Industrial iqtisodiyot

O‘zbekiston sanoat tarmoqlari bo‘yicha sanoat mahsuloti ishlab 
chiqarish tannarxining tarkibi (ishlab chiqarishga ketgan barcha 
xarajatlar foiz hisobida) 
 
Jami 
xaraj
at-lar 
Sh u j u m l a d a n
 
Xomash
yo va 
asosiy 
material 
lar 
Yoqilg
‘i 
Energi
ya 
Amorti
-zatsiya 
Ish haqi 
va 
undan 
ajratma 
Boshq
a 
xara-
jatlar 
Umuman sanoat 
1995 y. 
100 
77 
1,8 
1,4 
3,3 
10,7 
2,1 
2003y. 
100 
77,8 
3,4 
4,1 
8,4 
7,0 
5,1 
Elektroenergetika 
1995 y. 
100 
- 
45,9 
0 
23 
20,6 
5,2 
2000 y. 
100 
3,6 
60,2 
16,0 
1,9 
10,3 
8,0 
Gaz 
s
anoati
65
Ортиқов А. «Саноат иқтисодиёти». Ўқув қўлланма. – Т.: ТДИУ, 2006 – Б.184. 

---

228 
1995 y. 
100 
- 
1,3 
13,5 
36,2 
26,7 
17,3 
2000 y. 
100 
39,2 
1,3 
15,3 
9,8 
6,4 
28,0 
Mashinasozlik va metalni qayta ishlash
1995 y. 
100 
61,1 
0,6 
1,5 
4,1 
26,3 
2,9 
2000 y. 
100 
67,0 
1,2 
1,5 
13,9 
12,3 
4,1 
Yengil 
s
anoat
1995 y. 
100 
89,7 
0,2 
0,4 
0,8 
5,4 
0,8 
2000 y. 
100 
80,7 
1,1 
1,9 
2,3 
8,0 
6,0 
Oziq-ovqat sanoati
1995 y. 
100 
89,3 
0,8 
0,4 
1,2 
4,7 
0,9 
2000 y. 
100 
78,4 
2,0 
1,5 
2,7 
7,1 
8,3 
 
Ish haqi uchun qilinadigan xarajatlar (mehnat xarajatlari) salmog‘i eng 
katta bo‘lgan ishlab chiqarish tarmog‘i ko‘p mehnat talab qiladigan tarmoq 
hisoblanadi (ko‘mir sanoati, yog‘och tayyorlash sanoati va boshqalar). 
Xomashyo va materiallarga qilinadigan xarajatlar salmog‘i eng katta 
bo‘lgan ishlab chiqarish tarmog‘i ko‘p material talab qiladigan tarmoq 
hisoblanadi (engil sanoat va oziq-ovqat sanoati, mashinasozlik). 
Xarajatlarning ko‘p qismi asosiy vositalar amortizatsiyasi uchun 
sarflanadigan tarmoqlar ko‘p mablag‘lar talab qiladigan tarmoqlarga kiradi 
(masalan, neft va gaz qazib chiqarish, gidroelektrostansiyalarda elektr 
energiyasi ishlab chiqarish). 
Ishlab chiqarishning tarmoq xususiyatlarini hisobga olish, tannarx 
tarkibini va ishlab chiqarish xarajatlarini iqtisodiy tahlil qilish ishlab 
chiqarishda yuz beradigan asosiy texnik-iqtisodiy jarayonlarni o‘rganish, 
ishlab chiqarishdagi chiqimlarni kamaytirishning asosiy yo‘llarini belgilashga 
imkon beradi.
 
14.3. Foyda va uni maksimallashtirish 
Sanoat va uning barcha bo‘g‘inlari ishini tavsiflovchi muhim sifat 
ko‘rsatkichlaridan 
biri 
foyda 
va 
rentabellikdir. 
Foyda 
bozor 
munosabatlarining muhim kategoriyasi sifatida iqtisodiyotda, ma’lum 
funksiya (vazifa)larni bajaradi: 
-ishlab chiqarish faoliyatining natijasidan olingan iqtisodiy samarani 
tavsiflaydi, chunki u so‘nggi moliyaviy natijani ifodalaydi; 
-turli darajadagi budjetlarni shakllantiradi; 
-xodimlarning manfaatlarini himoya qiladi va bu borada iqtisodiy 
dastak va stimul rolini o‘ynaydi; 
-ilmiy – texnikaviy, tashkiliy va ijtimoiy ishlarni amalga oshirishga 
imkoniyat beradi. 
Foyda sanoat, tarmoq va korxonaning hamma ishlab chiqarish xo‘jalik 

---

229 
faoliyati natijalarini umumlashtiruvchi ko‘rsatkichdir. Balansdagi foyda yoki 
foydaning umumiy summasi – korxona balansidagi mavjud ishlab chiqarish 
va ishlab chiqarishdan tashqari, xo‘jaliklarning moliya-xo‘jalik faoliyatlari 
natijasida olingan foyda summasidir
66
. Foydaning umumiy summasi tovar 
mahsulotini sotishdan, ishlab chiqarishdan tashqari, bajarilgan ishlar va 
xizmatlardan olingan daromadlardan, korxona yordamchi xo‘jaliklarining 
mahsulotlarini sotishdan olingan daromadlardan, realizatsiyadan tashqari, 
foyda va uy-joy kommunal xo‘jaligi, har xil jarimalar, penya va hokazolardan 
tashkil topadi. 
Xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatining moliyaviy natijalari 
foydaning quyidagi ko‘rsatkichlari bilan tavsiflanadi: 
-mahsulotni sotishdan olingan yalpi foyda (