Inflatsiyaga qarshi siyosat samaradorligini oshirishning jahon tajribasi

Inflyatsiya darajasi (foyzda)

1 jadval

Oylar	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020
Yanvar	5,3	4,5	4,0	1,8	2,3	2,5	0,4	0,5
Fevral	2,7	3,0	2,9	2,3	3,5	1,5	0,6	0,9
Mart	2,3	2,4	1,9	2,9	2,2	1,0	0,2	0,9
Aprel	9,8	2,3	1,2	2,9	3,5	1,3	0,3	1,1
May	2,6	1,9	1,4	2,2	4,7	0,6	0,1	1,4
Iyun`	0,1	-2,4	-2,5	-3,4	-2,4	-2,8	-2,3	-1,3
Iyul`	-3,1	-0,7	-0,8	-0,1	-2,0	-3,1	-1,7	-1,7
Avgust	1,1	2,9	4,9	3,9	1,7	-1,6	1,3	0,2
Sentyabr	2,7	2,5	2,9	2,9	2,9	0,4	1,6	1,2
Oktiyabr	4,4	1,9	3,1	3,5	0,8	1,0	1,8	1,9
Noyabr	10,5	2,5	2,7	2,3	0,1	1,2	0,8	1,2
Dekabr	13,5	2,7	3,5	2,6	2,6	1,9	0,7	1,3
O`rtacha 1 oyga	4,2	1,9	2,1	2,0	1,6	0,3	0,3	0,6
Dekabrdan Dekabrgacha	64,3	26,0	28,2	26,6	21,6	3,8	3,7	7,8

Inflyatsiyaning asosiy sababi - bu xalk xujaligining turli sohalari urtasida vujudga kelgan nomutanosiblikdir. Bu avvalam bor jamgarma va iste`mol urtasidasidagi, talab va taklif, davlatning daromaddari va xarajatlari urtasidagi muomaladagi pul massasi va xujaliklarning nakd pulga bulgan talabi urtasidagi nomutannosibliklardan iboratdir.

2.2 Mamlakatining moliya siyosati va inflyatsiya bo`yicha makroiqtisodiy tahlili va uni barataraf etish yo`llari

Inflyatsiyani yuzaga keltiruvchi omillarga karab uning sabablarini ichki va tashki sabablarga bulish mumkin.
Inflyatsiyaning ichki omillari monetar-pul siyosati bilan va xujalkk faoliyati bilan boglik turlariga bulinadi. Xujalik faoliyati bilan boglik omillar bu xujalikdagi va iktisoddagi mutanosiblikning buzilishi, ishlab .chikarishda yakka xukmronlikka yul kuyish, iktisodning tsiklik rivojlanishi, investitsiyalashda nomutanosiblik, baholarni tashkil kilishda davlatning yakka xokimligi, kredit siyosatining notugri olib borilishi va boshkalar hisoblansa, pul bilan boglik omillarga davlat moliyasi sohasidagi krizislar; davlat byudjetning defitsiti, davlat karzlarining usishi, pul emissiyasi, pul muomalasi konunining buzilishi, kreditlashda avtomatizmga yul kuyish za boshkalar kiradi.
Inflyatsiyaning tashki omillariga jahon iktisodida bulgan krizislar, (xomashyo, yokilgi, valyuta buyicha) davlatning valyuta siyosati, davlatning boshka davlatlar bilan tashki iktisodiy faoliyati, oltin va valyuta zahiralari bilan buladigan nokonuniy operatsiyalar va boshkalar bulishi mumkin.
Inflyatsiya kuyidagi shakllarda namoyon buladi:

1. 
   Tovar va xizmatlar bahosining uzluksiz va tartibsiz usib borishi natijasida pulning kadrsizlanishi va uning sotib olish kobiliyatining tushib borishi;
   
2. 
   Chet el valyutasiga nisbatan milliy valyuta kursining tushib ketishi;
   
3. 
   Milliy pul birligida oltin narxining oshib borishi va boshkalar. Ba`zi bir iktisodchilarimizning fikricha inflyatsiya - bu barcha tovarlar baholarining oshishini bildirmaydi. Inflyatsiya juda tez usgan takdirda ham ayrim tovarlar bahosi barkaror bulib kolishi, boshkalarniki tushishi ham mumkin ekan. Bizning fikrimizcha, bunday xulosalar 70-80 yillarning inflyatsiyasiga moe kelishi mumkin.
   

Albatta, inflyatsiya davrida baholarning oshishi doim bir xil sur`atlarda bulmasdan, sakrab turadigan bulishi mumkin. Lekin, ba`zi tovarlar bahosining tushishi yoki barkaror bulib turishi XX asrning inflyatsiyasi uchun moe deb tulik ishonch bilan uktira olmaymiz. Ba`zida davlat aralashuvi bilan aholi iste`moli uchun zarur bulgan ayrim bir tovarlar bahosining ma`lum davrda barkaror ushlab turish mumkin, ammo inflyatsiyaning kuchayib borishi shu tovarlar baholarining ham oxir okibatda oshishiga olib keladi. Bizning fikrimizcha, baholar oshishi tugrisida gapirganda, inflyatsiya darajasida baholar oshishi va umuman baxolar oshishi tushunchalarini tutri talkin kila olish kerak. Masalan, xamma vakt ham ba`zi tovarlar bahosining oshishi inflyatsiyani anglatmasligi mumkin. Tovarlar bahosi oshishi inflyatsiya bulmagan davrda, oltin pul muomalasi sharoitida ham bulishi mumkin.
Inflyatsiyani turlari. Xalkaro amaliyotda bozorda tovarlar va xizmatlar baxosining usib borishiga karab inflyatsiyani bir necha turlarga bulib karaladi:

• 
  sudraluvchi inflyatsiya. Baholarning urtacha yildik usishi 5-10% dan oshmaydi. Inflyatsiyaning bu turi kuprok rivojlangan mamlakatlarga xos bulib, mamlakat iktisodiy rivojlanish darajasiga karab baholar oshishi 3-4% atrofida ham bulishi mumkin. Bu inflyatsiya aksincha ishlab chikarishni yanada rivojlantirishni ragbatlantiruvchi omil sifatida namoyon bulishi mumkin. Pulning kiymati barkarorligidagi uzgarish sezilmasligi mumkin.
  
•