Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

 
407 - САВОЛ: 
ЭРИШИЛГАН ВА РЕЖАЛАШТИРИЛГАН 
НАТИЖАЛАРНИНГ ЎЗАРО МОСЛИГИ 
ДЕГАНДА НИМАНИ ТУШУНАСИЗ? 
ЖАВОБ: Эришилган ва режалаштирилган натижаларнинг 
ўзаро мослиги. Улар қуйидагича тартиблар асосида баҳоланади: 
иккала натижаларнинг ҳам тадқиқот мақсади ва вазифаларига 
мувофиқлиги; эришилган натижанинг тадқиқот соҳасидаги (мавзу 
бўйича) аҳамияти; илмийлиги; изчиллиги; назарий ва амалий 
аҳамияти; 
самарадорлиги; 
фойдаланишда 
ихчамлиги 
ва 
қулайлиги; шаклан ва мазмунан уйғунлиги ва ҳ.к. 
КЎРСАТМА: Илмий тадқиқот иши ва унинг натижасига 
эришиш жараёнини аввало ташкилий - тузилмавий модель 
кўринишида ифодалаб олиш керак. Бу орқали жараён кечишини 
оптимал режалаштириш ҳам мумкин ва илмий тадқиқот ишини олиб 
боришнинг технологик харитасини ҳам тузиш мумкин бўлади. 
 
408 - САВОЛ: 
ЯХЛИТЛИК ДЕГАНДА НИМАНИ ТУ-
ШУНАСИЗ? 
ЖАВОБ: Яхлитлик. Бунда илмий тадқиқот жараёни ва уни 
бошқаришга кибернетик тизим сифатида қараб, муаммо ечимини 

---

282 
излашга “Тизимий ёндашув” тадқиқот усулини қўллаш ва ундаги 
элементлар ҳамда қисм-тизимлар орасидаги боғланишнинг 
динамик жараён эканлигига эътибор бериш керак. 
КЎРСАТМА: 1. “Тизимий ёндашув” тадқиқот усулини 
қўллашда қаралаётган илмий тадқиқот ишини бажаришга оид 
билимлар банки ва ахборотлар баъзаси олдиндан тайёрланиб 
олинса, ижодий фаолиятнинг самарадорлиги янада ошади. 
2. Қисқа (хусусий, ихчам) даражадаги ахборотларни 
умумлаштириш орқали илмий тадқиқот иши жараёнини тўлиқ 
ахборотлаштиришга эришиш мумкин. Бунда илмий тадқиқот 
ишини ахборотлаштириш индукция тамойили асосида олиб бориш 
керак. 
409 - САВОЛ: ЎХШАШЛИК – БУ ҚАНДАЙ УСУЛ? 
ЖАВОБ: Ўхшашлик – бу яхлитликда алоҳида объектнинг 
баъзи бир белгиси бўйича ўхшашлиги. 
Ўхшашлик асосий тамойили шундан иборатки, унда ўр-
ганилаётган объект хоссаларининг ёки уни ифодаловчи кўрсат-
кичлар табиатининг ўхшашлигидан тадқиқот қилинмаган бошқа 
белги ҳақида ҳам хулоса чиқариб олиш имконияти туғилади. 
Геометрия фанидаги бориб бўлмайдиган масофани ўлчаш 
ёки чиқиб бўлмайдиган баландликнинг баландлигини ўлчаш 
муаммолари ечимлари ҳам ўхшашлик тараққиёт усулининг 
амалдаги натижасидир. 
Ўхшашлик усулидан жараёнларни моделлашда кенг 
фойдаланилади. 
КЎРСАТМА: Ижодий фаолиятда ўхшашлик тадқиқот 
усулидан фойдаланишда унинг қуйидаги хоссаларига эътибор 
бериш керак: 

мос фигураларга тегишли тўғри чизиқлар орасидаги 
бурчаклар ўзаро тенг; 

ўхшашликдаги алмаштиришлар тўплами гуруҳни ташкил 
этади; 

ёпиқ ўхшаш фигуралар юзларининг нисбати уларнинг 
ўхшашлик коэффициентларининг квадратига, ҳажмларнинг 
нисбати эса унинг кубига тенг. 

---

283