Imom al-buxoriy.(810-870)

IMOM AL-BUXORIY.(810-870)

Tug’. Yil. Joy.:Hijriy 194 yil shavvol oyining 13 kuni, hozirgi hisobda 810 yil 20-iyulda Buxoroda tug’ilgan “Hadis ilmida amir al-momuniyn”

Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil ibn Ibrohim ibn Mug’ira ibn Bardazbek al-Juafiy al-Buxoriy. U o’z yurtidagi roviylardan eshitgan hadislarni jumladan Abdulloh ibn al- Muborak va Vakiy kabi olimlarning hadislarni mutolaa qilib yodlagan, ustozi Shayx Dohiliy bilan hadis rivoyatchilari haqidagi bahslarda qatnashgan. U Imom Muslim ibn al-Hajjaj (206-261hijriy, 819-174melodiy yilla) Abu Iso Muhammad ibn Iso t-Termiziy (209-279.824-892), Imom Abu Dovud Sulaymon Sijistoniy(202-275. 817-880), Imom Ahmad An-Nasoniy(215-303. 830-915) Imom Abu Abdulloh Muhammad ibn Yazid ibn Mojja (209-273.824-886) bir vaqtda ijod 825 yili 16 yoshli al-Buxoriy onasi va akasi Ahmad b-n Hijozga qarab yo’l tutadi. 6 yil.Damashq ,Qohira, Basra, Kufa, Bag’dod shaharlarda yashagan Ustozlari:Muhammad ibn Yusuf al-Farobiy, Ubaydulla ibn Muso Al-Abasiy, Abu Bakr Abdulla ibn az-Zubayr al-Hamiydiy ibn Rahoviyh (Imom Ishoq ibn Ibrohim) Imaom Ahmad ibn Hanbal, Ali ibn al-Madaniy va boshqalardir. Shogirdlari:Isxoq ibn Muhammad ar-Ramodiy, Abdulloh ibn Muhammad al-Masnaviy, Muhammad ibn Halif Qutayba, Ibrohim al-Harbiy, Abu Iso At-Termiziy, Muhammad ibn Nasr al-Marvaziy, Muslim ibn al-Hajjaj va b. Al-Buxoriy 5yil (863-868) Nishopurda yashab. Shamsuddin az-Zahabiyning(1274-1374) “Taskirat ul-Hufoz” (Hofizlar haqida taskira) U 600 mingga yaqin hadisni yoddan bilgan Al-Buxoriy Hijriy 256 yil(870yil 1-sentabr kuni )60 yoshida Samarqand Hartang qishlog’ida vafot etdi. Unng yigirmadan ortiq asarlari bor.

Yozgan asarlari: “Al-jome as-sahih”(Sahiyh al-Buxoriy) “Al-adab al-mufrat” “ At-tarix as-sog’iy” “At-tarix al-avsot” “At-tarix al-kabir” “Kitob al-ilal” “Barr ul-volidayn” “Asomi us-sahoba” va b. Alloma ibn Salohning takidlashicha uning bu asaridagi ishonchli hadislari takrorlanadiganlari bilan 7275ta, takrorlanmaydiganlari 4000 hadisdan iborat. Uning asariga 1200 yil; bo’ldi. 1998yiluning 1225yillik tavalludi bo’lib o’tdi.

1998 yil da allomaning 1200 yilligi nishonlandi.

MUSO AL-XORAZMIY (783-850)

