Ilmiy rahbar: To‘xtayeva Ra'no O’zbekiston Respublikasi

Xorazmshoh-Anushteginiylar sulolasi shajarasi:

Xorazmshohlar davlatining inqirozi sabablari

• Xorazmshoh Takash qipchoqlar bilan ittifoqqa kirishib, qipchoq xoni Jonkishi qizi Turkon xotunga uylanadi. Bayot urug’idan bo’lgan Turkon xptun o’zi bilan birga Xorazmga turk qabilalarining olib kiradi. O’g’li Alovuddin Muhammad hukmronligi davrida o’z homiyligidagi odamlarni yuqori lavozimlarga tayinlab, turk harbiy feodallar tabaqasini shakllantiradi. Bu esa amalda Xorazmshohlar davlatining inqiroziga sabab bo’ladi.
• Xorazm qoraxitoylar zulmidan ozod bo’lgan bo’lsada, mamlakat aholisi ahvoli yaxshi emasdi. Xorazmshoh hukmdorlarning harbiy yurishlari, soliq siyosatidagi beboshlik, amir va ma’murlarining jabr zulmi mamlakat fuqarolarining ahvolini og‘irlashtirib,1210-yilda O’tror aholisining, 1212-yilda Samarqandliklarning noroziliklariga sabab bo’ldi.
• Viloyat hukmdorlarning isyonlarni, ko'pgina tabaqalarining noroziligi, qo’shin va saroyidagi fitnalarning avj olishi mamlakatni beqarorlikka yuz tutishiga olib keladi.

Xorazmshohlar davlatining mo'g‘ullar bosqiniga uchrashi

• Chingizxonni Xorazmshohlar davlatiga yurishining sababi sifatida O’tror noibi G‘oyirxon tomonidan mo’gul elchilarini, savdogarlarning o’ldirilishi deb qaralsa, ba’zi manbalarda xalifa An-Nosirning Alouddin Muhammadga qarshi kurashida xuddi avvalgi g’uriylardan, qoraxitoylardan, naymanlardan foydalanganidek, bu gal mo’gullardan foydalanishi bo’ldi. Yana bir sababi Alovuddin Muhammadning o’zini olamni boshqara oladigan yagona hokim deb o’ziga haddan ziyod baho berganligidir. Mo’gullar birinchi zarbani 1219-yil sentabrda O’trorga beradi. 5oylik qamaldan so’ng O’tror egallanib, G‘oyirxon Samarqandga keltirilib qiynab o’ldirildi. 1220 yil fevralda Chingizxon Buxoroga yurish qilib 12kunlik qamaldan so’ng 16-fevralda Buxoroni egallab yoqib yuboradi. 1220-yil martda mo’gullar Samarqandga yurish qilib, uch kunlik jangda so’ng egallanib Buxoro singari yoqib yuborilgan. 1221-yil boshida Chingizxon Urganchga yurish qiladi Va 7oylik qamaldan so’ng egallaydi. Xullas 1219-1221-yillarda mo’gullar mamlakatning asosiy qismini bosib oladi. Xorazmshoh Jaloliddin Manguberdi 1220-1231-yillarda 11yil davomida Hindiston, Eron va Ozarbayjon hududlarida mo’gullarga qarshi mardonovor kurash olib boradi. Ammo 1231-yilda Jaloliddin Ozarbayjonda halok bo’lgach, 154 yil hukmronlik qilgan Anushteginiylar davlati tugaydi.