Individual rivojlanish biologiyasi fani zigota hosil bo’lishidan organizmning tabiiy o’limigacha bo’lgan davrining umumiy qonuniyatlarini o’rganadi

XVI- BOB. EMBRIOLOGIYANING HAL ETILGAN VA ETILMAGAN MUAMMOLARI


Kolbada etishtirilayotgan bolalar

Iqtisodiy jixatdan rivojlangan mamlakatlarda o’limning kamayishi tufayli yer shari aholisi kun sayin ko’paymoqda. Keyingi 50-yil davomida bu holat Afrika, Osiyo , Lotin Amerikasi mamlakatlarida ham kuzatilmoqda.

Demograflar aholi soning ko’payish sabablari bo’yicha munozara qilayotgan hozirgi paytda, embriologiya bo’la ko’rishni istayotgan, ammo bunga erisha olmayotganlarga yordam bermoqda.
Xromosoma anomaliyasi bilan bog’liq bo;lgan farzandsizlikni davolab bo’lmaydi. Ayollarda farzandsizlikning keng tarqalgan sababi tuxum nayidan tuxum yoki zigota o’tmasligi va tuxumdon funksiyasining ba’zi buzilishlari bo’lib, ularni davolasa bo’ladi. Agar erkak spermasida spermatozoid bo’lmasa, tibbiyot bunday holatlarda yordam bera olmaydi. Bunday holatlarda embriologiya suniy urug’lantirishni taklif etishi munkin. Suniy urug’lantirish usullarini tiblisdagi ayol fizologiyasi va patologiyasi institutida I.Jordania ishlab chiqqan va muaffaqiyatli qo’llanilmoqda. Xx asrning 60- yillarida I.Jordania donorlardan olingan sperma bilan 3 ayolni urug’lantirdi. Natijada 2 qiz va bir o’g’il bo’la sog’lam tug’ldi. Bu usul dunyoning ko’pgina mamlakatlarida qo’llanilmoqda.
Tuxum hujayraning ona organizimdan tashqarida urug’lantirishning yana bir usuli jinsiy hujayralar olinib, ona organizmidan tashqarida urug’lantiradi va zigota ona bachadoniga joylab qo’yiladi. Shu usul bilan londonda Braunlar oilasida qiz bo’la tug’ildi. Bu sohada vrachlar P. Steptou va R.Edvardslar o’n ikki yil tadqiqot olib bordilar. 1977 yilda Lesli Braundan tuxum hujayra olinib, suniy sharoitda erining spermatozoidi bilan urug’lantirdi. Embrion tashqi muhutda 2,5 kun yashadi va 8 blastomerlik davrida onasining bachodaniga joylab qo’yildi. 1978 yil 25 iyulda sog’lom qiz bo’la tug’ildi. Shundan keyin Angiliyaa embrion ko;chirilib o’tkazilganda va donordan gametalar olinganda bo’lani qonuniy tug’ulgan deb hisoblash munkinmi? Degan savol paydo bo’ldi.Huquqshunoslar va sosiologlar bu sovolga javob izlagan bir paytda 20 nafar, jumladan Avstraliyada shunday bo’la tug’ildi.
Embriologiya huquqshunoslarga optalikni aniqlashga yordam bermoqda. Vaqt kelib inson huquqlqri masalasida tegishli o’zgartirishlar kiritish munkin. Keyingi yillarda sun’iy urug’lanishdan tashqari, sun’iy sharoitda ( sovuqda) saqlangan sperma bilan urug’lantirish usuli ham qo’llanilmoqda. Demak, xotin eridan uzoq yashab yoki uning bevasi bo’lib ham undan bo’la tug’ish munkin Tuxumdon zararlangan xotinga tuxumdon ko’chirib o’tkazish ham munkin. Bunda onalik huquqi donorga tegishli bo’ladi. Sun’iy partenogenez rivojlanishi uchun umuman spermatozoidlarning ishtirokini inkor etishi munkin. Onaning roziligi bilan birdan bir necha egizaklar tug’lishiga erishish ham munkin.