Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

QON PLASTINKALARI - TROMBOTSITLAR (THROMBOCYTI) 

 

Qon  plastinkalari  eritrotsitlar  va  leykotsitlar  bilan  bir  qatorda  qonning  uchinchi  xil  shaklli 

elementlarini  tashkil  etadi.  Leykotsitlar  va  eritrotsitlardan  farqli  ravishda  qon  plastinkalari  haqiqiy 

hujayralar bo`lmay, suyak ko`migidagi gigant megakariotsit hujayralari sitoplazmasining mayda (kat-

taligi  2-3  mkm)  parchalari  hisoblanadi.  Shu  tufayli  trombotsit  termini  odam  qon  plastinkalariga 

nisbatan  unchalik  to`g`ri  emas.  Uzida  yadro  saqlovchi  va  haqiqiy  hujayralar  bo`lgan  trombotsitlar 

faqat tuban umurtqalilarda (masalan, baqa qonida) kuzatiladi va Reklengauzen hujayralari deb ataladi. 

Normal  sharoitda  qon  plastinkalarining  miqdori  odamda  1  mm

3

  qonda  200000  dan  300000  gacha 

(200-300X  10

9

/l)  bo`ladi.  Qon  plastinkalari  odatda  yumaloq  va  oval  shaklga  ega  bo`lib,  ularda 

periferik, strukturaga ega bo`lmagan zona - gialomer va markaziy, donador zona - granulomer tafovut 

etiladi. 

Elektron  mikroskop  ostida  qon  plastinkalarining  ko`p  sonli  bo`rtmalar  -  psevdopodiyalarga 

egaligi  ko`rinadi.  Ularning  soni  va  kattaligi  plastinkalarning  funksional  holatiga  bogliq  bo`ladi. 

Donador  zona  yoki  granulomerda  har  xil  kattalikka  ega  bo`lgan  (30  nm  dan  0,2  mkm  gacha) 

donachalar  ko`rinadi  (64-rasm).  Donachalarning  asosiy  qismini  alfa-donachalar  tashkil  etadi. 

Ularning markaziy qismida yuqori elektron zichlikka ega bo`l-gan mag`zi bo`lib, ularda fosfatazalar 

va  mukopolisaxaridlar  borligi  aniqlangan.  Alfa-donachalardan  tashqari  granulomer-da  o`ta  yuqori 

zichlikka  ega  donachalar  ham  mavjuddir.  Bu  donachalar  o`zida  serotonin  (5-gidroksitriptamin) 

saqlaydi. Yuqorida qayd etilgan donachalardan tashqari, qon plastinkalarining granulomer zonasida 

mitoxondriyalar, vezikulalar va mikronaychalar ham joylashadi. Ularning orasida to`da-to`da bo`lib 

yotgan glikogen zarrachalarini yoki «glikogen paketlarini» uchratish mumkin. 

Qon  plastinkalari  qonda  turli  shakllarda,  ya’ni  yosh,  yetuk  va  qari  plastinkalar  shaklida 

uchrashi mumkin. Yosh plastinkalar to`q binafsha rangga bo`yalgan granulomer zonaga va och pushti 

gialomer zonaga ega bo`ladi. Patologik holatlarda qonda degenerativ plastinkalar va gigant (7-9 mkm 

keladigan) plastinkalar uchrashi mumkin. 

Qon plastinkalari muhim biologik vazifalarni o`tab, bu vazifalardan eng avvalo ularning qon 

ivishidagi rolini qayd qilib o`tish kerak. Ularda trombokinaza, tromboplastin va hokazo (12 ga yaqin) 

faktorlar bo`lib, bu faktorlar qon ivish jarayonida aktiv ishtirok etadi. Trombotsitlarda 50 ga  yaqin 

fermentlar borligi aniqlangan. 

---

 

94 

 

 

 

64-rasm. Qon plastinkasi (trombotsit). Elektron mikrofotogramma. x 9.000. 

 1-granulalar; 2-vakuola; 3-trombotsit o`sig`i. 

 

Qon plastinkalarining soni simpatik nerv sistemasi  qo`zg`alganda, haddan tashqari jismoniy 

harakatlarda,  taloq  olib  tashlanganda  va  boshqa  hollarda  ko`payib  ketishi  mumkin.  Bu  hol 

trombotsitoz deb ataladi. Plastiikalar sonining kamayishi - trombotsitopeniya ham turli kasalliklarda 

uchraydi. 

Qon plastinkalarining yashash muddati qisqa bo`lib, o`rtacha 5-8 kunga teng.