Ilmiy tadqiqot metadologiyasi

Adabiyotlar:

1. 
   Mirаhmеdоv M., Tоhirоv M. Ilmiy tаdqiqоtlаr mеtоdоlоgiyasi - Tоshkеnt: Tеmir yo’llаri instituti nаshriyoti. 2012. 456 b
   
2. 
   Shеrmuhаmеdоvа N.А. Ilmiy tаdqiqоt mеtоdоlоgiyasi.-Tоshkеnt: Nоshir, 2020. - 480 b.
   

2-Mavzu: Fаnlаrning tаsnifi.

Mashg’ulot rejasi:

1.Fanlar tasniflga oid qarashlar tarixi

2. Dinamik va statik qonuniyatlar

3. Ilmiylikning mantiqiy mezoni

4. Analitik va sintetik bilim
Seminar materiallari

1. 
   Hozirgi vaqtda ijtimoiy, texnikaviy va tabiiy fanlardan tashqari yana qanday fanlar ham farqlanadi?
   

1. 
   Fundamental va amaliy, nazariy va eksperimental
   
2. 
   Bevosita bunyodkor kuch funksiyasida
   

V) Loyihalash-konstruksiyalash funksiyasiga

G) Texnogen sivilizatsiya

2. 
   Fanda foydalaniladigan bilish me’yorlari va vositalari sifatida odatda, quyidagilar qayd etiladi?
   

1. 
   Mazkur davrga xos bo‘lgan va o‘rganilayotgan sohaning xususiyatiga tatbiqan muayyanlashtiriladigan: bilish me’yorlari va ideallari; dunyoning ilmiy manzarasi; falsafiy asoslar,
   
2. 
   Qoralash, befarqlik (u yoki bu fan o‘z holicha rivojlanishiga yo‘l qo‘yib beradi); rahnamolik va ekspluatatsiya qilish
   

V) Ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida, ko‘p sonli munosabatlar, shu jumladan iqtisodiy, ijtimoiy-ixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy

G) Yo faoliyat shakli, yo muayyan fanga doir bilimlar tizimi yoki majmui, yo ijtimoiy institut

3. 
   Fanga nimalar xos?
   

1. 
   Izchillik, ishonchlilik, asoslilik, isbotlilik
   
2. 
   Ishonchlilik, asoslilik
   

V) Isbotlilik, izchillik

G) Asoslilik, isbotlilik

3. Obyektivlik, qanday tamoyil sifatida amal qiladi?

1. 
   Subyekt va uning bilish faoliyati vositalari bilan bog'liq barcha narsalami bilimdan chiqarib tashlash taomili sifatida tasawur qilingan
   
2. 
   Ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy
   

V) Bilimning o‘z obyekti bilan mos kelishini qayd etuvchi

G) Tavsiflash, tushuntirish, progn

4. 
   Obyektivlik, qanday tamoyil sifatida amal qiladi?
   

1. 
   Bilimning o‘z obyekti bilan mos kelishini qayd etuvchi
   
2. 
   Tavsiflash, tushuntirish, progn
   

V) Ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy

G) Subyekt va uning bilish faoliyati vositalari bilan bog‘liq barcha narsalami bilimdan chiqarib tashlash taomili sifatida tasawur qilingan

5. 
   Kimning flkriga ko‘ra, obyektivlikning bu ikkinchi ma’nosi, Yevropa xristian madaniyati kontekstida insonning gunohkor, «buzuq» tabiati haqidagi tasawurlar bilan bog‘Iiq bo‘lgan?
   