Buyuk matematik, astronom va ge ograf Muhammad al-Xorazmiy Xorazmda 783 yil uning tug’ulgan yili deb qabul qilingan.Ualgebraning asoschisi. “Algebra” so’zi “Al-kitob al-muhtasar fi hisob al-jabr va al-muqobala” hind raqamlariga asoslangan. Olimning al-Xorazmiy nomi fanda”Algaritm”. Uning nomiga yana al-Majusiy (otashparast), al-Qutrubbuliy (u qariganida yashagan al-Qutrubbulda yashagan) Al-Mamun Al-Xorazmiy boshqa olimlarni saroyiga jalb qilgan. Al-Xorazmiy bilan iod etgan olimlar:Yahyo ibn Abu Mansur, Al-Farg’oniy, Habash al-Marvaziy, Holid ibn Abdumalik al-Marvarrudiy, Abul Abbos al-Javhariy va b. U “Bayt ul hikmaning mudiri bo’lgan.Xorazmiy 850 yilda Bag’dodda vafot etadi. U 20 dan ortiq asar yozgan. Bigacha 10tasi yetib kelgan.ular.”Al-jabr va al-muqobala hisobi haqida qisqacha kitob” “Hind hisobi haqida hisob”(qo’shish va ayirish haqida kitob) “Kitob surat-ul-arz” “Zij”(830) “ asturlob bilan ishlash haqida kitob” “ asturlob yasash to’g’risida kitob” “Asturlob yordamida azimutni abniqlash haqida” “Kitob ar-ruhoma” “Kitob at-tarix “ ‘Yahudiylar taqvimini va bayramlarini aniqlash haqida risola”.. 4tasi arabcha bittasi Farg’oniyning asari tarkibida, ikkitasi lotincha qalga uchtasi topilgfan emas. Uning “zij”i 37 bob 116 jadvaldan iborat. 1983yilda olim ning 1200yilligi bo’lib o‘tdi.

AHMAD AL-FARG'ONIY (TAXMI 797-865)

Astranom, geograf, matematik. To’liq ismi: Abul Abbos Ahmad ibn Muhammad ibn Kasir al-Farg’oniy.U Farg’ona vodiysining Quba (Quva) qishlog’ida tug’ilgan. ((Xalifa Xorun ar-Rashid 809 yil Tusda vafot etdi.so’ng Bag’dod taxtiga Muhammad al-Amin nomi bilan o’tiradi. 811-813yilgacha taxt uchun janglarda Abdulloh (Al-Mumin)yutadi.Muhammad qatl qilinadi.)) U 861yilda Qohira yaqinidagi Ravzo orolida nilometrni tuzatgan yoki yasagan.. Al-Farg’oniy g’arbda “Alfraganus” nomi bilan mashhur. Asari 8ta bo’lib ular hozir zamon tillariga tarjima qilinmagan:”Samoviy harakatlar va umumiy ilmi nujum kitobi” (Kitob al-harakatas-samoviy javomi ilm an-nujum“Astranomiya asoslari haqida kitob”, ), “Asturlob yasash haqida kitob”, Asturlob bilan amal qilish haqida kitob”, “Al-Farg’oniy jadvallari”, “Oyning er ostida va ustida bo’lish vaqtlarini aniqlash haqida risola”, Quyosh soatini yasash haqida kitob”,__ “Al-Xorazmiy “Zij”ining nazariy qarashlarini asoslash”. Beruniy tomonidan eslatilgan lekin topilmagan__ 861-yildan keyin uning nomi uchramagan shuning uchun uning o’lgan yilini 865 yil deb qabul qilingan.1998-yil uning 1200yilligi bo’ldi.
ABU ISO

MUHAMMAD AT-TERMIZIY (824-892)

Buyuk alloma, Mashhur muhaddis.To’liq ismi:Abu iso Muhammad ibn Savra ibn Muso ibn ad-Dahhok as-Sullamiy (ad-Dariyd) at-Termiziy. U 824 yil Termizda tavallud topdi. U uzoq vaqt Iroqda, Isfahon, Xuroson, Makka va Madinada yashagan. Ustozlari: Imom al-Buxoriy, imom Muslim, imom Abu Dovud, Qutayba ibn Sayyid, Ishoq ibn Muso, Mahmud ibn G’aylon va b. Mashhur muhaddislarni ko’rsatish mumkin. Shogirdlari: Makhul ibn al-Fadl, Muhammad ibn Mahmud, Anbar, Hamid ibn Shiokir, Ahmad ibn Muhammad an- Nasafyun va b. U Termizdan uzoq bo’lmagan Bug’ qishlogida vafot etgan. Asarlari:”Al-jomi”(jamlovchi) “Ash-shamoil an-nabaviya” (payg’ambarning alohida fazilatlari) “ Al ilal fi-l-hadiys” (Hadislardagi og’ishishlik) “Risola fi-l-hilof va-l-jadal” ( hadislardagi ixtilof va baxslar haqidagirisola) “Attarix”, “ Kitob az-zuhd”, (Tavba haqida kitob) “Kitob ul-asmo ba-l-kuna” (Ismlar va laqablar haqida kitob). 1990-yil uning 1200 yilligi bo’lib o’tdi.
ABU NASR FAROBIY (873-950)

