Ilmiy maqola va tadqiqotlar

Fitrat
).
70

---

mas’alani,  to‘g‘risi,  bu  adabiy  hodisani  yozish  bilan  emas, 
sinf mas’alasi bilan izoh etmak tuzukrak bo‘ladir.
E1 adabiyotidan sanalg‘an asarlaming egalari ko‘bchilik- 
ning  «ko‘ma»  (zumra)  shoirlari  tomonidan  yozilg‘an  asar- 
lar orasida ko‘bchilikning tuyg‘u,  zavqiga yoqib, el adabiyoti 
qatorig‘a kirganlar ham bordir. Vadud Mahmudning aytg‘ani 
Furqat,  Muqimiy,  Haziniy «parcha»lari shu qatordandir.  E1 
adabiyotidan  sanalg‘an  asarlar  ko‘bchilikning  tuyg‘usiga, 
zavqiga  shunday  mos  keladirkim,  u  bularning  egalariga 
ahamiyat  bermaydir-da,  asami  o‘ziniki  qihb  oladir.
Bizda el adabiyotining turlari shulardir ashula, ertak, maqol, 
topishmoq, lapar, doston. Endi bulami birtadan ko‘rub o‘taylik.
Kuy, ohang bilan o‘qilaturg‘an she’rlar, tizmalarga ashula 
deyiladir. Ashulalarimiz ko‘brak milliy vazn (barmoq vazni)- 
da bo‘ladir.
Ashula, she’rlarimizdan eng ko‘bi to‘rtliklardir. Bir ashu- 
lada o‘qilaturg‘an she’rlar olti-yetti to‘rtlikdan iboratdir.  Bi- 
roq,  bir-iki  misra’  «naqarot»  har to‘rtlikda  aylanib  turadir.
Har  to‘rtlikning  o‘ziga  maxsus  qofiyasi  bo‘ladir.  Har 
to‘rtlikda birinchi, ikinchi, to‘rtinchi misra’ining qofiyalanishi 
bir turli bo‘lub,  uchunchi misra’  qofiyasiz, boshqa bo‘ladir:
Bekijon  ukam  —
Jo ‘xori  ekdim  kechki,
Yonidan  qildim  bachki,
Yorginam  eson  kelsa,
Bekijon  ukam,  yorlaram 
Har mozorga  beh  echki.
(bu  naqarotdir)
Suv  kelar guldir-guldir,
Sevganim  qizil guldir.
Sevganim  topilmasa,
0 ‘lganim  o ‘shal kundir.
Ariq  to ‘la suv oqar,
Suv  tagida  qum  oqar,
Sevganim  tashlab  ketsa,
Menga  kulib  kim  boqar?
Shu ashulaning to‘rtinchi bandiga kelgan qofiya yo‘suni 
birdan  o‘zgarib  qoladir.  Yuqoridag‘i  bandlarda  1-,  2-,  4- 
misra’  qofiyasiz  ekan,  to‘rtinchi  bandda  1-,  3-  misra’lar 
qofiyasiz,  1-,  4-  misra’lar  qofiyah  bo‘ladir.
71

---

Bog‘ aylanib  shaftoli,
Uchgan  kimning kaptari,
Aytsam  ado  bo‘lmaydir 
Bevafoning  daftari.
Yana beshinchi bandda esa qofiya burung‘i yo‘sung‘a qay- 
tadir:
Bog‘ing bo‘lsa  qo‘ra  qil,
0 ‘g ‘lung bo‘lsa  mulla  qil.
Mullalikka  knmasa,
Satanglarga j o ‘ra  qil.
«Andijon  boray»  ashulasi:
Qoshingni  qorasiga,
Xol bo ‘lay  orasiga,
Aslo  rahming kelmaydir 
Musulmon  bolasiga.
(N aqarot)
Andijon  boray  dedim,  borolmadim, 
Rohatlik  qilay  dedim,  qilolmadim.
Ot minsam  ham  o ‘ynayman,
Minmasam  ham  o ‘ynayman.
Sevib  olg‘an yorimga,
Ming boqsam  ham  to ‘ymayman.
Bundan so‘ng yana yuqoridag‘i naqarot aytiladir. Ondan 
keyin yana to‘rtlik,  yana naqarot davom etadir.  Naqarotsiz 
to‘rtliklar  bilangina  yurg‘an  ashulalar  ham  bordir.  Ba’zi 
ashulalardag‘i  to‘rtliklarda  qofiya  birinchi,  ikinchi,  uchin- 
chi  misraiarda  bir  turli  boiib,  to‘rtinchi  misra’ning  o‘zi 
har  bandni  to‘rtinchi  boiib  takror  etadir:
Endi sendek, jono, jonon  qaydadir,
Krub gul yuzingni  bog‘da  bandadir,
Saqlay  ishqim  toki jonim  tandadir,
0 ‘zim  har joydaman,  knglim  sandadir.
Mehring o ‘ti  tushub  nogoh jonlarga,
Parvoyim yo ‘q  zarra  xonumonlarga,
Lola yanglig‘ to‘lub  bag‘rim  qonlarga,