Ilmiy tadqiqot metatalogiyasi

Ilmiy tadqiqot metatalogiyasi

By Bahriddinov Xondamir

Bu har qanday fanning mavjudligi va rivojlanishining bir shakli. Tadqiqot faoliyati – bu yangi bilimlarni olishga va uni amalda qo’llashga qaratilgan faoliyat. Ilmlar bilim sohasi, predmeti va asosiga ko’ra tasniflanganiga qaramay ilmiy tadqiqotlar har qanday fanning ajralmas qismini tashkil qiladi.

Bu har qanday fanning mavjudligi va rivojlanishining bir shakli. Tadqiqot faoliyati – bu yangi bilimlarni olishga va uni amalda qo’llashga qaratilgan faoliyat. Ilmlar bilim sohasi, predmeti va asosiga ko’ra tasniflanganiga qaramay ilmiy tadqiqotlar har qanday fanning ajralmas qismini tashkil qiladi.

• “Ilmiy tadqiqot” tushunchasi – bu o’rganilayotgan ob’ekt, hodisa yoki jarayonni, ularning ichki tuzilishi va aloqalarini har tomonlama o’rganishga va shu asosda inson hayoti uchun foydali natijalarni joriy etishga qaratilgan faoliyat. Ilmiy mutaxassislar fanni o’rganishda kerakli ilmiy tadqiqotlarni to’g’ri olib bora olishlari uchun deyarli barcha oliy o’quv yurtlarida “ilmiy tadqiqotlar asoslari” fani o’rganiladi. —

Bu fan o’qitishning ajralmas qismi bo’lib, olimni mustaqil tadqiqot faoliyatiga tayyorlashning muhim bosqichidir. “Ilmiy tadqiqot asoslari” fani kursi quyidagi tipik muammolarni hal qilishga yordam beradigan bilimlarni shakllantirishga qaratilgan:

Bu fan o’qitishning ajralmas qismi bo’lib, olimni mustaqil tadqiqot faoliyatiga tayyorlashning muhim bosqichidir. “Ilmiy tadqiqot asoslari” fani kursi quyidagi tipik muammolarni hal qilishga yordam beradigan bilimlarni shakllantirishga qaratilgan:

Ob’ektlar va jarayonlarni matematik modellashtirish; ularning tadqiqotlari va ushbu usulni amalga oshirish algoritmini ishlab chiqish;

• Jarayonlar va ob’ektlarni tahlil qilish va eng maqbul parametrlarni olish uchun ularning modellarini yaratish; —

Eksperimental tadqiqotlar dasturlarini tuzish, ushbu dasturlarni amalga oshirish, shu jumladan zarur texnik vositalarni tanlash, natijalarni qabul qilish va qayta ishlash;

Eksperimental tadqiqotlar dasturlarini tuzish, ushbu dasturlarni amalga oshirish, shu jumladan zarur texnik vositalarni tanlash, natijalarni qabul qilish va qayta ishlash;

Davom etayotgan tadqiqot jarayonida olingan natijalar to’g’risida hisobot tuzish.

• “Ilmiy tadqiqot asoslari” fanini o’rganish jarayoni quyidagi asosiy bo’limlardan iborat: —

1. Uslublar ilmiy bilimlar.

1. Uslublar ilmiy bilimlar.

2. Nazariy va empirik tadqiqot usullari.

Va ularning bosqichlari.

4. Yangi texnik ob’ektlarni ishlab chiqish va loyihalash tartibi.

5. Nazariy tadqiqotlar.

6. Jismoniy jarayonlar va ob’ektlarning modellarini qurish.

7. Eksperimental tadqiqotlar o’tkazish va ularning natijalarini qayta ishlash.

• Tadqiqot o’tkazish uchun turli sohalar fanlar faqat ma’lum bir fanlarda mumkin bo’lgan umumiy va o’ziga xos usullardan foydalanadi. Masalan, agronomiyada ilmiy tadqiqotlar asoslari, ammo bunday tadqiqotlarni olib borish usullaridan tubdan farq qiladi. Mavjud usullar Tadqiqotlarni bitta umumiy tasnifga ko’ra tasniflash mumkin: — :

Shunday qilib, butun metodologiyani hech qanday usulga aylantirish mumkin emas, hatto u eng muhim bo’lsa ham. Haqiqiy olim va tadqiqotchi faqat bitta ta’limotga tayanolmaydi va o’z tafakkurini faqat bitta falsafa bilan chegaralay olmaydi. Demak, butunlik alohida mumkin bo’lgan usullardan iborat emas, balki ularning “mexanik birligini” tashkil qiladi.

Shunday qilib, butun metodologiyani hech qanday usulga aylantirish mumkin emas, hatto u eng muhim bo’lsa ham. Haqiqiy olim va tadqiqotchi faqat bitta ta’limotga tayanolmaydi va o’z tafakkurini faqat bitta falsafa bilan chegaralay olmaydi. Demak, butunlik alohida mumkin bo’lgan usullardan iborat emas, balki ularning “mexanik birligini” tashkil qiladi.

• Ilmiy bilimlarning asosini tashkil etuvchi metodologiya – bu har xil darajadagi, harakat va yo’nalishning turli sohalari, mazmuni va tuzilmalarining dinamik, yaxlit, murakkab bo’ysungan tizimlari. Tadqiqotni o’zi o’tkazishdan tashqari, olingan natijalarni patentlash ham muhim ahamiyatga ega. Shu sababli, zamonaviy yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlashda patentshunoslik va ilmiy tadqiqotlar asoslari kabi fanlar nihoyatda muhimdir. —