To’liq ismi:Abu Nasr ibn Muhammad ibn Uzlug’ Tarxon – jahon madaniyatiga katta hissa qo’shgan Markaziy Osiyolik mashhur faylasuf, qomusiy olim. Forobiy turkiy qabilalardan bo’lgan harbiy xizmatchi oilasida, Sirdaryo qirg’ogidagi Forob qishlog’ida tug’ilgan-O’tror degan joyda tug’ilgan. U tug’ulgan hudud Somoniylar tomonida boshqarib arab xalifaligining chegarasi hisoblangan. Sharq mamlakatlarida uning nomi “Al-Muallim as-soniy”- “Ikkinchi muallim” (Aristotildan keyin), “Sharq Arastusi”deb yuritilgan. U Abu Bashar Matta ibn Yunusdan (870-940) yunon tilini va falsafasini, Yuhanna ibn Xiylon (860-920) dantabobat va mantiq ilmini o’ragandi.tax. u 70 dan ortiq tilni bilgan. Farobiy 949-950 yillarda Misrda, so’ng Damashqda yashab, shu erda vafot etgan va “Bob as-sag’ir” qabristoniga dafn qilingan deyiladi.U 160 da ortiq asar yaratgan. U yozgan asr: ”Uyunul masoil”(masaalalar manbai) “Kitob fi-l navomis” (qonunlar haqida kitob) “Kitob fi-l harakatal-falaka doimatun” (Falak harakatining doimiyligi haqida) va b. Kopgina asarlari bor.

ADIB AHMAD YUGNAKIY(XII-XIII asrlar)

Tug’ilgan joyi Yugnak qishloqda tug’.U ko’zi ojiz bo’lib tug’. U salohiyatli shoir va ahloq muallimidir. U asar “Hibot ul-haqoyiq” 484 misra. 3 ta to’liq qo’lyozmasi 2 ta ayrim parchalari yetib kelgan. U o’zini adab ilmi namoyondasi deb bilgan. U asarida islomiyodob axloq , manaviy axloqiy kamolot sirlaridan talim berishga mo’ljallangan. Saodat yo’li bilim bilan bilinadi deydi Adib. Alisher Navoiy “So’ngakka ilik tur, erangga bilik, Biliksiz eran ul iliksiz so’ngak”ta’rif: Bilim egasi vafot etganda ham uning nomi boqiy qoladi. Frants Rouzental “ilm tantanasi davri”

ABU MANSUR AL-MOTURIDIY(vafoti 945)

Abu Mansur al-Maturudiy sunniy etiqodining ikki yirik oqimlaridan biri bo’lmish Moturidiya oqimining asoschilaridan hisoblanadi. To’liq ismi: Abu Mansur Muhammad ibn Muhammad ibn Mahmud al-Hanafiy al-Moturudiy as-Samarqandiy. Buyuk kalom imomi va fiqh olimi. Samarqand Moturid qish. U Samarqand 944-945 yil vafot etgan. U Abu Bakr Ahmad Al-Juzjoniy, Abu Nasr Ahmad al-Iyodiy, Imom Azam mazhabidagibuyuk olim Nasr ibn Yahyo al-Balhiy, Muhammad ibn al-Fadl kabilarni o’z ustozi deb bilgan. Asarlar:”Kitobi Tavhid” Kitob Maqomat” Kitob rad avamil lil adila lil kabiy “ Kitob Bayon va hum ul-Matazila” Kitob tavilot al-Quron” (Hoji Halifaning_)”Ma hazi ash-sharia”Kitob al jadal” Kitob al-usul” __ ”Tavilotahl as-sunna”. Uni “Imom al-huda”, Imom al Mutakkalim(Hidoyat yo’li imomi va mutakallimlarimomi)O’z. Res. Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 3-dekabrda 2000yilda 1130yillik tavalludi nishonlangan.

