Ilmiy maqola va tadqiqotlar

Turish  belgilari
Kitobning boshida turish belgilari ko‘rsatilgan edi. Kitob 
orasida  o‘mi  kelganda  har  birining  qo‘yilish  joylari  ham 
bildirildi. Endi yana bir yo‘li yozib misollari bilan ko‘rsataylik:
1. 
(.)  nuqta -  to‘qtash belgisidir.  Gaplaming oxirlarig‘a 
qo‘yiladir. To‘qtash belgisi qaysi gapning oxirig‘a kelsa, shul 
gapda o‘yning tamom bo‘lg‘anini,  o‘zidan keyingi gap bilan 
hech  baylanishi  qolmag‘anini  bildiradir.  Shuning  uchun 
bunga  kelgach  o‘quvchining  to‘qtashi,  undan  keyingi  gap- 
ni  yangidan  boshlashi  lozimdir.
Uyqusi o ‘chib ketkanligidan  endi ko ‘ziga  uyqu kelmay o ‘z 
boshig‘a, o ‘z. davriga munosib bo‘lg‘an xayollar ichiga ko ‘mildi.
( Cho ‘Ipon)
210

---

Tong  chog‘i;  hali  quyosh  chiqmag‘an;  oy  yerga  qarab 
hanuz to ‘ymag‘an,  qushlar va qurtlar hamda odamlar kunduz 
hayotin  kutib yotalar.
(Elbek)
2.  (;)  bir  tinish  belgisidir.  Bir-birlariga  baylanishli 
bo‘lg‘anlari uchun nuqta bilan ajralishlari istanilmagan gaplar 
orasig‘a qo‘yiladir:
Ota  ko ‘ngli bolada;  bola  ko ‘ngli dalada.
Mulla  bilganin  o ‘qur;  tovuq  ko ‘rganin  cho ‘qur.
Yaxshi otg‘a bir qamchi; yomon otg‘a ming qamchi.
(El so‘zlari)
Chol demadilar;  kampir demadilar;  chaqaloq bola  dema- 
dilar; butun bir qishloqni tekis qilib tashladilar.  Ularga yordam 
kerak;  alamlar bilan  to‘lg‘an yuraklarga  tasalli kerak.
(«Qizil  0 ‘zbekiston»dan)
3.  (,)  yarim  tinish  belgisidir.  Gapning  qaysi  bo‘lagi 
birdan ortiq bo‘lsa,  gapning uyushqon bo‘laklaridan birtasi 
juda  uzun  bo‘lsa,  gap  orasida  «kirish  so‘z»  bo‘lsa,  gapda 
undash so‘zi bo‘lsa,  mana shulami boshqalaridan ajratmoq 
uchun  «,»  belgisi  qo‘yiladir,  bunga  kelgach  o‘quchining 
yarim nafas olg‘ancha turib o‘tishi  lozim:
Qop-qora  tuban  tim-tin yerlami
Qoydi-da,  oldin  ko‘klarga  oshdi. 
(Elbek)
Otajon,  men  kechalari uy poylash  uchun  kelin  bo ‘lib  kel- 
dimmi?
( Cho ‘Ipon)
0 ‘ng,  so‘l uni  tepkan,  uni  urg‘an,
Inson-da yotib  uyqug‘a  toldi.
So‘lg‘un,  qora,  turg‘un  dema  ko ‘rdim,
Mungli  kechaning mungli  chog‘inda...
(Fitrat)
4.  (?) so‘rash belgisidir.  So‘rash gaplaridan keyin qo‘yi- 
ladir:
Ona  uchun  bu  ish  mumkinmi?  Sen  bulaming holini  bil- 
maysanmi?  0 ‘z  quchog‘ingdag‘i  hollardan  xabarsizmisan?
(Saidali)