Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

 
405 - САВОЛ: 
ЭМПИРИК ФИКРЛАШ ДЕГАНДА НИ-
МАНИ ТУШУНАСИЗ? 
ЖАВОБ: Эмпирик фикрлаш бевосита қабул қилинади, 
хусусий образларга ва тасаввурларга, шунингдек, хусусий 
тадқиқотларга таяниб, улар чегарасидан чиқмайди ва умумий 
тасаввурлар босқичи ҳамда эмпирик тушунчаларнинг ҳосил 
бўлишини аниқлаш билан чегараланади.
Эмпирик фикрлашда хулосалаш индукция тадқиқот усулига 
таянади. 
КЎРСАТМА: Илмий ижодиётда тадқиқотчининг синчковли-
ги муҳим аҳамият касб этади. Айниқса, бу илмий ва эмпирик 
фикрлашларда қўл келади. Акс ҳолда озгина эътиборсизлик ил-
мий тадқиқот ишингизнинг савиясини пасайтиришга ва айрим 
ҳолларда нотўғри йўлларга кириб қолишингизга сабаб бўлиши 
мумкин. 
 
406 - САВОЛ: 
ЭКСПЕРИМЕНТ ОРҚАЛИ ТЕКШИРИШ 
ДЕГАНДА НИМАНИ ТУШУНАСИЗ? 
ЖАВОБ: Эксперимент орқали текшириш. Ҳар қандай илмий 
тадқиқот ишида тажриба-синов иши муҳим босқич ҳисобланади, 
чунки назарий илмий тадқиқотнинг натижалари тажриба-синов 
ишлари орқали текширувдан ўтмаса, у тугалланган деб 
ҳисобланмайди. 
Бу босқичнинг зарурлигини қуйидагилар орқали ҳам асослаш 
мумкин: 

муаммо қўйилиши ишчи фаразга асосланганлиги, чунки 
прогноз (башорат) қатъий режа эмас; 

яратилган моделнинг математик аппаратнинг объектини 
адекват акс эттириши тўғрисидаги охирги хулоса йўқлиги; 

тадқиқот вазифаларини амалга ошириш давомида 
чекланишлар ёки чеклашлар юз беришининг аниқ режаси бўла 

---

281 
олмаслиги ва уларни ҳисобга олган ечимларда аниқ қандай 
ўзгаришлар бўлишлиги ҳақида олдиндан айтиб бўлмаслик; 

назарий тадқиқотларни амалий фаолиятга тайёрлаётганда 
тадқиқот методологиясига киритиладиган хусусий методлар 
(ростлашлар) натижасининг вақтинча мавҳумлиги; 

муаммо ечими босқичида юз берадиган бошқа (ўлчаш, маъ-
лумотларни кодлаш, сифатий маълумотларни кодлаш, сифатий 
маълумотларни миқдорий маълумотларга ўтказиш давомида ва 
ҳ.к.) хатоликларнинг ҳам юз бериши мумкинлиги ва ҳ.к. 
КЎРСАТМА: Эксперимент орқали текширишда асосан икки 
йўналиш эътиборга олинади. Уларнинг биринчиси, илмий-назарий 
(фундаментал) тадқиқотларнинг амалиёт учун яроқли эканлигини 
исботласа, иккинчисида, мумкин ва мумкин бўлмаган фарқлар 
аниқланади ҳамда улар орқали тадқиқотнинг тўлиқлиги ёки унинг 
маълум қисми қайта такрорланиши кераклиги аниқланади.