ABU ALIIBN SINO(980-1037)

Buyuk Mutaffakir-ibn Sino u Ovropada Avitsenna “Shayx ur-Rayis”, “Olimlar boshlig’i” “Tabiblar podshohi” shifo nomi bilan mashhur. U(asl ismi Husayn, otasining ismi Abdulloh) Buxoroning Afshona qish.da 980 yilda tug’ilgan. 10 yoshidayoq 13 yoshida matematika, mantiq, fiqh, falsafa ilmlari bilan shug’illana boshlaydi.U Abu Abdulloh Notiliy dan falsafani, Hasan ibn Nux al-Qumriydsan tibbiyot ilmini o’rganadi. U 16-17 yoshidayoq mashhur tabibbo’lib taniladi. U 1000-yilda Buxorodan chiqib Xorazmga boradi va u yerda Beruniy, ibn Miskaviyh Abu Sahl Masahiy, Abulhayr Hammor, Abu Nasr ibn Iroq kabi olimlar bilan yaqindan tanishadi. U Qabus ibn Vashmgir saroyida tabib sifatida yashadi. “Kitob al-qonun fit tip”, Kitob un-Najot”, Kitob ul insof” (geometriyaga, astranomiyaga, o’simlik, hayvonot olami, mantiqqa, oid risolalar.) “Hay ibn Yaqzon” falsafiy qissasi. Uisgfaxon, Ray, Hamadon, shaharlariorasida sarson-sargardon yurib 1037 yil18iyunda Isfahon shahrida57 yoshida qulunj kasali orqali o’ladi. Uning asarlari 450 dan oshadi, bizgacha 160ga yaqini yetib kelgan. Uning “Kitob al-qonun fit tip” asari 5 ta mustaqil katta asardan tashkil topgan. Shogirdlari: Abu Ubayd Jurjoniy, Umar Isfaxoniy, Muhammad Sheroziy, Ahmad Ma’suriy, ozorbpoyjonlik Baxmaniyor ibn Marzbon, Yusuf vIyloqiy, shoir Umar Hayyom.. U “Kitob ush-shifo” ko’p bo’limlari, mantiq, musiqa, erning tuzilishi, geolagik jarayonlar, metafizikaga oid qismlari ham lotinchada nashr etilgan. U yunon olimlari Aristotel, Ploton, Ptolamey, Evklid, Galen, Gipakrat asarlarini o’qigan.

ABU RAYHON BERUNIY(973-1048)

O’rta asrning buyuk qomusiy olimi Abu Rayhon Muhammad ibn Ahmad al-Beruniy :astronomiya, fizika, matematika, geodeziya, geologiya, mineralogiya, tarix kabilarni chuqur o’rgandi. U Xorazmda qad. Poytaxti Kotda tu’g.Ustozi: Abu Nasr Mansur ibn Iroq, U arab, sug’diy, fors, suryoniy, yunon, va qad. Yahudiy tillarini va b. Bilgan. (1017-1048 G’aznada hayot kechirgan) Asarlari: “Osor al-boqiya an al qurun al-xoliya”(Qad. Xalqlardan qolgan yodgaorliklar), “Xorazmning mashhur kishilari”, Munajjimlar sanatidan boshlang’ich tushunchalar”, “Xindiston” “Masud Qonuni” “Dorivor o’simliklar haqida kitob” “Saydana” “Fazo haqida”, “Fizika”,”Geodeziya”, “Astronomiyaga kirish”, Jonni davolovchi quyosh kitobi, va b. U yunon olimlari Aristotel, Ploton, Ptolamey, Evklid va musulmon olimlari Al-Xorazmiy, Farg’oniy, Battoniy, Roziy Abu Tammam, ibn Kaysum, Abu Mashar asarlari bilan yaaqindan tanishganlar. Suriyalik tarixchi Xristian Ioanni Bar Ebrey (1226-1286) Unga baho beradi. U haqida Tabriziy, Suyutiy, Qazviniy, Tusiy, Muhammad ibn Mansur al-Allomiy, al-Xuroson kabilar o’z asarlarida aytib o’tganlar. Ko’chalar, Ins-tut, Davlat Mukofoti. 2003-yil 1030 yilligi bo’lib o’tdi.

