Ilmiy tadqiqot metodologiyasi, ilmiy adabiyotlar va manbalar, ma’lumotlar bazasi bilan ishlash

Ilmiy tadqiqot metodologiyasi, ilmiy adabiyotlar va manbalar, ma’lumotlar bazasi bilan ishlash.
Muayyan bir mavzu sohasida ma'lum bo'lgan va hali ma'lum bo'lmagan axborot, bilim va ko’nikmalarni assotsiatsiya qilish orqali aniqlay bilish talabalar, tadqiqotchilar uchun muhim sanaladi. Akademik doiralarda bu adabiyotlar tahlili deb nomlanadi va ushbu tahlil muayyan mavzu holatini tushunishga, u bilan olib borilayotgan tadqiqotlar bilan bog'liqlikni va ushbu bilimlardagi bo'shliqlarni aniqlashga imkon beradi. Adabiyotlar tahlili diqqat markazidagi munozarani hal qilib qo'shimcha tadqiqotlar o'tkazish zarurligini aniqlaydi. Adabiyotlar tahlili o'quvchilarga muallifning mavzuni qat'iy tushunishining zaruriyatini namoyish etadi. Bu muallifni asarning umumiy dalillariga nisbatan ishonch va sodiqlik bilan ta'minlaydi. Natijada avvalgi barcha adabiyotlarni ko'rib chiqish hamda hisobot berish orqali avvalgi adabiyotlarning zaif jihatlari va kamchiliklari yanada ravshanroq ko’rina boshlaydi. Bu nafaqat aniq bir tadqiqot savolini o'rganish uchun ehtiyojni izlash yoki muhokama qilishda yordam beradi, balki qo'shimcha tadqiqotlar nima uchun kerakligi haqidagi dalillarni yaxshiroq shakllantirishga ham yordam beradi. Adabiyotlar tahlili maqsadi va uning ma’lum bir tadqiqotga qo'shadigan hissasini ta'riflashdan oldin, uning aynan nima emasligini ta’kidlab o’tish joizdir. Adabiyotlar tahlili - bu muayyan mavzu bo'yicha individual manbalarni umumlashtiradigan va ta'riflaydigan izohli bibliografiya emas. Aksincha, adabiyotlar tahlili ma'lum mavzular va ko'rsatmalarni tushuntirishga tegishli manbalarni birlashtiradi, yaxlit holatga keltiradi. Izohli bibliografiya va adabiyotlarni ko'rib chiqish o'rtasidagi farq, Axelrod va Kuper (2012)1 ma'lumotlariga ko'ra, harakatsiz rasmlar va kino o'rtasidagi farqga o'xshaydi. Filmda harakatsiz rasmlar bor, lekin bu ularni mazmunli hikoya chizig'iga bog'laydi. Adabiyotlar tahlili - bu ayni bir shaxsning g'oyalari, dalillari va taxminlarining namoyishi emas. Aksincha, o’sha shaxsning da'volari tadqiqotchilar tomonidan o'tkazilgan ilmiy ishlar yoki nufuzli olimlar tomonidan ilgari surilgan nazariyalarga asoslangan bo'lishi kerak. Mavjud adabiyotlarni ko'rib chiqayotganda, aniq bir nuqtai nazarni qo'llabquvvatlaydigan manbalarni tanlanmasligi va qarama-qarshi nuqtai nazarga ega bo'lgan manbalarga e'tibor berilmasligi kerak. Tahlil davomida shaxsiy fikr va qarashlar va ularni qabul qilishning mantiqiy asoslarini keltirib o’tish mumkin, lekin ayni paytda har xil yondashuvlar va nuqtai nazarlarning qiymatini tan olish, har xil pozitsiyalarni taqqoslash va solishtirish, har birining ijobiy va salbiy tomonlarini aytib berish kerak hisoblanadi. Adabiyotlar tahlili sohadagi muayyan bir mavjud adabiyotni aks ettirmasligi kerak (Boote & Beile, 2005)2 . Buning o'rniga, unda o'rganilayotgan mavzuni yangi fikrlash va tushunishga yordam beradigan yangi va ijodiy nuqtai nazardan mavjud bilimlarni taqdim etishni maqsad qilingan bo’lishi kerak. Adabiyotlar tahlilini yozish haqiqatan ham murakkab va qiyin jarayon bo'lib, ko'plab sa’y-harakatlarni talab etadi. Bu mavzuni aniqlash va