Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

 
568 - САВОЛ: 
ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТ ИШИНИНГ АВТО-
МАТЛАШТИРИЛГАН ТИЗИМИ ДЕГАН-
ДА НИМАНИ ТУШУНАСИЗ? 
ЖАВОБ: Агар жараён ёки ҳодисалар ҳақида, уларнинг ташкилий 
ва функционал вазифалари ҳақида тўлиқ маълумот бўлиб, улар 
тадқиқотчига қулай бўлиши учун ахборот кўринишига келтирилган 

---

386 
бўлса, тадқиқотчининг самарадорликни қўлга киритиши мумкин ва 
ҳаттоки, бугунги кунда илмий тадқиқот олиб боришнинг авто-
матлаштирилган тизимларини яратишга ҳам киришилди. Маълумки, 
илмий тадқиқот ишларида техник таъминот (асбоб-ускуналар, 
компьютерлар, компьютерлар тармоқлари ва ҳ.к) дастлабки ўринлар-
ни эгаллайди. Шунинг билан бирга улар илмий тадқиқот ишларини 
олиб боришни автоматлаштиришда ҳам асосий омил бўлиб хизмат 
қилади. Чунки, улар ёрдамида эксперимент ва тажрибаларни олиб 
боришни автоматлаштиришга ҳам эришилади. Айниқса, анъанавий 
усуллар билан бирга ўрганиб бўлмайдиган объектларда тадқиқот 
ўтказишда булар қўл келади ва бу соҳа фанида илмий 
тадқиқотларининг автоматлаштирилган тизими, деб аталади. 
КЎРСАТМА: Илмий тадқиқот ишини олиб боришда 
эксперимент тадқиқотга тегишли назарий ва амалий аҳамиятга эга 
бўлган тадқиқот натижаларини (таҳлил натижалари, метод, 
методология, услуб, услубият, алгоритм, модель, дастур ва ҳ.к.) ва 
шунга ўхшаш ишларни расмийлаштириш учун қулай ҳолдаги 
аҳамиятини доимо эътиборга олиш керак. 
 
569 - САВОЛ: 
ИЛМИЙ ТАДҚИҚОТЛАРНИНГ АВТО-
МАТЛАШТИРИЛГАН 
ТИЗИМИНИНГ 
САМАРАДОРЛИГИ ҚАНДАЙ ҲОЛАТ-
ЛАРДА ЯҚҚОЛ СЕЗИЛАДИ? 
ЖАВОБ: Илмий тадқиқотларнинг автоматлаштирилган 
тизимининг самарадорлиги қуйидаги ҳолатларда яққол сезиш 
мумкин: 
1. Экспериментни тайёрлаш ва ўтказиш тезлаштирилади 
ҳамда ушбу жараёнлар учун оптимал вариантлар ҳам танланади. 
2. Қисқа вақт ичида маълумотлар қайта ишланади ҳамда 
ўлчаш ва қайта ишлаш (эксперимент кўрсаткичларнинг 
аниқланиш ва ўзгариш соҳаларини аниқлаш) да хатолар камаяди, 
экспериментларни такрорлаш сони ҳам камаяди. 
3. Натижалар аниқлиги ошади, чунки илмий тадқиқотларнинг 
автоматлаштирилган тизимида жорий ва оралиқ назоратларни 
мунтазам олиб бориш мумкин. Бу эса эксперимент давомида 
ростлаш ишларини ҳам амалга ошириш мумкинлигини кўрсатади. 

---

387 
4. Эксперимент давомида назорат қилинадиган маълумотлар 
(кўрсаткичлар) сони ҳар қанча кўп бўлганда ҳам уларни 
компьютер хотирасига киритиб, улар орасидаги қонуниятлар 
аниқланиб, тадқиқотчига асосий кўрсаткичлар бўйича жадвал 
кўринишида ахборотларни бериш мумкин ва ҳаттоки, агарда 
модель ҳамда унинг амалиётга жорий этиш алгоритмини яратишда 
тавсиялар ҳам лойиҳалаштирилган бўлса, у ҳолда илмий тадқиқот 
ишининг кейинги босқичига тавсиялар бериш мумкин. 
5. Илмий тадқиқотнинг автоматлаштирилган тизими билан 
эксперимент жараёнини назорат қилиш ва уни ўтказишнинг 
оптимал вариантини танлаш имконияти яратилади. 
6. Экспериментни ташкил этувчилар ва уларни тадқиқот 
мақсадига мос тизимлаш тадқиқотчига фойдаланиш учун қулай 
ҳолга (жадвал, график, диаграммаа ва ҳ.к.) келтирилади. 
КЎРСАТМА: 1. Илмий тадқиқотнинг автоматлаштирилган 
тизимлари ўрганилаётган жараён модели, ундан фойдаланиш 
алгоритмлари ҳамда техника ва дастурий таъминотларнинг 
биргаликдаги фаолиятлари асосида олиб борилади. 
2. Шахсий компьютерда ахборотларни қайта ишлашнинг 
универсал воситаси сифатида фойдаланувчи экспериментатор 
реал ўрганувчи объект ёки тизимнинг вертуал компонентларини 
барпо этиш учун мантиқий “тизим” яратиш мумкин. Масалан, 
дастурий равишда қимматбаҳо улкан қурилмаларни имитация 
қилиш мумкин. Бундан ташқари, иммитациавий моделлашни 
бутун ўрганиладиган объектга тарқатиш мумкин. Турли 
иммитациявий вариантларни кўриб чиқиш тадқиқотчига энг мос 
методни танлаш имконини беради.