Informaciyanı qorǵawda kriptografiyanıń ornı

Informaciyanı qorǵawda kriptografiyanıń ornı
Elektron kórinistegi maǵlıwmatlardı kólemin artpaqtası, onı saqlaw menen baylanıslı bolǵan máseleler kólemin da artıwına alıp keledi. Bul mashqalalardi sheshiwde ámeldegi bolǵan usıllar bolsa, kúnden-kunga jańalanaveradi. Soǵan qarmasdan informaciya qawipsizligin támiyinlewde áyyemginde de paydalanilagan hám házirde de paydalanılıp atırǵan usıllardan biri bul - kriptografik qorǵaw usılları bolıp tabıladı. Kriptografik qorǵaw usılları óziniń isenimliligi, natiyjeliligi hám paydalanıw dárejesi qamrovi keńligi menen basqa usıllardan parıq etedi. Házirde informaciya qawipsizligin támiyinlewdiń hár bir iskerlik tarawında kriptografik usıllardan paydalanılıp atır. Bul bolsa onıń zárúrligidan bildirgi beredi. Ulıwma halda informaciya qawipsizligi konsepsiyası ush quraytuǵınnan ibaratlıǵın itibarǵa alsaq, informaciya qawipsizligin támiyinlew degende maǵlıwmattıń tómendegi ush ózgeshelikin támiyinlew túsiniw múmkin. Tómende keltirilgen 2. 1- suwretde bul ush ózgeshelikti támiyinlewde kriptografik usıllardıń tutqan ornı keltirilgen.

2.1-súwret. Informaciya qawipsizligi qásiyetleri
Bul ush ózgeshelik informaciya qorǵalıwınıń tiykarǵı qurawshıları sanalib, informaciyanı qorǵaw degende tiykarınan sol ush ózgeshelikti támiyinlew tushiniladi. Biraq bul ush ózgeshelik tolıq atqarılıwı ushın bir neshe orınlawǵa bolatuǵın bolǵan jumıslar talap etiledi. Basqasha etip aytqanda bul ush ózgeshelikti orınlawdan aldın, tómende keltirilgen ámeliyatlardı orınlawǵa tuwrı keledi. 2. 2-suwretde keltirilgen processlerde kriptografik qorǵaw usıllarınan paydalanıw dárejesi bolsa tómendegishe.

Autentifikatsiya procesi paydalanıwshın sistemadan paydalanıw ushın onı haqıyqıylıǵın tekseriw sanalib, 2-suwretde keltirilgeni sıyaqlı, autentifikatsiyalash procesi kriptografik usıllardin paydalanılǵan jaǵdayda amalgi asırılıp, bunda kriptografik gilt uzutish protokolları, autentifikatsiyalash protokolları, maǵlıwmattı autentifikatsiyalash kodları hám hak.paydalanıladı. Bul processda da kriptografik qorǵaw usılları óziniń sabırlıǵı, isenimliligi menen ajralıp turadı.
Kriptografiya - informaciyalardı tiykarınann ózgertirilgen jaǵdayǵa akslantirish usılların tabıw hám jetilistiriw menen shuǵillanadı. Dáslepki sistemalasqan kriptografik usıllar eramız basında, Yuliy Tsezar'ning jumıs júrgiziw jazıwmalarida ushraydı. Ol, qandayda bir maǵlıwmattı mahfiy halda, qandayda bir kisige jetkiziwshi bolsa, alfavittiń birinshi hárıbin alfavittiń tórtinshi hárıbi menen, ekinshisin besinshisi menen hám taǵı basqa sol tártipte almastırıp teksttiń tiykarı jaǵdayınan shifrlanǵan tekst jaǵdayına ótkergen. Informaciyalardıń qorǵalıwı máseleleri menen kriptologiya (kryptos- mahfiy, logos- ılım) páni shuǵillanadı. Kriptologiya maqsetleri óz-ara keri bolǵan eki jóneliske iye:- kriptografiya hám kriptoanaliz. Kriptografiyaning ashıq maǵlıwmatlardı shifrlaw máselelerin matematikalıq usılları menen shuǵillanıwı tuwrısında joqarıda aytıp ótildi. Kriptoanaliz bolsa shifirlash usılın (giltini yamasa algoritmın )
Identifikaciya bilmagan halda shifrlanǵan maǵlıwmattı tiykarı jaǵdayın (uyqas keliwshi ashıq maǵlıwmattı ) tabıw máselelerin sheshiw menen shuǵillanadı.
Házirgi zaman kriptografiyasi tómendegi tórtew bólimdi óz ishine aladı :
1) Simmetrik kriptotizimler.
2) Ashıq gilt algoritmına tiykarlanǵan kriptotizimler.
3) Elektron cifrlı qol kriptotizimleri.
4) Kriptotizimler ushın kriptobardoshli giltlerdi islep shıǵıw hám olardan paydalanıwdı basqarıw.
Shifrlaw sistemaları paydalaniletuǵın giltler sanına kóre eki bólekke bólinedi: