|
Individual rawajlanıw dawamında immun reaksiyasilardin’ qáliplesiwi. Endemik bugaktin’ kelip shig’iw sha’rt-sharayatlari ha’m ortaliqqa baylanisi
Joba:
1. Ontogenez - organizmdiń individual rawajlanıwı
2. Ontogenezding basqıshalari
3. Ontogenezding tipleri
4. Ontogenezding dáwirleri
Individual rawajlanıw yamasa entogenez triklikning eń muhum xsusiyatlaridan biri bolıp tabıladı. ontogenez túsinigi 1866 -jılǵa E. Gekkel tárepinen pánge kritilgan bir kletkalılarda ontogenez olardıń payda bolishidan baslanıp bóliniwi yamasa ólimi menen tamamlanadı. Kóp kletkalılarda ontogenez zigotya payda bolishidan baslanıp ólim menen tamamlanadı.
Individual rawajlanıw yamasa entogenez triklikning eń muhum xsusiyatlaridan biri bolıp tabıladı. ontogenez túsinigi 1866 -jılǵa E. Gekkel tárepinen pánge kritilgan bir kletkalılarda ontogenez olardıń payda bolishidan baslanıp bóliniwi yamasa ólimi menen tamamlanadı. Kóp kletkalılarda ontogenez zigotya payda bolishidan baslanıp ólim menen tamamlanadı.
Ontogenezdin’ ush tipi ámeldegi:
1. Lichinkali.
2. Lichinkasiz.
3. Ana qarninda rawajlanıw.
Lichinkali ontogenez. Máyek kletkada azıq element kem bolǵan organizmlerde gúzetiledi. Olardıń lichikkasi jetik formasından óz tuzulishi menen parıq etedi.
Lichinkasiz ontogenez. Máyekte azıq elementlar kóp bolǵan organizmlera gúzetiledi, jas organizmler Óz tuzulishiga kóre jetik organizmlerge talay uqsaydı. Ana qornioda rawajlanıw adam hám joqarı sutemizuvchilarda gúzetiledi.
Ontogenezning eki tiykarǵı dáwiri bar
1. Embiriona dáwir
2. Post embriona dáwir
Post embrional rawajlanıw máyek qoyib ko'payiuvchilarda xomilaning máyek qabıqlarınan shıǵıwınan, Ana qornida rawajlanıwshı organizmlerde bolsa tug'ulishidan baslanıp, onıń ólimine shekem dawam etedi. Bul dáwirde organizm sırtqı ortalıq menen tikkeley baylanısda boladı, ósedi, kletkalar, toqımalar, azolar iqtisoshlashadi, omiri tawsılǵan yamasa jaralanǵan toqımalar qayta tiklenedi hám organizmdiń qarmaqtası uyań aste gúzetiledi.
Post embrionalar rawajlanıwınıń eki túri ma’lim
1. Bilvosta (naduris) rawajlanıw.
2. Tikkeley (duris) rawajlanıw.
Organizm indivitual rawajlanıwına sırtqı ortalıq faktorlarınıń tasiri úlken bolıp tabıladı. Sırtqı ortalıq faktorlarınig tasiri homila dáwirinde de, odan keyingi dáwirde de gúzetiledi.
Adam homilasining rawajlanıwına zara kórsetiwshi faktorlarǵa alkogol, temeki quramındaǵı nikotin, Giyavant elementları kiredi. Bul elementlar insannıń tek sog'ligiga zara jetkezipgine qalmastan bálki Jınıslıq kletkalardıń xromosomalari, genlerinde mutatsiyalarida sebep bolıwı da múmkin. Bunday ózgergen
Mitoz sikli dep kletkanıń bóliniwge tayarlıq dáwiri hám de mitoz basqıshların dawam etiwine aytıladı . Metafaza — xromosomalarning spirallanishi dawam etedi. Xromosomalar ekvator tegisligi tárep háreketlana baslaydı.
Ontogenezning dáwirleri
Amfibiyalarning lichinkalik basqıshı — ıyt balıq bolıp tabıladı Ókpe hám eki qan aylanıw sheńberi rawajlanadı. Íyt balıq bir qatar belgileri (qaptal sızıq, júrek dúzilisi, qan aylanıw sisteması, saǵaq jarıqları ) menen balıqlarga uqsap ketedi.
Buǵaq — qalqansimon bezdiń úlkenlashuvi. Kesellik sol bóz funksiyası ózgermeytuǵınnan (eutireoz), funksiyası susayishi (gipotireoz) yamasa kusheytiwi (tireotoksikoz) menen keshedi. Buǵaqtıń bir neshe forması bar. Endemik buǵaq átirap -ortalıqta (suw, topıraq, hawada ) yad az bolǵan arnawlı bir geografiyalıq shegaralanǵan aymaqlarda (atap aytqanda Ózbekstanda ) ushraydı. Tutınıw etiletuǵın azıq-túlik ónimlerinde yad jetiwmasligi keselliktiń tiykarǵı sebebi esaplanadı. Saw adamǵa bir keshe-kunduzda 100—200 mikrogramm yad kerek, sol muǵdar kamaysa, qalqansimon bóz gormonlari (tiroksin, triyodtironin) dıń payda bolıwı azayadı. Aqıbette, qalqansimon bezdiń úlkenlesiwi gúzetiledi, balalarda boy o'smay qaladı, ruwxıylıqı ózgeredi, aqli ázzi boladı (kretinizm), geyde kesellik isik payda bolıwı menen keshedi (qarang Miksedema).
Sporadik (hár waqıttan ushraytuǵın ) buǵaq — buǵaq endemiyasi bolmaǵan orınlarda rawajlanadı, kesellik keń tarqalmaydı. Diffuz júzimsik buǵaq (Bazedov keselligi) — bunda qalqansimon bóz úlkenlashuvi menen birge funksiyası kúshayadi. Diffuz júzimsik buǵaqtı 1840 -jılda nemis vrachi Karl Bazedov tariyplab bergeni ushın Bazedov keselligi dep ataladı. Kelip shıǵıwında násillik beyimlik, immun sistema daǵı ózgerisler, psixik tınıshsızlanıw zárúrli orın tutadı. Qalqansimon bóz funksiyası kusheytiwi nátiyjesinde muskullar zaiflashib, nawqas serzarda, jılawıqı bolıp qaladı, ozib ketedi, kózi chaqchayadi (ekzoftalm, oftalmopatiya), kóp terleydi, ayaqqo'li, geyde pútkil denesi titraydi, júregi tez uradi (taxikardiya), uyqısı buz'ladı, bir az ısıtpa shıǵadı, tez tolıqadı hám jumısqa jaramsız bolıp qaladı. Kesellik salmaqli keshkeninde tireotoksik kriziske aparıwı múmkin. Bunda tiykarǵı sistema hám aǵzalar iskerligi izdan shıǵadı, tireotoksik koma júz beredi. Kóp túyinli júzimsik buǵaq — kóbinese bir neshe jıl dawamında kóp túyinli eutireoid buǵaq menen awırıp kiyatırǵan 50—60 jasar hayallarda ushraydı. Kesellik belgileri diffuz júzimsik buǵaqqa uqsas, biraq bunda oftalmopatiya hám pretibial miksedema baqlanbaydı.
Buǵaqtı qánige vrach davolaydi, túrli gormonal dáriler buyıriledi. Geyde xirurgiya jolı menen emlenedi. Júzimsik buǵaqtı emlewde radioaktiv yad da qollanıladı.
Buǵaqtıń ǵalabalıq aldın alıw ushın yodlangan palaw duzı isletiledi. Buǵaq boyınsha qáwipli gruppalarǵa (bog'cha hám mektep jasındaǵı balalar, hámledar hám emizikli hayallar ) quramında yad tutatuǵın (antistrumin, yodid — 100, 200) dáriler beriledi. Ulıwma salamatlandırıw ilajları (túwel awqatlanıw, sanitariya -gigiyena sharayatların jaqsılaw hám basqalar ) ámelge asıriladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
