham mumkin.  

2005-yilda 

Toshiba

 va 

SanDisk

 birinchi marta 1 Gbayt hajmli chipni taqdim etdi. 2006-yilda 

Samsung

  8  Gbayt  flesh  xotira  yaratgani  haqida  ma‘lum  qildi,  Bu  chiplar  2009-yildan  boshlab 

keng ishlab chiqarishga joriy qilindi. Hajmni ko‗paytirish uchun qurilmalarda bir nechta chipni 

birlashtirgan  massivlardan  foyda-lanib  kelinmoqda.  Bugungi  kunda  asosan  1  Gbaytdan  64 

Gbaytgacha  hajmgacha  bo‗lgan  flesh  kartalardan    foydalanib  kelinmoqda.  Eng  katta  hajmdagi  

USB qurilma 1 Tbayt hajmga ega.  



 

Klaviatura. 

Klaviaturadan 

kompyuterga 

axborot 

kiritish 

uchun 

foydalaniladi. 

Klaviaturada  lotin  va  kirilcha  harflar,  raqamlar,  tinish  belgilar,  maxsus  belgilar,  matematik 

amallar  belgilari  tugmachalari  bilan  birga  kompyuterga  buyruqlar  kiritish  uchun  funksional 

hamda  boshqarish  tugmachalari  ham  mavjud.  So‘nggi  chiqarilayotgan  klaviaturalarda 

multimedia  vositalaridan  va  boshqa  ko‘p  ishlatiladigan  dasturlardan  foydalanishni  oson-

lashtiruvchi  maxsus  tugmachalar  ham  mavjud  bo‘lib,  ularni  multimediali  klaviaturalar  deb 

ataladi.  



 

Sichqon.  Hozirgi  vaqtda  zamonaviy  dasturlar  bilan  ishla-ganda  albatta  sichqondan 

foydalaniladi.  Sichqon  –  qo‘lning  kaftiga  sig‘adigan  ikkita  tugmachali  moslama  bo‘lib,  uning 

yordamida  kompyuter  ekranidagi  obyektlar  ustida  turli  xil  manipulyatsiyalarni  bajarish, 

tugmachlari yordamida signallar kiritish mumkin. Bu qurilmaning sichqon deyilishiga sabab, u 

---

kulrang  bo‘lib,  uning  kompyuterga  ulangan  simi  sichqonning  dumini  eslatadi.  Sichqonni 

tekislikda  harakat  qildirganda  uning  ko‘rsatkichi  ekran  bo‘ylab  mos  ravishda  harakat  qiladi. 

Hozirgi vaqtda mexanik (sharikli) sichqonlar o‘rnini optik sinchqonlar egallamoqda.  

Oxirgi  yillarda  optik  sichqonchalarning  yarimo‗tkazgichli  lazerdan  foydalanuvchi    yangi, 

yanada  takomillashtirilgan    turi  yaratildi.  Undan  tashqari  induksion  sichqonchalar  mavjud.  

Induktsion  sichqonchalar  grafik  planshet  qoidasiga  asosan  ishlaydigan  gilamchalardan 

foydalanadi  yoki  grafik  planshet  tarkibiga  kiradi.  Induksion  sichqoncha  katta  aniqlik  bilan 

ishlaydi.  U  simsiz  ham  bo‗lishi  mumkin  va  induksion  oziqlanishga  ega.  Demak,  oddiy  simsiz 

sichqonchalardan farqliroq akkumulyator talab etmaydi. 

Sichqonchalarning  yana  bir  turi  inersion  sichqoncha.  Ular  akselerometr  deb  nomlanuvchi 

maxsus asbob yordamida sichqonchaning o‗qlar bo‗yicha siljishini belgilaydi. Aksariyat hollarda 

mazkur sichqonchalar simsiz bo‗ladi hamda harakatlar detektorini vaqtinchalik o‗chirib turuvchi 

tugmachaga ega. U ishga tushirilganda sichqoncha ko‗rsatkichga ta‘sir etmagan holda  harakat 

qilishi mumkin. 

Giroskopik  sichqoncha  –  uni  faqat  tekislikda  emas,  balki  fazoda  ham  harakatlantirish 

mumkin. Uni stoldan olib, havoda qo‗lingiz bilan harakatlantirish mumkin.  

Skaner.  Skaner  qurilmasi  qog‗ozdagi  matn,  grafik,  chizma-lar  ko‗rinishidagi  axborotni 

kompyuterga kiritish uchun xizmat qiladi.   

Skanerlar quyidagi turlarda ishlab chiqariladi: 



 

Planshet  skanerlar  –  skanerlarning  eng  keng  tarqalgan  turidir,  chunki  u 

foydalanuvchi  uchun  maksimal  darajada  qulaylik  yaratadi  –  yuqori  sifat  va  skanerlashning 

yaxshi tezligini ta‘minlab beradi.  



 

Qog‗oz  tortuvchi  skanerlar  –  qog‗oz  tirkashga  kiritilib,  roliklar  yordamida  skaner 

ichidagi lampa oldidan tortib o‗tiladi. Aksariyat modellar avtomatik uzatish qurilmasiga ega, shu 

bois, unda katta hajmdagi hujjatlarni tez skaner qilish mumkin. 



 

 Planetar skaner – kitoblarni yoki tez shikastlanuvchi hujjatlarni skaner qilish uchun 

mo‗ljallangan,  chunki  skanerlash  jarayonida  skaner  qilinayotgan  obyektlarga  umuman 

tegilmaydi. 



 

Kitob  skanerlari  –  bu  skanerlarda  jarayon  ustki  tomondan  amalga  oshiriladi,  siz 

faqat  kitobni  o‗qigandek,  uni  varaqlab  tursangiz  bas.  Zamonaviy  kitob  skanerlaridan 

foydalanilgan holda o‗nlab kitoblar va hujjatlarni qisqa vaqtda elektron holatga o‗girish mumkin. 

Kitob  skanerlarida  motorlashgan  beshik  sifat  uskuna  va  boshqarish  uchun  oyoq  pedalidan 

foydalanilsa,  operatorning  ishi  yanada  yengillashadi.  Kitob  skanerlarida  ishlatiladigan  dasturiy 

ta‘minot  mavjud  defektlarni  bartaraf  etish,  kitobning  buklangan  joyini  tekislab  ketish 

imkoniyatini beradi.  

Bugungi  kunda  asosan  600  dpi  imkoniyat  darajasiga  ega  skanerlardan  foydalaniladi.  Bu 

imkoniyatni oshirish yanada takomillashtirilgan optik uskunalarni ishlatishni taqozo etadi.   

Monitorlar.    Kompyuter  monitori  ekranga  matnli  va  grafik  axborotni  chiqarish  uchun 

mo‗ljallangan  bo‗lib,  bu  tasvirlarni  kompyuterning  videokontrolleri  shakllantirib  beradi.  

Foydala-nuvchi  kompyuterdan  ma‘lumotni  aksariyat  hollarda  monitordan  oladi.  Monitorlar 

tasvirlarni  asosan  elektron-nurli  trubkali  kines-kop  yordamida  shakllantiradi.  Hozirgi  vaqtda 

suyuq  kristalli  yupqa  (LCD)  monitorlardan  ham  foydalanilmoqda.  Bunday  monitorlar  avvallari 

faqat  ixcham  ko‗chma  (Noutbuk)  kompyuterlarda  qo‗llanilgan  bo‗lsa,  hozirga  kelib  ularni 

kompyuterlarning istalgan turiga  qo‗yish mumkin bo‗lib qoldi. 

---