1. 
   V.Porus
   
2. 
   V.Geyzenberg
   

V) V.Ilin

G) Fridrix Rapp

6. 
   F.Girenok obyektivlik tamoyilini qanday ta’riflashni taklif qiladi?
   

1. 
   Bilimning o‘z obyekti bilan mos kelishini qayd etuvchi
   
2. 
   Dunyo to‘la belgilangan, basharti uning to‘liqligi inson bilan birga, biroq tafakkurdan qat’i nazar shakllangan bo‘Isa
   

V) Subyekt va uning bilish faoliyati vositalari bilan bog‘liq barcha narsalami bilimdan chiqarib tashlash taomili sifatida tasawur qilingan

G) Ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy

7. 
   Bilish subyekti deganda nima tushuniladi?
   

1. 
   Inson (subyekt)ning faolligi qaratilgan borliqning parchasi, tabiiy yoki ijtimoiy borliqning qismi
   
2. 
   Bilimning o‘z obyekti bilan mos kelishini qayd etuvchi
   

V) Ongga va moijalga ega bo‘lgan faol harakat qiluvchi individ yoki individlar guruhi (jamiyat)

G) Subyekt va uning bilish faoliyati vositalari bilan bog‘liq barcha narsalami bilimdan chiqarib tashlash taomili sifatida tasawur qilingan

8. 
   Bilish obyekti deganda nima tushuniladi?
   

1. 
   Loyihalash-konstruksiyalash funksiyasiga
   
2. 
   Ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy
   

V) Subyekt va uning bilish faoliyati vositalari bilan bog‘liq barcha narsalami bilimdan chiqarib tashlash taomili sifatida tasavvur qilingan G) Inson (subyekt)ning faolligi qaratilgan borliqning parchasi, tabiiy yoki ijtimoiy borliqning qismi

9. 
   «Ilmiylik mezonlari» monografiyasi muallifi kim?
   

1. 
   V.IIin
   
2. 
   V.Porus
   

V) Fridrix Rapp G) V.Geyzenberg

10. 
    Ilmiylik mezonlari bir tartibli bo‘Imagani uchun ularni tasniflash va V.IIin fikriga ko‘ra necha guruhga ajratish lozim?
    

1. 
   2
   
2. 
   3 V) 4 G) 5
   

11. 
    «Mutlaq haqiqat» atamasi necha xil ma’noda keladi?
    

1. 
   3
   
2. 
   2 V)1 G) 4
   

12. 
    Analitik bilim tafsilotlarni nimalarni aniqlash imkonini beradi?
    

1. 
   Asosiy negizda mavjud mazmunning butun salohiyatini aniqlash
   
2. 
   Mutlaqo yangi mazmunning yaratilishiga olib keladi
   

V) Mezonlari fanni nofandan formal ziddiyatsizlik, tajribada sinalish

G) Gipotezalariga talablardan tashkil

13. 
    Ilmiylik mezonlari V.IIin fikriga ko‘ra 3 guruhga bo‘Iinadi. «В» guruhini toping.
    

1. 
   Mezonlari tarixan o‘tib keluvchi normativlar, ontologik sxemalar va mavjudlik gipotezalariga qo‘yiladigan talablardan tashkil topadi.
   

В) Fanning keyingi rivojlanish jarayonida o'zining mazmunini saqlab qoladigan va rad etilmaydigan, balki faqat »muayyanlash- tiriladigan va yangi mazmun bilan boyitiladigan bilim tushuniladi

V) «So'nggi instansiyadagi haqiqat»ni, ayrim o‘ziga xos gnoseolo- gik idealni anglatadi. Shu ma’noda haqiqat bilishning biron-bir darajasida ro'yobga chiqmaydi, unga erishib bo‘lmaydi, u - metafora

G) Ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida, ko‘p sonli munosabatlar, shu jumladan iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy- tashkiliy

14. 
    Ilmiylik mezonlari V.IIin fikriga ko‘ra 3 guruhga boMinadi. «V» guruhini toping.
    

1. 
   Mezonlarini bilimning professional ajratilgan tarmoqlariga qo'yiladigan fanga doir ilmiylik mezonlari tashkil etadi
   
2. 
   Mezonlari tarixan o‘tib keluvchi normativlar, ontologik sxemalar va mavjudlik gipotezalariga qo'yiladigan talablardan tashkil topadi
   

V) Mezonlari fanni nofandan formal ziddiyatsizlik, tajribada sina- lish, oqilonalik, tiklanuvchanlik, intersubyektivlik yordamida farq- laydi

G) Ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida, ko‘p sonli munosabatlar, shu jumladan iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy

15. 
    Sintetik bilim qay variantda tug‘ri ko‘rsatilgan?
    

1. 
   Nafaqat umumlashtirish, balki mutlaqo yangi mazmunning yaratilishiga olib keladi
   
2. 
   Tafsilotlami, xususan, asosiy negizda mavjud mazmunning butun salohiyatini aniqlash imkonini beradi
   

V) Mezonlarini bilimning professional ajratilgan tarmoqlariga qo‘yiladigan fanga doir ilmiylik mezonlari tashkil etadi

G) Fanning keyingi rivojlanish jarayonida o‘zining mazmunini saqlab qoladigan va rad etilmaydigan, balki faqat muayyan- lashtiriladigan va yangi mazmun bilan boyitiladigan bilim tushuniladi

16. 
    Ilmiy bilim majmuiga nisbatan nechaga boMinadi?
    

1. 
   1
   
2. 
   2
   

V) 4

G) 3

17.Texnika fanlarining ikki tarmog‘i qay variantda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

1. 
   Texnikada yuz berayotgan jarayonlarni tavsiflashga qaratilgan deskriptiv tarmoq
   
2. 
   O^lz faoliyatida rioya qilishi lozim bo‘lgan qoidalami ta’riflovchi normativ tarmoq
   

Y) Mezonlarini bilimning professional ajratilgan tarmoqlariga qo‘yiladigan fanga doir ilmiylik mezonlari tashkil etadi

G) A va В variantlarida

17. 
    Nima uchun obyektivlik doimo ilmiy bilim ideali va uning asosiy mezoni sifatida amal qilgan?
    

1. 
   Tafsilotlami, xususan, asosiy negizda mavjud mazmunning butun salohiyatini aniqlash imkonini beradi
   
2. 
   Ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida, ko‘p sonli munosabatlar, shu jumladan iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy
   

V) Bilimning o‘z obyekti bilan mos kelishini qayd etuvchi taomil

G) To‘g‘ri jovob yo‘q

18. 
    Stadstik qonuniyatlar qaysi variantda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?
    

1. 
   Fanning keyingi rivojlanish jarayonida o‘zining mazmunini saqlab qoladigan va rad etilmaydigan, balki faqat muayyanlash- tiriladigan va yangi mazmun bilan boyitiladigan bilim tushuniladi
   
2. 
   0‘z faoliyatida rioya qilishi lozim bo'lgan qoidalarni ta’riflovchi normativ tarmoq
   

V) Taxminiy taqsimlanishlar tilida ta’riflanadi va katta sonlar negizidagi ommaviy hodisalaming qonunlari sifatida namoyon bo‘ladi

G) Dunyoga ilmiy yondashuv namoyon bo‘ladi. Ijtimoiy ong shakli sifatidagi fanning boshqa bir o‘ziga xos xususiyati shundaki, rang- barang fanlar borliqning obyektiv (insondan tashqarida, insonga ham, insoniyatga ham bog‘liq bo‘lmagan holda) mavjud hodisalari va jarayonlarini o‘rganishni nazarda tutadi

19. 
    Dinamik qonuniyatlar qaysi variantda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?
    

1. 
   Dunyoga ilmiy yondashuv namoyon bo‘ladi. Ijtimoiy ong shakli sifatidagi fanning boshqa bir o‘ziga xos xususiyati shundaki, rang- barang fanlar borliqning obyektiv (insondan tashqarida, insonga ham, insoniyatga ham bog‘liq bo‘lmagan holda) mavjud hodisalari va jarayonlarini o'rganishni nazarda tutadi
   

В) Taxminiy taqsimlanishlar tilida ta’riflanadi va katta sonlar negizidagi ommaviy hodisalarning qonunlari sifatida namoyorf bo‘ladi.