ilmiy asarlarni mazmunli va izchil bir butunga joylashtirish, tahlil qilish, tanqid qilish va bog'lash ko'nikmalarini talab qiladi. Bu urinishni bajarish, ba'zida boshlang'ich va ilg'or talabalarni, shuningdek, yangi tadqiqotchilar hamda shogird mualliflarini biroz qo'rqitishi mumkinligi tabiiy. Bundan tashqari, adabiyotlarni tahlilini tayyorlash san’ati muayyan bir texnik formulaga qat'iy rioya qilmaydi. Oldingi tadqiqotlarni baholash va sintez qilish usullari (masalan, miqdoriy, sifatli va aralash metodlar), ularning tuzilishi va uslubi tadqiqotchilarning bilim va tadqiqotga nisbatan har xil yondashuvlarga asoslangan nuqtai nazarini aks ettirishi kerak. Shu kabi yondashuvlar doirasini hisobga olgan holda, ko’pgina adabiyotlalr tahliliga bag’ishlangan manbalar uchta asosiy turdagi ko'rib chiqishga qaratilgan nazariyani taklif qiladi, jumladan: tizimli, an'anaviy - hikoya shaklida va germenevtik-fenomenologik tarzda. Bu jarayonda ushbu uchta turga xos bo'lgan xususiyatlarni tavsiflanadi va har biriga xos bo'lgan xususiyatlar ajratib ko'rsatiladi. Ijtimoiy va gumanitar fanlar bo'yicha dissertatsiyalar va tezislarga adabiyotlar tahlilini o'z ichiga oladigan to'rtta asosiy format mavjud: an'anaviy oddiy, an'anaviy murakkab, mavzuga asoslangan va maqolalar to’plami. Ushbu formatlarning har birida tahlil o’ziga xos shaklda yaratiladi. Yozuvchi sifatida, adabiyotlar tahlilini o'quvchilar uchun iloji boricha aniqroq qilish ilmiy ish muallifining zimmasidadir. Yozish bo'yicha maslahatlar va ritorik qurilmalar har bir xatboshiga bitta fikrni, o'tish belgilarini, takrorlanadigan iboralarni, sarlavha va pastki sarlavhalarni va xulosa jadvallarini o'z ichiga oladi. Quyidagi toifalarga qaratilgan ushbu oltita baholash matritsasi yordamida tahlilni qayta ko'rib chiqish va takomillashtirish taklifi berilgan: (a) kirish qismi, (b) mavzuni bilish va tushunish, (v) tashkiliylik va yakuniy muhokama, (d) dalillarni tuzish va sintez jarayoni, (e) muallifning nuqtai nazari va fikrlaridagi izchillik, (f) formatlash va yozish mexanikasi. Umuman olganda, o’rganilgan manbalarga asosan aytishimiz mumkinki, adabiyotlar tahlili bu - adabiyotlarni ilmiy ish yozish jarayonida qayta ko'rib chiqib, mavzuga oid manbalarni taqrizchi ko’zi bilan tanqidiy o’rganish jarayonidir. Adabiyot tahlilini fandagi vorisiylik, tarixiylik, to’ldiruvchanlik tamoyillarining amalga oshishini ta’minlab, ilmiy yutuqlarning poydevori sanaladi.
Фойдаланилган адабиётлар
1. Axelrod, R. B., & Cooper, C. R. (2012). Axelrod and Cooper concise guide to writing (6th ed.). Boston: Belford/St. Martin.
2. Boote, D. N., & Beile, P. (2005). Scholars before researchers: On the centrality of literature review in dissertation preparation. Educational Researchers, 34(6), 3–15.
3. Hakimovich, H. N., Khodiyevna, R. R., Mustafakulovna, M. O., & Narzulloevna, A. S. (2020). EDUCATION SYSTEM MISSION IN THE CONDITIONS OF CIVIL SOCIETY DEVELOPMENT. Journal of Critical Reviews, 7(5), 832-837.
4. Аллаярова, С.Н. (2020). ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ ТЕХНОЛОГИЙ В УЧЕБНОМ ПРОЦЕССЕ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ (на примере Узбекистана). Научный вестник Наманганского государственного университета , 2 (7), 342-350