Individual va guruhiy konsultatsiya fanidan

7.3. Savol bayoni. Sezgilar klasifikatsiyasi.
Sezgilar turli tuman boladi. Sezgilar odatda kaysi sezgi azosi orqali xosil kilinishiga qarab,kuyidagi turlarga bulinadi.Korish sezgilari, eshitish sezgilari, xid bilish sezgilari, maza (tam)sezgilari, teri sezgilari ,harakat sezgilari, tana muvozanati sezgilari, va organiq sezgilar.
Retseptorlarning joylashish urniga qarab barcha analizatorlarni uch gruxga bulish mumkin. Birinchi gruxga retseptorlar organizmning sirtida joylashgan va tashqi tasirga kulay analizatorlar kiradi. (Ilmiy adabiyotda ularni eksteretseptorlar deb kabul etilgan).
Korish, eshitish, teri, xid va maza sezgilari analizatorlarning ishi bilan bogliq. Ikkinchi gruxga retseptorlari ichki organlarga joylashgan (Interetseptorlar) va ichki qozgatishlar tasiri uchun kulay bolgan analizatorlar kiradi. Ular ichki organlarning turli xolatidan signal (xabar) beradi. Uchinchi gruxga harakat analizatorlar va muvazanat analizatori (proprioretseptorlar) kiradi.
Insonning hayoti va faoliyatida korish sezgilarining benixoya roli katta. Teri sezgilari narsalarning mexaniq va psixik xossalarining terining sirt kismiga tasir etishi natijasida paydo boladi, bu qozgalish terining orqa markaziy burmalar atrofida joylashgan analizatorning pust kismiga utkaziladi.
Teri sezgisi ogrik sezgilariga, xarorat sezgilariga va taktil sezgilarga bulinadi. Ogrik sezgilari juda xilma-xil qozgatkichlar (issiklik, mexaniq va ximiyaviy qozgatkichlar) tomonidan, ular organizmning tirik tukimalarini buza boshlashi bilanok paydo bula boshlaydi. Bu sezgilar ximoyaviy axamiyatga yega bolib, shu maьnoda ular juda muxim rol uynaydi.


Xarorat (issiklik) sezgilari issik va sovukni sezishdan iborat. Issik yoki sovukni sezishning aloxida-aloxida nerv uchlari bo’ladi. Ular terining turli kismlarida notekis joylashgan. Masalan, kulimiz terisidan orqamizdagiga qaraganda xarorat nuktalarining soni kamrok. Orqaning issik-sovukka ortik darajadagi sezgiligi mana shu bilan izoxlanadi. Taktil sezgilarning retseptorlari xam terining yuza katlamida joylashgan nerv uchlaridir. Ular kul barmoklarining uchida va tilda eng zich joylashgan boladi. Taktil sezgilarga biron narsaning tekkanini, bosimni va tebranishni sezishlar kiradi.
Xid bilish sezgilari moddalar xidining tegishli nerv ichlari joylashgan burun shillik pardasiga tasir etishi natijasida xosil boladi. Xid bilish sezgilari tam sezgilari bilan uzviy boglangan boladi. Ovkatning xidi uning tami bilan kushilib ketadi. Ichki sezgilarga ochlik, tuklik, tashnalik, kungil aynishi va boshqalarni sezish kiradi. Ular organiq sezgilar deb ataladi. Organiq sezgilarning retseptorlari ichki organlarda joylashgan bolib, ular qozgolganda nerv impulьslarini bosh miya kobigining tegishli bulimlariga yetkazadi.