Илмий тадқиқот асослари: 1000 саволга 1000 жавоб тошкент–2019

17 - САВОЛ: 
БИЛИШНИНГ ДЕКАРТ УСУЛИ НЕЧА 
БОСҚИЧДАН ИБОРАТ? 
ЖАВОБ: Билишнинг Декарт усули – бу асосан 4 босқичдан 
иборат бўлиб, улар қуйидагилардир: 

---

25 
1. Аниқ ва равшан тасаввур этилмагунча ҳеч нарса ҳақиқат 
тарзида қабул қилинмаслиги керак. 
2. Қийин саволларни ечиш учун қанча зарур бўлса, шунча 
қисм (бўлак)ларга ажратиш керак. 
3. Тадқиқотни энг содда нарсадан бошлаб, аста-секин қийин ва 
мураккабларини билишга ўтиш. 
4. Бирор нарса қолиб кетмаганлигига ишонч ҳосил қилиш учун 
барча тафсилотларга тўхтаб ўтиш ва барча нарсаларга диққат-
эътиборни жалб қилиш лозим. 
КЎРСАТМА: Билишнинг мазкур усулидан “Мажмуавий 
ёндашув”, “Тизимий ёндашув”, “Индукция ва дедукция”, “Анализ 
ва синтез” каби тадқиқот усулларини жорий этишда фойдаланиш 
мақсадга мувофиқ. 
18 - САВОЛ: 
ДАСТЛАБКИ ИШЧИ ФАРАЗЛАР ҚАН-
ДАЙ ШАКЛЛАНТИРИЛАДИ? 
ЖАВОБ: Дастлабки фараз, яъни ишчи фараз аниқ ифода-
ланган тадқиқот муаммосига ва йиғилган дастлабки материалнинг 
танқидий таҳлили натижасига таянган ҳолда шакллантирилади. У 
бир неча вариантларда ифодаланади ва уларнинг ичидан муаммо 
қўйилишига моси танлаб олинади. 
Ишчи фаразни ифодалашнинг турли усуллари бор. Улар 
асосан тадқиқот муаммосини аниқлашда ва мавзу долзарблигини 
асослашда назарий маълумотларга асосланади ва тадқиқот 
манбасини чуқурроқ ўрганиш имконини беради. 
Ишчи фаразни шакллантиришда анкета сўровлари, суҳбатлар, 
мутахассис-олимлар билан суҳбатлар ва айрим ҳолларда 
дастлабки тажриба-синов ишлари ҳам ўтказилади. 
КЎРСАТМА: 1. Илмий ижодиётда гипотезанинг аҳамияти 
катта. Бу орқали тадқиқотчи фараз қила олади ва шу асосда 
фикрлаш бошланади. Бунда фикрлаш ҳар қандай одам учун хос 
бўлиши мумкин, аммо фараз қилишда муайян муаммо атрофида 
фикр юритилади. Шу сабабли ҳам илмий ижодиётда фараз қилиш 
учун шу соҳанинг олдинги ютуқ ва камчмликларини баҳолай 
оладиган даражадаги интеллектуал салоҳият керак бўлади. 

---

26 
2. Ахборотлар, тадқиқот объекти ва мақсад-вазифалари 
асосида ишчи фараз ва илмий фараз шакллантирилиб илмий 
тадқиқот ишининг кейинги босқичи бошланади.