YUSUF XOS HOJIB(XI asr)

Yusuf Bolosog’uniy Ettisuv o’lkasidagi Kuzo’rda shahrida 1016-1018 yillar orasida tug’ildi. Bu vaqtdfa Qoraxoniylar qo’l ostida edi..Bolasog’un poytaxt. U “Qutadg’u bilig” asarini 50 yoshida yozib tugatgan. Yusuf Ulug’ Xos Hojib o’z asarini xoqon Nasriddin Tavg’ochulug’ Bug’ro Qoraxon Abu Ali Hasan Xorunxon binni Arslonxon (1075-1103 yillar davomida Qorahoniylar davlatini boshqargan) U arab va fors til. bilgan. (Bu tug’mish elindin chiqib borg’oni, Kitobni qo’shibon tugal qilg’oni.(tug’ilgan yurtidan chiqib borgani, kitobni jamlab tugal qilgani.) 3 bosqich muqaddima: 1 Nasriy muqaddima,(38 satr); 2 she’riy muqaddima (77 bayt); 3 Muqaddimaviy boblar (II Bob, 390 bayt).2003- yil uning o 985 yil bo’ldi.

MAHMUD QOSHG’ARIY(XI asr)

U markaziy osiyoda ilk o’rta asr madaniyatining buyuk arboblaridan bo’lgan. U XI asrda Mavorounnahrda Qoshg’arda tug’uligan,(otasi Husayn, bobosi Muhammad) U “Devon lug’atit turk” kitobini 1074-75 (hij. 469) yilda tugatgan. Abulqosim Abdulloh binni Muhammad al-Muqtadoga bag’ishlagan. Yuqori Chin, butun Movorounnahr, Xorazm, Farg’ona, Buxoro, Shimoliy afg’aniston (hozirgi). (“Ali er to’ngamarsiyasi” Qish va yoz munozarasi.44 satr.) (Kelsa agar xonang uzra g’arib mehmon. Bor narsangni oldiga qo’y, bo’l mehribon.) Uning tarix ertnografiya, tarix-jug’rofiya hususidagi kenr bilim doirasim, til va adabiyot sohasidagi qomusiy salohiyati, tadqiq qudrati bugungi kunda ham hayratlanarli darajada edi. Fitrat, S. Mutallibov, I. V. Stebleva. V. V. Reshetov. G’ Abdurahmonov. A. Rustamov. kabi olimlar uni qadimgi turkiy tillarni o’rganishga buyuk hissa qo’shgan o’z davrining o’ta bilimdon olimi ekanligini takidlaydi. U qiyosiy tilshunoslikning asoschisi.

MAHMUD AZ-ZAMAHSHARIY (1075-1144)

