Ilmiy rahbar: aytimbetov n. Bajardi: tozoboyeva m

I. BOB. OPTIK PIROMETRIYA HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA

1.1. Temperaturani o’lchash usullari

Absolyut qora jismning temperaturasini uning nur sochish xarakteriga qarab yuqorida ko‘rib o‘tilgan nurlanish qonunlarining biriga asoslanib aniqlash mumkin. Temperaturalarni bu qonunlarga asoslanib aniqlash metodlari optik pirometriya deb ataladi. Absolyut qora jismning nurlanish qonunlariga oid ifodalardagi temperatura absolyut shkalada berilgan, shu tufayli optik pirometriya absolyut temperaturalarni belgilash usulini beradi. Temperaturalarni absolyut shaklda o‘lchashda, issiqlik xususiyatlarini oldindan bilib bo‘lmaydigan termometrik jismdan foydalanish zarurligidan prinsipial qiyinchiliklar tug‘iladi.
Optik pirometriya metodlari amaliy masalalarning ko‘pini hal qila oladi. O‘z xususiyatlari jihatidan absolyut qora jismga o‘xshash obektlar amalda ko‘p uchraydi.Bunday obektlarga laboratoriya yoki zavod pechlari misol bo‘la oladi.Agar pechlarda kichkina teshik ochib temperaturalar o‘lchansa, unda pech absolyut qora jismga yaqinlashib qoladi. Absolyut qora bo‘lmagan, sharoitda nur sochuvchi jismlarning temperaturalarini optik metod bilan ham o‘lchanganda ularning xususiyatlarini ham hisobga olish lozim bo‘ladi. Bu xususiyatlar ma’lum bo‘lgan taqdirda, optik pirometriya o‘zining soddaligi tufayli g‘oyat qulaydir. Temperaturani o‘lchash nurlanish qonunlarining qaysi biriga asoslanib o‘tkazilishiga qarab, optik pirometriya metodlari o‘zlariga xos xususiyatlarga ega bo‘ladi. Bu usullarni ayrimlarini qarab chiqaylik.
Y
orqinlikning to‘lqin uzunliklari bo‘yicha taqsimlanishiga asoslangan usul. Absolyut qora jism yorqinligining to‘lqin uzunliklari bo‘yicha taqsimlanish egri chizig‘ining shakli yolg‘iz birgina parametr - temperatura yordamida belgilanadi. Ana shuning uchun egri chiziqning shakliga qarab T temperaturani bevosita aniqlash mumkin. Taqsimlanish maksimumiga to‘g‘ri keladigan c to‘lqin uzunligi topilsa bas, unda Vin formulasiga binoan:
topiladi, bundagi _max to‘lqin uzunligi mikronlar bilan ifodalanishi kerak. Bu metod yordamida, masalan, quyosh temperaturasi hamda o‘lchanadi. Quyosh nurlarining maksimumi, yer atmosferasida yutilishga doir tuzatmalarni hisobga olganda, to‘lqin uzunligi yaqinida yotadi. Bundan esa Quyoshni absolyut qora jism deb hisoblab, uning tashqi sirtiga oid temperaturaning qiymati T=61500K ekanini topamiz. Absolyut qora bo‘lmagan jismlar uchun esa formula haqiqiy T temperaturani bermaydi. Bunday jismlarning formula vositasida topilgan temperaturalari rang temperaturasi deb ataladi.
Yorqinlik usuli. Yorqinlik usulida temperaturani Plank formulasi vositasida yolg‘iz birgina ( to‘lqin uzunligiga tegishli yorqinlikni o‘lchash yo‘li bilan topish ham mumkin, lekin bu holda yorqinlikni absolyut o‘lchovda belgilashga to‘g‘ri keladi.
Y orqinlikni absolyut o‘lchovda o‘lchash ancha qiyin, shuning uchun odatda kuzatilayotgan jism yorqinligini ma’lum bir qator yorqinlikka taqqoslash bilan chegaralaniladi. Buning uchun ko‘rinmay ketadigan simli pirometr deb ham atalgan asbob ishlatiladi. Bu asbobning sxemasi 1-rasmda tasvirlangan. Asbobning asosiy qismi O ob’ektiv hamda O’ okulyar ko‘rish trubasidan iborat. Kuzatilayotgan jism sirtining tasviri O ob’ektivning fokal tekisligida hosil bo‘ladi. Tasvir yorqinligining obekt yorqinligiga proporsional ekanini keyinroq ko‘ramiz. O obektning fokal tekisligiga shisha ballon shaklidagi bir jinsli shaffof devorli А elektr lampochka o‘rnatilgan bo‘ladi.