V) 0‘z faoliyatida rioya qilishi lozim bo‘lgan qoidalami ta’riflovchi normativ tarmoq

G) Fanning keyingi rivojlanish jarayonida o‘zining mazmunini saqlab qoladigan va rad etilmaydigan, balki faqat muayyan- lashtiriladigan va yangi mazmun bilan boyitiladigan bilim tushuniladi

20. 
    Vilgelm Diltey nechanchi yillarda yashab o‘tgan?
    

1. 
   1833-1911
   
2. 
   1831-1909
   

V)1833-1910

G)1831-1911

21. 
    Vilgelm Diltey nima haqidagi fanlarni ajratdi?
    

1. 
   Ruh va tabiat
   
2. 
   Odamzod
   

V) Insoniyat va tabiat.

G) Ajratmaydi

22. 
    Nomotetik fanlar deyilganda nimani nazarda tutadi?
    

1. 
   Vazifasi individual hodisalar va voqealami o‘rganishdan iborat.
   
2. 
   Narsalar va hodisalarning umumiy qonunlari, ulaming muntazamligini aniqlashni
   

V) Fanning keyingi rivojlanish jarayonida o‘zining mazmunini saqlab qoladigan va rad etilmaydigan, balki faqat muayyanlashti- riladigan va yangi mazmun bilan boyitiladigan bilim

G) Taxminiy taqsimlanishlar tilida ta’riflanadi va katta sonlar negizidagi ommaviy hodisalarning qonunlari sifatida namoyon bo‘ladi

23. 
    Ideografik fanlarning vazifasi nimadan iborat?
    

1. 
   Individual hodisalar va voqealami o‘rganishdan
   
2. 
   Narsalar va hodisalarning umumiy qonunlari, ulaming muntazamligini aniqlashni
   

V) Subyekt va uning bilish faoliyati vositalari bilan bog‘liq barcha narsalami bilimdan chiqarib tashlash taonrili sifatida tasawur qilingan

G) Ijtimoiy-madaniy hodisa sifatida, ko‘p sonli munosabatlar, shu jumladan iqtisodiy, ijtimoiy-psixologik, mafkuraviy, ijtimoiy-tashkiliy

24. 
    Kepler qalamiga mansub asarni toping.
    

1. 
   Dunyoning uyg‘uniigi
   
2. 
   Fan qonuniyatlari
   

V) Ruh haqidagi fanlarga kirish G) Fanlar fazilati va ulami o‘stirish haqida

25. 
    Fanlar tasnifida xotiraga — tarix; tasawurga - poeziya; tafakkurga -falsafa mos keladi Bu so‘zlar kimga tegishli?
    

1. 
   Kepler
   
2. 
   Vilgelm Diltey V) F.Bekon
   

G) Gyote

26. 
    Anri de Sen-Simon nechanchi yillarda yashab o‘tgan?
    

1. 
   1760-1824
   
2. 
   1761-1825 V)1760-1825 G)1762-1825
   

27. 
    Kim haqiqiy bilim - epistemani fikr - doxdan farqlashni tavsiya qilgan?
    

1. 
   Aristotel
   
2. 
   Platon V) Gyote G) Kepler
   

28. 
    Insoniyat intellektual evolyutsiyasining uch bosqichi qonunini fanlar tasniGni yaratish uchun asos qilib olishni taklif qiladi. Uning fikricha, tasnif ikki asosiy shart - dogmatik va tarixiy shartlarni qanoatlantirishi lozim. Bu so‘zIar kimga tegishli?
    

1. 
   Ogyust Kont
   
2. 
   F.Bekon
   

V) Vilgelm Diltey G) Anri de Sen-Simon

Adabiyotlar:

1. 
   Shermuhamedova N. - Ilmiy tadqiqot metodologiyasi. -Tоshkеnt: Axborot texnologiyalari, 2014, 450 b.
   
2. 
   Mirаhmеdоv M., Tоhirоv M. Ilmiy tаdqiqоtlаr mеtоdоlоgiyasi - Tоshkеnt: Tеmir yo’llаri instituti nаshriyoti. 2012. 456 b
   
3. 
   Shеrmuhаmеdоvа N.А. Ilmiy tаdqiqоt mеtоdоlоgiyasi.-Tоshkеnt: Nоshir, 2020. - 480 b.