Industrial iqtisodiyot

Yen
) ko‘rsatkichidan keng foydalaniladi. Faraz qilaylik, rejalashtirishda 
uning miqdori 
Yen = 0,15
kesimida belgilanadi. Bu milliy iqtisodiyot 
rivojiga sarflangan mablag‘larning har bir so‘mi 15 tiyin bilan qaytishi kerak. 
Shunday bo‘lsa, sarflangan kapital mablag‘ taxminan 7 yilda o‘zini to‘la 
qoplaydi. Agarda u har yili 15 tiyindan kam tejam keltirsa, kapital 
qo‘yilmalar (investitsiyalar) samarasiz foydalanilganligini anglatadi. 

---

107 
Ijtimoiy normativlar jamiyat va uning a’zolari ehtiyojlari muayyan 
davrga qondirilishining mumkin bo‘lgan darajasini, insonning tevarak-
atrofdagi muhit bilan o‘zaro aloqasi xarakterini belgilaydi. Ayrim mahsulot 
turlarining bir kishi tomonidan iste’mol qilinishi normasi ijtimoiy normativlar 
namunasidir. Masalan, bir kishining bir yilda oyoq kiyimiga bo‘lgan iste’mol 
normasi 3,3 juft hajmida belgilangan.
Texnologik 
normativlar 
chiqarilayotgan 
mahsulot 
birligiga 
resurslarining solishtirma sarfi miqdorini ifodalaydi. Masalan, 1kVt soat 
elektroenergiya ishlab chiqarishga sarflanayotgan yonilg‘i normasi, xom 
paxtadan paxta tolasini chiqarish normasi.
 
5.3. Bozor iqtisodiyoti sharoitida rejalar tizimi 
Ma’lumki, milliy iqtisodiyot, jumladan, sanoat iqtisodiyotini 
rivojlantirish uchun aniq topshiriqlar, ya’ni xo‘jalik vazifalari va amaliy 
chora-tadbirlar belgilanadi. Ular reja shaklida namoyon bo‘ladi. 
Reja – bu davlat ijtimoiy–iqtisodiy siyosatini, jamoa va shaxs o‘z 
ishlarini amalga oshirishning asosiy vositasi hisoblanadi. Shu sababli reja va 
rejalashtirish masalasiga alohida e’tibor beriladi va ularning mohiyati, 
ahamiyati, mazmuni va vazifalarini chuqur bilish zarurati yuzaga keladi. 
Reja – bu biror ish, dastur, tadbir va shu kabilarni amalga oshirishning 
oldindan belgilangan tartibi, loyihasi. Ko‘pincha uni topshiriq deb ham 
ataydilar. 
Ishlab chiqarish rejasi har xil bo‘lishi mumkin. Masalan, ijtimoiy ishlab 
chiqarish rejasi yoki yagona iqtisodiy kompleksining, ya’ni mamlakat 
iqtisodiyoti rejasi, milliy iqtisodiyot va uning real tarmog‘i rejasi (sanoat, 
qishloq xo‘jaligi, qurilish, transport va h.k.lar rejasi). 
Rejaning bir qancha shakllari mavjud: 

vaqti va muddatiga qarab har qanday reja soatlik, kunlik, haftalik, 
o‘n kunlik, bir oylik, bir kvartallik, bir yillik va bir necha yillik bo‘lishi 
mumkin. 

rejalashtirishning maqsadi va vazifasiga ko‘ra reja ikki turga: 
operativ reja va texnik-iqtisodiy rejaga bo‘linadi. Bu rejaning ikkinchi turi 
o‘z navbatida ikki shaklda, ya’ni joriy (taktik) reja va istiqbolli (strategik) 
reja shakllarida bo‘ladi. 
Reja tuzish va uni ro‘yobga chiqarish, ya’ni reja bajarilishini tashkil 
etish va nazorat qilish jarayoni “Rejalashtirish“ deb ataladi.
“Rejalashtirish“ atamasi haqida so‘z yuritilganida shuni ta’kidlash 
joizki, turli ilmiy asarlar, darslik va o‘quv qo‘llanmalar, ensiklopediya va 
lug‘atlarda turlicha ta’riflar berilgan va ular o‘zbek tiliga tarjima qilingan. 
Lekin O‘zbekiston SSR ensiklopediyasida “Reja“ va “Rejalashtirish“ 
terminlari umuman keltirilmagan, uning o‘rniga “Plan“ va “Planlashtirish“ 
terminlari ishlatilgan. 

---

108 
Mustaqillik, istiqlol va ular tufayli yuzaga kelgan keskin o‘zgarishlar 
bu kategoriyaning mohiyati, ahamiyati, mazmuni, maqsadi va vazifalarini 
tubdan 
tadqiq 
qilishni 
talab 
etadi. 
Ayniqsa