To’liq ismi: Abul QosimMahmud ibn Umar az-Zamahshariy 1075 yil 19 mart kuni (467rajob oyi 27 kun.) Xorazm Zamahshar. Uning otasi serfarzand bo’lgan. Uning bir oyog’i yog’ochdan bo’lgan. Tikuvchi. U arab va adabiyot va diniy talimlarni yaxshi bilgan. Buxoroga boradi. 1118 yilda U og’ir kasal bo’ladi va keyin ilmga bag’ishlaydi. Ustozlari: Abu Mudor Mahmud ibn Jariyr al-Dabbiy al-Isfahonmiydir. Hadis: shayx ul-islom Abu Mansur Nasr al-Xarisiy, Abu Saad ash-Shaqqoniy, Abul Xatot ibn Abul Batar. Fiqh va naxv: Abu Bakr Abdulloh ibn Talxat ibn Muhammad ibn Abdulloh al-Yabiyriy al-Andalusiy, ash-shayh as-Sadiydal-Xayyatiy. Lug’at ilmini: Abu Mansur Mavhud ibn al-Xadar al-Javoliqiy. JORULLOH. Xorazmda 1144yil 14 aprel kuni vafot. (hij. 538 aragfa kechasi)U 50 dan ortiq arab gramatikasi, lug’atshunoslik, adabiyot, apuz ilmi, jug’rofiya, tafsir, hadis va fiqhga oid asar yozgan. “Al Mufassal”(1121yil) ,Al-Unmazar(namuna) “Muqaddimat ul-adab” (1137yil tugallangan) Kitob al jibol va-l-amkina va-lmiyoh” ”Asos al-balog’a”(notiqlik asosi) “Devon ush-she’r” (nozik iboralar.) 1876y. Parijda,1870y.Qohirada 1884 y. Buyrutda, 1896y.Qozonda.U “Ustoz ul-arab va-l-alam” “Fahri Xvarazm” 2005 uning tavalludiga 930yil.

AHMAD YASSAVIY (1041-1167)

XII asrda Markaziy Osiyoda paydo bo’lgan ilk tasavvufiy tariqatnibg asoschisi Xoja Ahmad Yassaviy 1041 yil Saramda, Shayx ibrohimoilasida dunyoga keldi. U bobosi Arslonqul va mashhur olim Shahobiddin Isfijobiydan tarbiya oladi. So’ng Buxoroga borib Yusuf Hamadoniydan talim oladi. U talim olib, o’z tariqatini yaratgan. U 63 yoshga kirgach, er ostida hujra, qolgan umrini toat ibodatda o’tqazgan 125 va 133yil umr ko’rgan. Asari “HIKMAT” Yassaviya” talimotidagi poklik, halollik, to’g’rilik, mehr shafqat, o’z qo’l kuchi, peshona terihalol mehnati bilan kun kechirish.

“Beshak biling bu dunyo barcha xalqdan o’taro, Ishonmag’il molingga, bir kun qo’ldan ketaro, Oto,ono, qarindosh qayon ketdi fikr qil, To’rt oyoqlik cho’pin ot bir kun sanga etaro. Mutasavvuf donishmand, insonparvar shoir hisoblanadi.2001 yil uningtavaludiga 960yil bo’ladi.

NAJMIDDIN KUBRO (1145-1221)

Musulmon olamidagi eng zabardast donishmandlardan biri.Abul-Jannob va Tomatul Kubrolaqabi. Kubroviya yoki Zahobiya tariqatining asoschisi.to’liq ismi:Ahmad ibn Umar ibn Muhammad Xivaqiy al-Xorazmiydir. Shogirdlari Najmiddin Roziy, Majiddin Bag’dodiy, Sdiddin Hamaviy, Sayfuddin Bahorziy va Bahouddin Valad; U 540 yil dunyoga keladi. U bolaligidan ilm izlab Misrga boradi. U Ruzbehon Vazzon al-Misriy. Ruzbehon o’z qizini unga nigohlab beradi. So’ng u Tabrizga borib Imom Abu Mansur Hafda islomiy ilmlarni o’rganadi. Va shayx Bobo Faraj, Ammo Yasir, Ismoil Kasriy. Najmiddin Kubro Chingizxon qo’shinlar 1221yil tomonidan o’ldirilgan. Urganch. Bahouddin Valad Balh – “Sultonul ulamo”. Asarlari: “Favo’ix al-Jamol va faovtix al- Jalol” “Al usul al ashara” “Risolat al-Xoif. Al xaim min laumon al-lam” “Risolatun odob ul zokirin. Uning talimotiga ko’ra inson Xaqiqat asroriga etishish uchun 10 asosga tayanmog’i lozim: 1Tavba, 2.Zuhd fi dunyo(lazzatlardan voz kechish) 3.Tavakkal. 4.Qanoat. 5.Uzlat. 6Mulozat az-zikr (uzluksiz zikr.) 7Tavajjuh- xudoga muhabbat qo’yish. 8.Sabr. 9.Muroqaba(tafakkurga g’arq bo’lish) 10.Rizo.

