Ilmiy tadqiqot markazi

 
Foydalanilgan adabiyotlar ro
‘
yxati 
1. 
Беккин 
Р.И. 
Исламская 
экономическая 
модель 
и 
современность.
 
Москва, 2010
 
2. 
Байдаулет Е.А. Основы этических (исламских) финансов, учебное
 
пособие, Павлодар, 2014.
 
3. J.M. Imamnazarov: Islom moliya tizimi imkoniyatl
а
rid
а
n O
ʼ
zbekiston iqtisodiyotid
а 
foyd
а
l
а
nishning n
а
z
а
riy 
а
sosl
а
rini t
а
komill
а
shtirish. Iqtisodiyot fanlari bo
ʼ
yicha falsafa doktori 
(PhD) avtoreferati. -T.: TDIU, 2023. 16-b. 
 

---

418 
ИСЛОМДА СУҒУРТА МУНОСАБАТЛАРИНИНГ ТАДРИЖИЙ РИВОЖЛАНИШИ
 
 
Абдуллаев Равшан Вахидович
 - 
Ўзбекистон халқаро ислом академияси, 
 
иқтисод фанлари доктори, профессори
 
Жаҳон иқтисодий таълимотлари тарихида ислом иқтисодий тафаккурининг 
тадрижий ривожланиши алоҳида аҳамиятга молик бўлган жараёнлар сирасига киради. 
Инсонлар ўртасида юз берадиган иқтисодий ва молиявий муносабатларга шаръий баҳо 
бериш ва уларни ислом ҳуқуқи аҳкомлари асосида тартибга солиш, бевосита, 
Арабистон ярим оролида Ислом динининг пайдо бўлиши, шаклланиши ва 
ривожланиши билан боғлиқдир.
Иқтисодий ва молиявий муносабатларнинг ажралмас таркибий қисми бўлган 
суғурта ва суғурталашга оид масалалар тарихи кишилик жамиятининг натурал 
хўжаликдан товар ишлаб чиқаришга ўтиш даврига бориб тақалади. 
Ислом оламида суғуртанинг замонавий шаклига монанд муносабатлар биринчи 
бор қаерда ва қачон қайд этилгани тўғрисида аниқ маълумотларни келтириш мушкул 
вазифа ҳисобланади. Аммо, бир қатор тадқиқотчилар томонидан билдирилган 
мулоҳазаларга кўра, суғурталашнинг айрим турлари Арабистонда исломгача бўлган 
даврларданоқ маълум бўлган. Хусусан, жоҳилият даврида араблар орасида кенг 
тарқалган 
“дия”,
яъни ўлдирилган жон эвазига тўланадиган ҳақ, суғуртанинг илк 
шаклларидан саналади.
269
“Шариатнинг асосий манбаларида суғурталашнинг жоиз ёки ножоизлиги ҳақида 
аниқ кўрсатмалар мавжуд эмас. Ислом хатар ва ноаниқликнинг ўзини ман этмайди, 
балки олди
-
сотди шартномасидан фойдаланган ҳолда, сотув ва айирбошлаш хатарини 
бошқа шахсга ўтказишни тақиқлайди.” 
270
Шунингдек, мусулмон дунёсида аксарият олимлар ислом дини арконларидан 
бири ҳисобланган “
закот”
ҳам суғурталашнинг ўрнини боса олгани ва у беқиёс 
ижтимоий аҳамиятга эгалигини эътироф этишади. Жумладан, “Юсуф Қардовий 
таъкидлашича, ҳар қандай закот фондида қарзга ботиб қолган ночор мусулмон 
бандани қарздан халос қилишга аталган махсус банднинг борлиги исломда 
суғурталашнинг диққатга сазовор бўлган энг муҳим жиҳатларидандир.” 
271
Шу билан 
бирга, унинг фикрича, исломда 
“байт ал
-
мол”
да тўпланадиган 
“закот”, “ушр”, “хумс”, 
“жизя”, “хирож” 
каби
 
барча солиқ турлари, пировардида, мусулмон умматининг 
оғирини енгил қилишга, бошига тушган кулфатини бартараф этишга қаратилган 
бўлиб, бир сўз билан айтганда, 
“байт ал