Ilmiy tadqiqot markazi

 
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РЎЙХАТИ
 
1.
 
Мирзиeёв Ш.М. «Мамлакатни 2016 йилда ижтимoий ривoжланишининг аcocий 
якунлари ва 2017 йилга мўлжалланган иқтиcoдий даcтурнинг энг муҳим уcтувoр 
йўналишлари»га бағишланган маъруза. Халқ cўзи, 2017 йил 16 январь. № 11 (6705);
 
2.
 
Faulkender, Michael W. W. and WANG, Rong. Corporate Financial Policy and the Value of 
Cash. (2006). Journal of Finance. 61;
3.
 
Wang H., Liang P., Li H., Yang R. “Financing Sources, R&D Investment and Enterprise 
Risk” 
// 
Procedia 
Computer 
Science 
91 
( 
2016 
) 
122 
–
 
130 
p. 
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877050916312303
; 
4.
 
Манба: 
https://stat.uz/uz/
 
ва 
http://cbu.uz/oz
/ сайтлари маълумотлари.
 
 

---

171 
КЎЧМАС МУЛК ОБЪЕКТЛАРИНИ ИНВЕСТИСИЯЛАШ ИМКОНИЯТЛАРИНИ 
 
БАРҚАРОР РИВОЖЛАНТИРИШ НАЗАРИЯСИ
 
 
Мажидов Амирхон Абдумалик ўғли
 
–

ТДИУ

ҳузуридаги «Ўзбекистон иқтисодиётини 
 
ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари 
 
илмий тадқиқот маркази» докторанти
 
Ўзбекистонда, давлат ва корпоратив қимматли қоғозлар бозорининг шиддатли 
ривожланиши шароитида, бир томондан бозорнинг ликвидлиги ва очиқлигини 
таъминловчи ва иккинчи томондан –
фуқаролар жамғармаларини кўчмас мулкка 
инвестиция киритишга жалб қилишни таъминловчи инвестицион институтлар ҳалигача 
шаклланмаган.
Шунинг учун, кўчмас мулкдан фойдаланишда даромадлар ҳажмини 
оширишга йўналтирилган, давлатнинг кўчмас мулк бозоридаги сиёсати қўйилма 
киритувчиларнинг ҳуқуқларини самарали ҳимоялаш тизимини жорий этиш шарти билан 
235 кўчмас мулкка коллектив инвестициялар киритишни таъминлашга қаратилган, бу эса 
ўз навбатида инвестицион институтларга бўлган ишончни тиклашга имкон беради.
Кўчмас мулк инвестицияларнинг энг муҳим объектларидан бири ҳисобланади. 
Кўчмас мулк объектларига ва қимматли қоғозларга киритилган, кўчмас
мулк билан 
таъминланган тўғри инвестициялардан тушадиган даромад ,самарали бошқарилганда, 
одатда, заём воситаларига бўлган фоизлар ва қимматли қоғозлардан келадиган 
даромаддан ортиқроқ бўлади. Мажбуриятларни таъминлаш воситаси сифатида кўчмас 
мулк объектларини харид қилишни инвесторлар афзал кўрадилар, чунки кўчмас мулк 
объектлари реал актив бўлиб, таваккалчилик ва даромадлилик ҳисоб
-
китоблари учун 
очиқлилиги билан ишонч қозонган.
Инвестициялаш сўзи остида даромад олиш мақсадида лойиҳаларни амалга 
оширишга капитал қўйилмаларини киритиш тушунчаси ётади. Киритилаётган 
қўйилмалар инвестициялар деб аталади. Кўчмас мулк объектлари бўйича қуйидаги 
инвестиция турлари фарқланади: 
•
реал инвестициялар –
кўчмас мулк объектларини яратиш (ривожлантириш), 
реконструкция қилиш ёки корхоналар (мулкий мажмуалар) ни техник қайта 
қуроллантиришга қўйилмаларини киритиш; 
•
портфель инвестициялар –
давлат, қурувчи ташкилотлар, инвестицион фондлар, 
суғурта ва бошқа молиявий компанияларнинг акциялари ва қимматли қоғозларини сотиб
олишга қўйилмаларини киритиш. Бу ҳолда инвесторлар рента ёки банкда пулларни 
сақлаш эвазига олинадиган депозит фоизларига аналогик равишда, дивидендлар –
қимматли
қоғозлардан даромад олган ҳолда ўз молиявий сармояларини кўпайтирадилар. 
Пул воситалари кўчмас мулк объектларини яратиш (ривожлантириш) га 
киритилади, негаки моддий ишлаб чиқаришсиз ҳеч қандай даромадга эришиб бўлмайди. 
Акциялар ва қимматли қоғозларни сотиб олишга ишлатилган пул воситаларининг реал 
қўйилмаларини, кўчмас мулк объектларини яратиш (ривожлантириш) мақсадида 
молиявий воситаларни жалб қилиш учун корпоратив қоғозларни чиқарган, ташкилотлар 
амалга оширади; 
•
номоддий активларга қилинадиган инвестициялар –
мулкий ҳуқуқлар ва ер 
участкалари, бинолар, мулкий мажмуаларга эгалик ҳуқуқи, сертификатлар ва 
лицензиялар, кашфиёт учун патентлар, янги технологиялар, фойдали моделлар, товар 

