Ilmiy maqola va tadqiqotlar

so‘ylovchi,  eshituchi  demay  olti  raqam  bilan  ko‘rsatuvni 
muvofiq  ko‘ramiz:
Birlik 
Ko‘pIik
1.  Yozdi 
4.  Yozdingiz
2.  Yozdim 
5.  Yozdiq
3.  Yozding 
6.  Yozdilar
Feining  ma’nosida  b o ig ‘an  ish  yo  boiuchi  bir  ishdir,
yo  boimovchi  bir  ishdir.  Fe’1  ham  shunga  qarab  iki  turli 
boiadir:  bo ‘lishli fe  %  bo ‘lishsiz fe  7.
B o‘lishli 
B oiish siz
1.  Keldi 
Kelmadi
2.  Keldim 
Kelmadim
3.  Kelding 
Kelmading
4.  Keldilar 
Kelmadilar
5.  Keldik 
Kelmadik
6.  Keldingiz 
Kelmadingiz
*  *  *
Fe’lning  ma’nosida  boig‘an  zamon  esa  «o‘tkan  zamon, 
hoziigi zamon, so‘ngg‘i zamon» bo‘lib uchka bo‘linadir. Fe’llami 
ham shu bo‘lishka qaratib uch ko‘maga ajratamiz-da: «so‘ngg‘i 
zamon,  hoziigi  zamon,  o‘tkan  zamon  fe’llari»  deymiz.
Birinchi  ko‘ma 
So‘ngg‘i  zamon  fe’llari
Bu ko‘mada buyruq, kelajak, shart, o‘tinch, qo‘zg‘atish
fe’llari  bordir.
Buyruq
Bir  ishning  boiishli  yo  bo‘lmaslig‘ini  istab  aytilg‘an 
so‘z  «buyruq»dir.  Buyruq  bir  fe’1  bo‘lg‘ach,  ishlovchining 
o‘zgarishiga qarab olti shaklda boiadir.
Tub shaklning bo‘lishlig‘i yoz, kel, o ‘qu, ket kabi so‘zlardir.
154

---

Shunga «ma-ma» qo‘shilg‘anda bo‘lishsiz buyruqning tub 
shakh yasalg‘an bo‘ladir: yozma,  kelma,  o ‘quma,  ketma kabi.
Butun bo‘lishliq fe’llar bo‘hshhq buyruqning  tub  shak- 
hdan  yasalg‘an  kabi,  butun  bo‘lishsiz  fe’llar  ham  bo‘hsh- 
siz  buyruqning  tub  shakhdan  yasaladir.
Buyruqning  tub  shakhga  «-sak,  ay—ay,  -ngiz,  -sinlar- 
sinlar, ayiq—ayik» qo‘shimchalarini qo‘shib qolg‘an shakllari 
yasaladir:
Bo ‘lishliq 
Yoz,  yozsin,  yozay,  yozingiz,  yozsinlar,
buyruq 
yozayiq; kel,  kelsin,  kelay,  kelingiz,  kel- 
sinlar,  kelayik.
Bo ‘lishsiz 
Yozma, yozmasin, yozjnay, yozmangiz, yoz-
buyruq 
masinlar,  yozmayiq;  kelma,  kelmasin,
kelmay, kelmangiz, kelmasinlar, kelmayik.
Buyruqning  ma’nosida  bo‘lg‘an  talabga  kuch  bermak 
uchun buyruqning tub shakhda «g‘il—gil» qo‘shiladir: yozg‘il, 
o ‘qug‘il,  borg‘il, ko ‘rmagil, kelmagil, ketmagilkabi. Yanashu 
tilak uchun yozay, yozmay shakllariga «n» qo‘shiladir: yoza- 
yin,  ishlayin,  kelmayin,  o ‘qumayin,  ko ‘rayin  kabi”.