Ilmiy maqola va tadqiqotlar

VII.  Nechunlik  to‘Idirg‘ichi
Men  bu  kitobni o ‘qumoq  uchun  oldim.
Yolon  botur qochmoq  uchun  otqa  minadir.
Biroz havo  olmoq  uchun  dalaga  chiqdik.
Yuqoridag‘i  gaplarda  kitob  olmoqmng  sababi  o ‘qumoq, 
otqa minmakning sababi  qochmoq,  dalag‘a  chiqmoqnmg  sa- 
babi havo olmoqdir.  Mana shul o ‘qumoq, yozmoq,  qochmoq, 
havo  olmoq so‘zlaridan  har biri gapning  nechunlik  to‘ldir- 
g‘ichidir. Nechunlik to‘ldirg‘ichi gapning shunday bir bo‘la- 
gidirkim,  undan  anglashilg‘an  ishning  sababi  (nechukligi- 
ni)  ko‘rsatadir.  Uning  belgisi  «uchun»dir.  Sarfda  (birinchi
188

---

bosma,  32-bet)  birinchi  ko‘ma  feilar qatorida ko‘rsati!gan 
iki turli kelgusi fe i bor.  Shuning birini turlisi b o ig ‘an yozar, 
o ‘qur Kabi feilarg‘a ham «g‘a — ga» qo‘shilg‘anda nechunlik 
to‘ldirg‘ichi  boiadir.
Xatyozarg‘a qog‘oz oldim. Seni ko ‘rarga keldim kabi. Yana 
sarfda to‘rtinchi  ko‘mada ko‘rsatilgan  zamonsiz  feilarning 
birinchisi  bo‘lg‘an  yozg‘ali,  o ‘qug‘ali,  k o ‘rgali  kabi  feilar 
ham gapda nechunlik toidirgichi boiadir.
Xat yozg‘ali qooz  oldim.
Seni ko ‘rgali kelgan  edim.
Katta-kichik  barcha  birdan  qirlarg‘a
Ketadirmiz ekinlami ekarga. 
(Elbek)
Jang maydonida javlon  etkali. 
(Botu)