|
Eozinofil leykotsitlar yoki eozinofillar (granulocyti eosinophilici). Ular neytrofillarga
nisbatan birmuncha yiriqroq bo`.lib, diametri qonda 10-11 mkm, qon surtmasida esa 12-15 mkm ga
teng.
Eozinofillar fiziologik holatda leykotsitlar umumiy miqdorining 2-5% ini tashkil etadi.
Eozinofillar yadrosi, neitrofillarnikiga o`xshash tuzilgan bo`lib, alohida bo`laklardan (segmentlardan)
iborat. Bo`laklar soni eozinofillarda asosan 2 ta bo`lib, 3 yoki undan ko`p segmentli yadro saqlovchi
eozinofillar juda kam uchraydi. Eozinofillarni boshqa leykotsitlardan aljatib turuvchi asosiy
xususiyati ular sitoplazmasida joylashgan maxsus donachalarning o`ziga xos tuzilishidir. Eozinofil
donachalari ikki turli bo`lib, birinchisi yumaloq yoki oval shaklga ega va neytrofillarnikiga nisbatan
yirikroqdir (diametri 0,3-1,5 mkm). Ular ko`p miqdorda bo`lib, Romanovskiy usuli bilan bo`yalganda
eozin bilan qizil rangga bo`yaladi va tashqi ko`rinishi bo`yicha «qizil ikrani» eslatadi.
Elektron mikroskop ostida eozinofillar o`zlarining hujayra organellalari tuzilishi bo`yicha
neytrofillardan deyarli farq qilmaydi. Ular sitoplazmasidagi maxsus eozinofil donadorligi esa o`ziga
xos ultramikroskopik tuzilishga ega.
Odamda va kalamush eozinofillarida birinchi tur donachalar oval yoki cho`zinchoq shaklga
ega bo`lib, har xil elektron zichlikka ega bo`lgan qismlardan iborat (60-rasm). Donachalarning
markazida yoki markazdan sal chetroqda katta elextron zichlikka ega bo`lgan prizma, trapetsiya yoki
to`g`ri burchak shaklidagi kristalloid tuzilma joylashgan bo`lib, qolgan qismi esa elektron zichligi
kamroq donador materialdan iborat. Ikkinchi tur donachalar maydaroq (0,1-0,5 mkm) bo`lib,
gomogen yoki donador tuzilishga ega. Ularda kristalloid uchramaydi. Bu donachalar oz miqdorda
bo`lib, o`zida kislotali fosfataza va arilsulfataza fermentlarini saqlaydi. Ularga birinchi tur donachalar
hosil bo`lishidagi dastlabki bosqich deb qaraladi.
Bioximiyaviy va sitoximiyaviy usullar bilan birinchi tur eozinofil donachalarda kislotali
fosfataza va arilsulfatazadan tashqari oksidlanish fermentlari - peroksidaza, diaminoksidaza
(gistaminaza) va katalazalar borligi aniqlangan. Peroksidaza eozinofillarda neytrofillarga nisbatan 2,5
baravar ko`p bo`lib, ximiyaviy tarkibi bilan laktoperoksidazalarga kiradi. Peroksidaza donachalarning
periferik qismida joylashib, kristalloid tuzilmalarda uchramaydi. Fermentlardan tashqari donachalar
tarkibida ko`p miqdorda asosiy va kation oqsillar bor. Barcha ko`rsatilgan moddalar eozinofillarning
maxsus vazifalarni bajarishini ta’minlaydi.
Eozinofil leykotsitlar aktiv harakat qilish va birmuncha fagotsitoz qobiliyatiga ega. Biroq
eozinofil leykotsitlarning fagotsitoz qilish qobiliyati juda past bo`lib, neytrofillar fagotsitoz
aktivligining faqat yarmini tashkil etadi. Eozinofillarning allergik reaktsiyalarda ishtirok etishi hozirgi
paytda to`la tasdiqlangan.
Turli allergik holatlarda eozinofillarning soni bilan gistamin moddasi almashinuvi orasida
o`zaro bog`lanish bo`lib,. eozinofillar gistaminni aktiv ravishda yutadi va gistaminaza fermenti
yordamida parchalaydi. Arilsulfataza va asosiy oqsillar ham allergik reaksiyalarda hosil bo`ladigan
moddalar (mediatorlarni) ni neytrallashda aktiv ishtirok etadilar. Peroksidaza, asosiy va kation oqsillar
organizmga tushgan turli xil parazitlarga va ularning lichinkalariga sitotoksik ta’sir ko`rsatadi.
