Informatika 2017 qqalpoq indd

5-sabaq. EKILIK SANAQ SISTEMASÍNDA 

       ÁMELLER ORÍNLAW

Kompyuterler  islep  shıǵarıla  baslanǵanda  olardıń  islew  principi 

menen  baylanıslı  bolǵan  informaciyalardı  ekilik  sanaq  sistemasında 

kodlaw  hám  ámeller  orınlaw  máselesi  júzege  keldi.  Sebebi, 

kompyuterde  qanday  da  ámeldi  orınlawdı  úyretiw  ushın  insan 

usı  ámeldi  qalay  orınlanıwdı  kóz  aldına  keltiriwi  kerek.  Demek, 

kompyuterlerdiń  islew  principin  úyreniw  ushın  ekilik  sanaq 

sistemasında  ámeller  qalay  orınlanıwın  biliwińiz  maqsetke  muwapıq 

boladı.

Kúndelikli  turmısımızda  qollanılatuǵın  onlıq  sanaq  sistemasındaǵı 

sanlar  ústinde  arifmetikalıq  ámeller  orınlanıw  usılların  bilemiz.  Búl 

usıllar  basqa  barlıq  poziciyalı  sanaq  sistemaları  ushın  da  orınlı  bolıp 

esaplanadı.

Onlıq sanaq sistemasında qosıw ámelin alsaq, biz dáslep birliklerdi, 

soń  onlıqlardı,  keyin  júzlikler  hám  basqalardı  óz  ara  qosıp  baramız. 

Bul  process  barlıq  poziciyalı  sanaq  sistemaları  ushın  orınlı  bolıp,  eń 

sońǵı  mánisi  boyınsha  eń  úlken  razryadtı  qosıwǵa  shekem  dawam 

etedi.  Usı  proceste  sonı  turaqlı  eslep  turıw  kerek,  eger  bir  razryadtaǵı 

sanlardı  qosqanımızda  nátiyje  sanaq  sistemasınıń  tiykarǵı  mánisinen 

úlken  bolsa,  qosındınıń  sanaq  sistemanıń  tiykarınan  úlken  bólegin 

keyingi  razryadqa  ótkeriw  kerek.   

Mısalı,  onlıq  sanaq  sistemasında:

193275

10

79538

10

+

1983

10

274796

10

Bizge  belgili,  ekilik  sanaq  sisteması  tek  eki:  0  hám  1  cifrlarınan 

turadı. Usı sistemada qosıw, alıw hám kobeytiw ámelleri tómendegishe 

orınlanadı:

---

30