Ilmiy maqola va tadqiqotlar

211

---

5. 
(!)  undash belgisidir.  Undashli gaplardan keyin qo‘- 
yiladir:
Sharif,  sen  kel! Karim,  sen  ket!
Qayg‘uli  gaplardan  keyin  qo‘yiladir:
Esiz,  seni k o ‘rmadim!
Xotin ko ‘zini ochqach bolasining o ‘lim bilan tortishib yotqo- 
nini  ko ‘rdi!
Hayronliq  bildirgan  gaplardan  keyin  ham  qo‘yiladir:
Voy,  Sharifjon  kelibdir!
Bu juda  qiziq  bir ish!
Karim ota, otasi ko ‘rmak uchun quvonib uyga keldi; eshikni 
ochib  qarasa,  uyda  hech  kim yo ‘q!
«So‘rashli  gap»  qizg‘inliq  yo  hayronliq  bilan  aytilsa 
so‘rash  belgisidan  keyin  yana  undash  belgisi  qo‘yiladir: 
Nechun  meni  o ‘ldiralar?! Menim gunohim  nima?!
61S.  (:)  qo‘sh  nuqta.  Bu  sharh,  izoh  belgisidir.  Undan 
keyin  kelaturg‘an  gap  bundan  burung‘i  gapning  izoh  ham 
sharhi  bo‘ladir:
Bu kun  uch kishi bilan ko ‘rishdim: Sharif  Karim, Ahmat.
7. 
(«»)  tirnoqlar.  Bir  yozg‘uchi  tomonidan  muhim 
sanalsa,  yozg‘uchi  o‘z-o‘zlari  orasida  boshqa  bir  kishining 
so‘zlarini hikoya qilsa, anglashilishi yengil bo‘lmag‘an otlar, 
atamalar  bo‘lsa,  shular  timoqlar  ichra  olinadir:
«Samarkent»ni  olmoqqa  qo‘shin  tortqanda  y o ‘l  o ‘rtasida 
Nil daryosimi,  Jayhunmi degan bir daryoga to‘g ‘ri kelar ekan.
Mudarrislikka  «ukaz»  berilgach  oq  podshohning  yasha- 
mog ‘ig ‘a  qo 7  ko ‘tarib...
Podshohliq  «nisf9  nubuvvat»  deganlar;  kofir  bo ‘Isa  ham 
«nubuwat»,  y a ’ni payg‘ambarlikning yarim  kuchi  bor...
Orada  urush  boshlanib  Turkistonda  «rabo‘chi»  mas’alasi 
qo‘zg‘alg‘anda  «podshohning amri vojib; m a’noyi vojib farzli- 
gida  ozg‘ina shubha  bor;  m a’noyi farz amri ilohiy»20  deb elni 
shov-shuvliqdan  to ‘qtatmoqqa  tirishar edi.
(A. Q.)
8- 
0  yoylar. «Kirish so‘z»laming hammasi yoylar orasida 
yoziladir.  Kirish  so‘zlaming  iki  tomonida,  iki  yoy  o‘mida 
ikki  «,»  belgisi  qo‘ymoq  ham  boiadir:
212

---

BuzotAmrika,  Olmoniyo (Grmaniya), Angliya,  Yapo iiiya, Fi~ 
ransiya,  Bilgiya va shuning kabi har davlatlami yodlab bilar edi.
(A.  Q.)
Bizda  o (zlarini  ulamo  atag‘anlar  (Bizda  haqiqiy  ulamo 
y o ‘qdir)  butun  taraqqiy  ishlariga  qarshi  turdilar.
Kirish  so‘zlarining  iki  tomonida,  yoylar joyig‘a  chiziq- 
lar qo‘yilsa-da bo‘ladir:
Bu  kichkina,  o ‘ksuz,  oppoq  bilaklar  —
Ucha,  ucha yetmay qolg‘an  tilaklar —
Eskan  yelning  qo llarig‘a  o ‘zini
Tashlab  qo‘yar borlig‘ini  unitar. 
(Fitrat)
9.  (—) chiziq.  Iki-uch kishining bir-biriga gapirishlarini 
yozg‘anda  har birining  gapidan  burun  chiziq yoziladir:
Yana xalq  churillashib  ketdi:
— Barakalla  taqsir,  barakalla!
— Bo‘sh  kelmadilar taqsirim!
— Hali bellari  baquwat ekan  taqsirimning!
( Cho ‘Ipon)
Yaxshi-yomon,  kata-kichik,  bola-chaqa,  qo ‘zi-echki kabi 
bir-biriga  qarshi  bo‘lg‘an  yo  bir  turli  munosabati  bo‘lg‘an 
so‘zlar  orasig‘a  chiziq  qo‘yiladir.
10.  (...)  nuqtalar.  Gapning bir bo‘lagi qanday bir sabab 
bilan aytilmay qolsa uning joyig‘a nuqtalar qo‘yiladir:
Bosqon  izin  ko ‘rmay  o ‘tkan  tuyoqlar 
Toptab-toptab...  Oh,  aytolmam  ketini! 
(Fitrat)
Bir gapni bitirgan  so‘ng yana  mavzu’da  davom  etmak- 
ning  kerakligi  sezilib  turg‘anda  so‘z  kesilib  qolsa,  yana 
nuqtalar  qo‘yiladir.
Qani  otajonima? — dedi va  «gup»  etib  abrizg‘a yiqildi...
( Cho ‘Ipon)
Qisqa  gaplami  qizib,  qaynab  aytganda  ham  oralarig‘a 
nuqtalar  qo‘yiladir:
Toshaman...  toshaman...  ketaman...
Tez kunda  tilagim yurtig‘a yetaman...
(Botu)