BURHONIDDIN AL-MARG’INONIY (1123-1197)

Buyuk faqih Ali ibn Abu Bakr ibn Abd yl-Jalil al-Farg’oniy ar-Rishtoniy al-Marg’inoniy 1123 yil 23 sentabr tug’ilgan. Quronni, Hadis ilmlarini mukammal egallab, fiqh – islom huquqshunosligi borasida benihoya chuqur ilmga ega bo’lgan. Asarlari: ”Bidoyat al-muntahiy”, “Kifoyat al Muntahiy”, “Nashr un Mashab (Mazhabning yoyilishi.) Kitob ul-Mazid (Ilmni ziyoda qiluvchi kitob.) Kit al faroiz. (Farzlar kitobi.) “Hidoya” asari mavjud. (1178 Samar.) 2000 yil 910 yilligi keng nishonlandi. Hidoyaning birinchi kitobi 1994 yil.

Amir Temur (1336-1405)

A.T. ibn amir Tarag’ay 1336y 9 aprelda Kesh (Shahris.) viloyatining Ho’ja Ilg’or tug’. U hat-savod chiqarib, Tibbiyot, piyoziyot, falakiyot, me’morchilik, tarix va falsafailmlarini o’rg. Yurk, arab, fors, xalqlar tarixini, diniy dunyoqarash va falsafiy biliumlarni. Birinchi davr (1360-1385) Movorounnahrni mo’g’ul xonligida ozod qilib yagona markazlashgan davlat tuzdi. Ikkinchi davr(1386-1405) 2.3.5yillik deb ataluvchi mamlakatlarga yurish qiladi. U Movorounnahrni va Xurosonni yirik Markazlashgandavlat tashkil etdi. Tartib-intizom, savdo-sotiq, hunarmandchilik, kengaytirishga imkoniyat yaratish, soliqlarni tartibga solish, mamlakat himoyasini ta,minlash usonggi yillarda Eron, Iroq, Zakavkaze mamlakatlstiHindiston, Oltin o’rda va Turkiya bilan janglarda g’olib bo’lib, saltanat hududida sharqda U To’xtamishxonni 1379yilda O’rusxonni engib, Oq O’rda taxtiga To’xta. O’tqazadi. U to’xta. Oltin O’rda 1395-y 15 ap.da yo’q qildi. 1365 y. Qarshi, 1370 y. Samarqand, 1380 y. Kesh atrofini mudofasini, atrofini zo’r qilgan. Unin saroyida Mavlono Abdujabbor Xorazmi, Mavlono Shamsuddun Munshi, Mavlono abdullo Lison, Xo’ja Afzal. U Vizantiya, Venetsiya, Genuya, Isponiya, Fransiya, Angliya va boshqa dav. Bilan diplomatik aloqalarni olib borgan. 19968 Mo’minov. 1996 yil A.T yili deb E’lon qilindi.

BOHOUDDIN NAQSHBAND (1318-1389)

Naqshbandiya asoschisi Xoja Muhammad Bahouddin Naqshband Buxoro yaqinidagi Qasri Hiniuyon (qasri Orifon) 1993 y.da 675 yilligi o’tqazildi.

MIRZO ULUG’BEK (1394- 1449)

U Eronning g’arbidagi Sultoniya shahtida Bobosi temur yurushda vaqtida tug’. U Shoxrux Mirzoning to’ng’ich o’g’li b-b, U Muhammad Tarag’ay ismi berilgan. U 17 toshida (1411-y.) U Saroymulkxonim tarbiyasida bo’lgan. Ushoh Malik Qozizoda Rumiy. Asarlari Zij Zij Ulug’bek, Zij Jadidi Guragaoniy, Risolai Ulug’bek(Hindistonsda. Aligarf) Tarixi Alba urus. (To’rt ulus tarixi.) 1449 yil Samarqandda Fojiali o’lim topdi. 1994 yil 600 yuilligi Parij da ham YUNESKO tashkiloti bilan uchrashuvlar bo’lib o’tdi