---

172 
белгилари, фирма номланишлари ва ҳ.к.лар учун гувоҳномаларни сотиб олишга 
қўйилмаларини
киритиш.
 
Кўчмас мулк соҳасида инвестицион лойиҳаларни амалга ошириш ишларининг 
ижрочилари муҳандислик ва муҳандис
-
геологик қидирув, бино ва иншоотларни 
лойиҳалаш, барпо қилиш, ишлаб чиқариш қувватларини ўзлаштиришлар бўйича ишларни 
бажарувчи қидирув, лойиҳалаш
-
қурилиш, созлаш
-
ишга тушириш ва бошқа ташкилотлар 
ҳисобланади. Кўчмас
мулкка инвестиция киритиш турли усулларда амалга оширилиши 
мумкин: кейинчалик ривожлантириш мақсадида тўғридан
-
тўғри кўчмас мулк объектини 
ёки унга бўлган ҳуқуқларни сотиб олиш, эксплуатация қилиш ва даромад олиш мақсадида 
бино ва иншоотларни сотиб олиш. 
Кўчмас мулкка инвестиция киритиш турли хил инвестицион инструментлар ва 
технологиялар ёрдамида амалга оширилади. Энг кўп қуйидагилар қўлланилади: 
компаниянинг шахсий воситалари реинвестиялари ва
заём капитали, ипотека, 
лизинг, қарз мажбуриятлари, ўзаро пайчилик фондлари. Бироқ бу соҳада доимо янги шакл 
ва йўналишлар изланади, кўчмас мулкни молиявий инвестициялашнинг турли схемалари 
ишлаб чиқилади.
Кўчмас мулкка инвестиция киритиш –
бу даромад олиш мақсадида аниқ кўчмас мулк 
объектини ёки уй
-
жой инвестицион инструментларини сотиб олишдир. Ривожланган 
иқтисодиёт ва шаклланган бозорга эга бозор иқтисодиёти тизимида кўчмас мулкнинг 
исталган объекти –
бу фақатгина стабил актив бўлибгина қолмай, балки даромад 
келтирувчи кўчмас мулк ҳамдир. Уй
-
жойни шахсий мулкка айлантиришга даромад 
келтирувчи кўчмас мулкка инвестицион қўйилма киритиш сифатида қаровчи бир нечта 
назариялар мавжуд. Қуйида канада кўчмас мулк обектлари савдо ҳажми динамикаси 
тасвирланган ушбу тасвирдан шуни айтиш мумкин, хорижий давлатлар кўчмас мулкга 
бўлган инвестицион жозибадорлик тажрибаларини ўрганиш долзарблигига ишонч ҳосил 
қилиш
мумкин.