Informatika 8-sinf UzB new 2015 каракалпак pmd

Brainware (brain
inglissheden awdarmasi’ —
intellekt, woy) — algoritmlik bag’dar

---

38
menen aji’rati’ladi’. Bul bag’dar algoritmlerdi islep shi’g’i’w,
wolardi’ du’ziw usi’li’ ha’m u’lgilerin u’yreniw menen baylani’sli’.
Kompyuterde qollani’li’p ati’rg’an progràmmàlàrdi’ sha’rtli
tu’rde to’mendegi u’sh tu’rge aji’rati’w mu’mkin:
Progràmmàli’q ta’miyinlew
Sistema
progràmmalari’
A’meliy
progràmmalar
U’skeneli
progràmmàlar
•  sistema progràmmàlari’ — tu’rli ja’rdemshi wazi’ypalari’n
wori’nlawshi’ progràmmàlàr, ma’selen:
a) kompyuter resurslari’n basqari’w (processor, yad, kirgiziw-
shi’g’ari’w quri’lmalari’);
b) paydalani’p ati’rg’an mag’luwmat nusqalari’n payda yetiw;
c) kompyuterdin’ islew imkaniyatlari’n tekseriw;
d) kompyuter haqqi’nda mag’luwmat beriw ha’m t.b.
•  a’meliy progràmmalar — paydalani’wshi’g’a ani’q bir payda-
lani’w tarawi’nda mag’luwmatlarg’a islew beriw ha’m qayta islewdi
a’melge asi’ri’wshi’ barli’q progràmmalar;
•  u’skeneli progràmmalar — kompyuter ushi’n jan’a
bag’darlamalar tayarlaw ha’m redaktorlawdi’ jen’illestiriwshi
progràmmalar.
Bul aji’rati’wdi’n’ sha’rtli tu’rde dep atali’wi’ni’n’ sebebi,
progràmmàli’q ta’miyinlewdin’ tez pa’t penen rawajlani’wi’ ha’m
kompyuterlerdi qollani’w tarawi’ni’n’ ken’eyi p  bari’wi’ bazi’ bir
progràmmalardi’n’ bir  tu’rden basqa tu’rge wo’ti p  qali’wi’na
sebep bolmaqta. Ma’selen, bazi’ bir a’meliy progràmmalardi’n’
qollani’li’w tarawi’ teren’lesi p  barg’anli’g’i’nan ha’m wo’z aldi’na
za’ru’rlikke iye yekenliginen u’skeneli progràmmàg’à aylani’p
barmaqta. Yekinshi ta’repten, paydalani’wshi’ itibari’na sonday
progràmmàlàr (ma’selen «elektron sa’wbetlesiwshi») usi’ni’s
yetilmekte, wolardi’ joqari’dag’i’ wo’zgeshelikler menen aji’rati’w
mu’mkin.
Ha’zirgi ku’nde proqrammali’q ta’miyinlewdi to’mendegi wo’z
ara baylani’sqan toparlar arqali’ an’lati’w mu’mkin:
• operacion sistemalar (MS DOS, Windows, Unix, Linux,
Nova, Mandriva, Machintosh, Doppix) ha’m qabi’q-progràm-

---

39
màlàr (Norton Commander, Far manajer, Windows
Commander, Total Commander);
• progràmmàlàsti’ri’w sistemalari’ (BASIC, Visual Basic,
Paskal, Delphi, C, C++);
• u’skeneli sistemalar (redaktorlar, sazlawshi’lar, makro-
assemblerler);
• integrallasqan programmalar paketi (tekst redaktori’, tekst
processori’, elektron kesteler, mag’luwmatlar bazasi’n baqari’w
sistemalari’);
• mashina grafikasi’ sistemalari’ (ilimiy, injenerlik, woqi’w,
animaciyali’q, do’retiwshilik);
• mag’luwmatlar bazasi’n basqari’w sistemalari’ (FoxPro,
Access, Paradox);
• a’meliy programmali’q ta’miyinlew (buxgalterlik, baspa,
avtomat proektlestiriw sistemalari’, elektron kesteler).
Ko’binese a’meliy progràmmàlàr 
qosi’mshalar (rus. ïðè-
ëîæåíèÿ) dep te ataladi’. Barli’q qosi’mshalar bo’lek programma
si’pati’nda yamasa integrallasqan (birlestirilgen) sistemalar
si’pati’nda qarali’wi’ mu’mkin. A’dette, ekspert sistemalar,
matematikali’q yesaplaw, modellestiriw ha’m ta’jiriybe na’tiyjelerin
qayta islew progràmmalari’, sonday-aq, ofis sistemalari’
integrallasqan sistemalardan ibarat. Ken’ tarqalg’an ha’m qolayli’
integrallasqan sistemag’a mi’sal si’pati’nda