Ilmiy-metodik jurnali scientific-methodical journal ministry of public education of the

Key words. Pedagogical and psychological climate, teenager, upbringing, pedagogical 
communication, difficult students, individual, innovation activity.
Annotatsiya

---

41
chiqib,  har  tomonlama  puxta  o‘ylab  ish  tutish  kerak”,  degan  fikrlari  ham  barcha  ta’lim 
ishtirokchilarini bola tarbiyasiga befarq bo‘lmaslikka chaqiradi. 
ta’lim va tarbiya doimo chambarchas bir-biri bilan bog‘liqdir. Chunki ta’lim bor joyda, 
albatta, tarbiya ham mavjud. tarbiyali bolaning qo‘lidan hech qachon yomonlik kelmaydi, 
u  faqat  ilm  yo‘lida  izlanadi,  dars  bilan  cheklanib  qolmay,  noan’anaviy  mashg‘ulotlarda 
qatnashishni istaydi. Masalan, seminar va treninglar, ochiq darslar.
Bola tarbiyasida eng qiyin payt bu – uning o‘smirlik yoshidir. o‘smirlik yoshi o‘zining 
ijtimoiy va biologik rivojlanishida murakkab davr hisoblanadi. Hayot yo‘lining mana shu 
muhim qismida katta yoshdagi o‘smir o‘z oldiga kim bo‘lish, nima, qanday va nimaga 
erishish kabi masalalarni hal etishga to‘g‘ri keladi. 
Masalalarni qanday qo‘yish va shaxsning jamiyat bilan uyg‘unligi uning kelajakdagi 
keng  istiqboliga  bog‘langan  holda  faolligi,  barqarorligi,  ma’naviy  pokligi,  maqsadga 
yo‘nalganligi,  betakrorligi,  ijtimoiy  va  psixologik  jihatdan  mazmundorligi  jamiyat  uchun 
ham qimmatlidir. o‘smirlik davrining qiyin davr bo‘lishi ko‘p jihatdan o‘smir ruhiyatidagi 
o‘zgarishlarni hisobga olgan holda nizoli vaziyatlarni yuzaga keltirish sababli namoyon 
bo‘lishi mumkin.
Shu  sababli  o‘smirlik  yosh  davrida  mavjud  nizoli  vaziyatlarni  tahlil  qilish  o‘smirlik 
inqirozlarini yengil bartaraf etilishiga va pedagogik jarayonni samarali amalga oshirishga 
xizmat qiladi.
o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabat, xususan, o‘qituvchining bola faoliyatini 
salbiy baholashi unda o‘ziga past baho berishini tug‘diradi. Bu, ayniqsa, hissiyotli bolalarga 
xosdir. o‘qituvchining salbiy yo‘l-yo‘rig‘i bolaning o‘quv faoliyatiga salbiy tomonlarni va 
o‘z qobiliyatlarining pastligiga ishonchini shakllantiradi. o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi 
munosabat jarayonida faqat axborot berish vazifasi emas, balki uni tushunishga erishish 
masalasi ham turadi.
o‘smirlarning  o‘z  tengdoshlariga  intilishi  o‘zgacha  kechadi.  o‘z  tengdoshlari 
orasida o‘zining sifatlarini boshqalar sifati bilan solishtirish, tenglik sharoitida u kimgadir 
boshqacha  ko‘rinish  xususiyatlarini  o‘smirlar  guruhida  yaqqol  kuzatish  mumkin. 
tengdoshlar  orasida  taniqli  bo‘lish  va  ularning  hurmatiga  sazovor  bo‘lish  bu  yoshdagi 
o‘quvchilarning xususiyatlaridan biridir. o‘smir o‘zining ichki qarashlariga suyangan holda 
guruhda qo‘llab-quvvatlovchi tayanch qidiradi. tengdoshlari unga qanday baho berishida, 
ular o‘rtasidagi munosabatlar doirasida xilma-xil nizoli vaziyatlarga duch keladi. Bunday 
vaziyatlar o‘smirda o‘z mavqeini tiklash uchun ijobiy harakatlarni tanlash yoki aksincha 
ko‘rinishda bo‘lishi mumkin.
Bular barchasi bevosita jamiyatning pedagogik-psixologik muhitiga ta’sir ko‘rsatadi. 
Hozirgi  kunda  pedagogika  va  psixologiyaning  eng  muhim  masalalaridan  biri  – 
jamiyatimizda sog‘lom pedagogik-psixologik muhitni tashkil etishdir. Binobarin shunday 
ekan, psixologlar, pedagoglar bu dolzarb muammoni hal etishga o‘z bilim va kuchlarini 
to‘la safarbar qilmoqlari lozim.
Muloqot  jarayonida  o‘qituvchi  va  o‘quvchining  shaxsiy  xususiyatlari  va  o‘zaro 
munosabatlari  hamda  bir-birlari  haqidagi  tasavvurlarga  bog‘liq  bo‘ladi.  Pedagogik 
muloqotdagi to‘siqlarni 3 guruhga bo‘lish mumkin:
1. Shaxsiy;
2. ijtimoiy-psixologik;
3. Jismoniy. 
Muloqot  bu  –  hamkorlikdagi  faoliyat  jarayonida  hosil  bo‘ladigan  o‘zaro  ta’sir  va 
bog‘lanishlar  majmuasidan  iborat  psixik  faoliyat  hisoblanadi.  U  boshqa  kishilarning 
faoliyati va xulq-atvorining ayrim natijalariga erishishni belgilaydi. Har bir kishi jamiyatda 
ma’lum rolni bajaradi.

---

42