Илмий муҳаррир: медицина фанлари доктори, профессор Н

VIII BOB  

   ICHKI MUHIT TO`QIMALARI 

 

Mezenximadan  hosil  bo`lib,  tayanch-trofik  vazifani  bajaruvchi,  lekin  tuzilishi  bilan 

farqlanuvchi  to`qimalar  ichki  muhit  to`qimalari  (tayanch-trofik,  biriktiruvchi  to`qima)  nomi  bilan 

ifodalanadi. Bu to`qima tarkibiga qon, limfa, siyrak va zich biriktiruvchi to`qima, retikulyar to`qima, 

tog`ay va suyak to`qimasi kiradi. 

Ichki  muhit  to`qimasini  o`rganish  I.  I.  M  yechnikovning  klassik  eksperimental  ishlaridan 

boshlandi. I. I. Mechnikov birinchi bo`lib fagotsitoz nazariyasini yaratdi. 

Biriktiruvchi 

to`qima 

hujayralarining 

kelib  chiqishi  ustida  taniqli  rus  gistologi 

 

57- 

rasm. 

Sekretor 

moddalarning 

hujayradan  chiqishi.  Me’da  fundal  bezining  bosh 

 

hujayrasi. 

Elektron 

mikrofotogramma. 

X20.000. 

 1-sekretor 

donachalar 

plastinkasimon 

kompleks  sohasida;  2-sekretor  donalar  ajralib 

 

chiqish  fazasida;  3  -  yadro;  4  -  donador 

endoplazmatik to`r; 5 - bazal membrana. 

 

---

 

81 

A.A.Mak-  simov  bir  qator  noyob  eksperimental  ishlar  qildi  va  u  birinchilardan  bo`lib,  qon  va 

biriktiruvchi to`qimalar genetik va funkional nuqtai nazardan bir ekanligini isbotladi. Sovet olimi A. 

A.  Z  a  v  a  p  z  i  n  va  uning  o`quvchilari  tomonidan  yillar  davomida  biriktiruvchi  to`qima  va.  qon 

hujayralari ustida olib borilgan izlanishlar bir qator yangi fikrlar tug`dirdi. Jumladan, u struktura bilan 

funksiya-ning birligini ta’kidlab, retikulo-endotelial sistemannng organizmdagi rolini chuqur va asosli 

qilib ko`rsatib berdi. 

Biriktiruvchi to`qima haqidagi fikrlarning rivojlanishiga sovet olimlari A. A. Bogomolts, G. 

K.  Xrushchov,  N.  G.  Xlopin,  A.  V.  Rumyantsevlar  katta  hissa  qo`shdilar.  Keyingi  yillarda  yangi 

usullarning qo`llanishi natijasida biriktiruvchi to`qima haqidagi fikrlar ham ancha ilgarilab ketdi. 

Ko`p  eksperimental  izlanishlar  shuni  ko`rsatdiki,  biriktiruvchi  to`qima  hujayralari  qon 

hujayralarn kabi o`ziga xos o`zak hujayradan rivojlanar ekan. Asrimizning boshida A. A. Maksimov 

ilgari surgan, ya’ni barcha qon hujayralari va biriktiruvchi to`qima hujayralari limfotsitlarga o`xshash 

hujayralardan rivojlanadi, degan nazariya hozirgi kunda to`la tasdiqlandi. Takomil davrida yuqorida 

keltirilgan to`qimalarning hammasi homilaning boshlang`ich rivojlanish bosqichida hosil bo`ladigan 

mezenximadan  taraqqiy  etadi.  Mezenxima  birlamchi  kam  differentsiallashgan  biriktiruvchi 

to`qimadir.  U  mezodermadan  ko`chib,  homila  varaqlari  orasida  va  o`q  organlar  atrofida  joylashib, 

hujayralar hosil qiladi. Mezenximaning hosil bo`lishida qisman ektodermadan ko`chgan hujayralar 

ham  ishtirok  etadi.  Mezenxima  to`qimasini  hosil  qiluvchi  mezenxima  hujayralari  yulduzsimon 

shaklga ega bo`lib, o`siqlar bilan birlashadi va to`rsimon tuzilmani hosil qiladi. Bu hujayralar amorf 

va fibrillyar hujayralararo modda ishlab chiqaradi. 

Hamma  ichki  muhit  to`qimalari  uchun  xos  umumiy  xususiyat  –  bu  ularda  hujayralar  va 

hujayralararo  moddalarning  mavjudligidir.  Ichki  muhit  to`qimasining  kon  va  limfa  to`qimasidagi 

hujayralararo  modda  suyuq  bo`lsa,  tog`ay  va  ayniqsa  suyak  to`qimalarida  uning  zichlashganligini 

kuzatish mumkin. 

Bajaradigan  vazifasi  bo`yicha  ham  ichki  muhit  to`qimasining  tarkibiy  qismi  bir-biridan 

farqlanadi.  Qon,  limfa,  siyrak  biriktiruvchi  to`qima  butun  organizmni  oziqa  moddalar  bilan 

ta’minlagani uchun ularni trofik to`qimalar deb ataladi. Shu to`qimalar organizmga tushgan mikroblar 

va yot oqsillar bilan kurashda asosiy o`rin tutadi. Qon va biriktiruvchi to`qima ma’-lum hujayralari 

fagotsitoz qilish va antitelolar hosil qilish qobiliyatiga ega. Ichki muhit to`qimasining boshqa turlari 

esa ko`proq mexanik vazifani bajaradi. Ular suyak, tog`ay va zich biriktiruvchi to`qimalardir. Ichki 

muhit to`qimasi hujayralari epiteliy to`qimasidan farqli ravishda nopolyar hujayralardir. 

Shunday qilib, ichki muhit to`qimasi mezenximadan rivojlanib, organizm ichida joylashadi va 

trofik, himoya va tayanch vazifalarni bajaradi. 

Ichki muhit to`qimasini quyidagicha klchssifikatsiya qilish mumkin: