Immunitet haqida ta’limot. Ma’ruza mashg‘ulotini o‘qitish texnologiyasi

Komplement bog’lash reaksiyasi juda sezgir va spesefik reaksiya bo’lib, ikki sistemadan iborat: bakteriologik va gemolitik sistemalar bakteriologik sistemada, spesefik antigen va antitelalar bo’lib ular bir-biriga yopishib kompleks hosil qiladi. Unga esa komplement adsorbsiyalanadi. Agar antigen va antitelo birikmasa komplement boglanmaydi, erkin qoladi. Bu reaksiyada komplement xolatini (erkin yoki bog’langan) bilish uchun gemolitik sistemadan foydalaniladi. Gemolitik sistema qo’yning eritrositlari va maxsus gemolitik zarbdob- gemolizindan iborat. Gemolitik sistema bakteriologik sistemaga qo’shiladi, komplement erkin bo’lsa, eritrositlar gemoliz bo’lib, aralashma qizaradi. Bu manfiy natija hisoblanadi. Agar komplement bakteriologik sistemada bog’lansa, eritrositlar gemoliz bo’lmaydi va probirka tagiga cho’kadi. Bu musbat natija hisoblanadi. Demak, bu ikki sistemani bog’lovchi-komplement. Komplement hamma hayvonlar qonida bo’ladi lekin dengiz cho’chqasi qon zardobi tarkibida juda ko’p bo’ladi. Komplement zardobida germolabim bo’lib, u 56⁰C haroratda parchalanib aktivligini yo’qotadi.
Immunoprofilaktika va immunoterrapiya. Vaksina–biologik preparat bo’lib, organizmda sun’iy aktiv immunitet hosil qilish uchun ishlatiladi. Vaksina o’z tabiati va tarkibi jihatidan turli xil bo’ladi. Tirik kuchsizlanti rilgan vaksinalar, o’ldirilgan (inaktivasiyalangan), kimyoviy assosiasiyalan gan vaksinalar, shuningdek anatoksinlar. Tirik kuchsizlantirilgan vaksinalar mikrob kulturalarini ular uchun noqulay bo’lgan sharoitda o’stirish bilan olinadi. Uzoq muddat saqlash maqsadida quruq–tirik vaksinalar tayyorlan gan. Tirik vaksinalarga – kuydirgi vaksinani (STI), brusellyozga qarshi vaksina (shtamm 19), tuberkulyozga qarshi (BSJ), cho’chqa paratifiga qarshi (TS-177), chechak, quturish va boshqa yuqumli kasalliklarga qarshi vaksina lar misol bo’ladi. Inaktivasiyalangan (o’ldirilgan) vaksinalar mikroblarni qizdirish yoki kimyoviy usullarda zararsizlantirish yo’li bilan tayyorlanadi. Bunday vaksinalar xavfli emas, lekin tirik vaksinaga nisbatan (immunitet qisqa bo’ladi) samaradorligi pastroqdir. Shunday bo’lsa-da ular hozirgacha keng qo’llanib kelmoqda. Bunga qorasonga qarshi vaksina, yirik shohli hayvon, qo’y va echki gemorragik septisemiyasiga qarshi, yosh hayvonlar ning diplokokk septisemiyasiga qarshi vaksinalar misol bo’ladi.
Himyoviy vaksinalar ad’yuvantlar bilan birikkan mikrob hujayralari ning antigen kompleksidan iborat. Ad’yuvantlar sifatida alyumeniy gidrook sidi, achchiqtosh va h.k. ishlatilib, ular antigen qismchalarini yiriklashtirib organizmga yuborilgan joyida depo hosil qiladi. Antigen sekin so’rilib immunitet muddati uzayadi. Bunga cho’chqalar samarasiga qarshi vaksina misol bo’ladi.
Assosiasiyalangan vaksinalar har xil yuqumli kasallik qo’zg’atuvchilari mikrob kulturalari aralashmasidan tayyorlanadi. Assosiasiya tarkibida bir-birining immunogenlik xususiyatlarini yo’qotmaydigan mikroblar-qo’zg’atuvchilardan iborat bo’lishi kerak. Bu vaksina bir vaqtda bir necha kasalliklarga qarshi immunitet hosil qilishi samarador va dolzarb hisobla nadi.
Anatoksinlar ekzotoksinlarga (qotma va h.k) formalin qo’shish va 38-40⁰C da termostatda bir necha kun saqlash yo’li bilan olinadi. Anatoksinlar antitoksik immunitet hosil qiladi. Odatda bunday immunitet uzoq saqlanadi.