Eozinofillar sonining oshib ketishi eozinofiliya deb atalib, turli xil allergik holatlarda,
jumladan, bronxial astmada, zardob kasalligida, parazitar kasalliklarda va boshqalarda uchraydi.
Eozinofillar takomili va ularning qonga tushishi gumoral boshqaruv mexanizmlari ta’siri ostida
bo`ladi. Buyrak usti bezi po`st moddasining gormonlari (glyukokortikoidlar) va gipofiz
gormonlarining (AKTG) miqdori oshgan paytda eozinofillar sonining kamayib ketishi kuzatiladi
(eozinopeniya). Shu sababdan eozinofillar miqdori ko`rsatilgan gormonlar yorda-mida boshqarib
turiladi deb hisoblanadi. Eozinofillarning yashash muddati 10-12 sutkaga teng bo`lib, shundan 4
sutkasi suyak ko`migida o`tadi. Ular qonda qisqa vaqt (4-12 soat) bo`lib, keyin to`qimalarga chiqadi
va o`z asosiy vazifalarini bajaradi.
90
Bazofil leykotsitlar yoki bazofillar (granulocyti basophilici). Ular neytrofil va
eozinofillarga nisbatan maydaroq bo`lib, o`rtacha diametrlari qonda 7-8 mkm, qon surtmalarida esa
10-12 mkm ga teng. Bazofillar, leykotsitlar ichida eng kam sonli hujayralar bo`lib, fiziologik
sharoitlarda ular leykotsitlar umumiy miqdorining 0,5-1 % ini tashkil etadi. Bazofil leykotsitlar
yadrosi ko`pincha 2 segmentdan iborat bo`lib, hujayra organellalarining tuzilishi jihatidan neytrofil
va eozinofillardan deyarli farq qilmaydi. Bazofillar sitoplazmasidagi maxsus donachalarning tuzilishi
va bo`yalishi ularni boshqa donador leykotsitlardan ajratishga imkon beradi. Bazofil donachalari
Romanovskiy usuli bilan bo`yalganda o`zlariga ishqoriy bo`yoqlarni yaxshi qabul qilib, har xil, ya’ni
pushti binafshadan tortib qora ranggacha bo`yaladi. Bazofil donachalarining bu xususiyati, ya’ni
bo`yoq rangiga xos bo`lmagan tusni olishi metaxromaziya deb nomlanadi va donachalar tarkibidagi
maxsus glikozaminoglikan - geparin bilan bog`liq.
Elektron mikroskop ostida ko`rilganda bazofil donachalarining bir xil tuzilishga ega emasligi
aniqlangan. Donachalar ancha yirik (diametrlari 0,4-1,2 mkm) bo`lib, yumaloq yoki oval shaklga
egadir. Ularning mag`zida bir-biriga parallel yo`nalgan ko`p sonli tuzilmalar ko`rinadi.
Donachalarning ximiyaviy tarkibi ancha murakkab bo`lib, ularda geparin, gistamin va serotonin (5-
oksitriptamin) borligi aniqlangan. Bazofillar tarkibida qondagi barcha gistaminning yarmi
mujassamlashgandir. Ular geparinga ham boy. Bazofillar tarkibida glikogen, kislotali fosfataza va
peroksidaza ham uchraydi. Bulardam tashqari, donachalarda maxsus gistidindekarboksilaza fermenti
bo`lib, u gistidindan gistamin sintezlanishini ta’minlaydi. Shunday qilib, ximiyaviy tarkibi bo`yicha
bazofil leykotsitlar biriktiruvchi to`qimaning semiz hujayralari yoki to`qima bazofillariga juda ham
yaqin turadi. Uz tarkibida ko`p miqdorda geparin va gistamin saqlovchi bu hujayralar allergik
reaksiyalarda va immunitet protsesslarida faol ishtirok etadk. Ular organizmda allergenlarning maxsus
IgE antitelolar bilan hosil qilgan kompleksiga javoban o`z donachalarini chiqaradi (degranulyatsiya).
Natijada, ajralib chiqqan gistamin va boshqa biologik aktiv mediatorlar to`qimalar ichki muhitining
o`zgarishiga va allergiya paydo bo`lishiga olib keladi. Bazofillarning hayotiy sikli 10-12 sutkadan
iborat bo`lib, eozinofillardan deyarli farq qilmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
